De controverse over Imane Khelif, een vrouwelijke bokser uit Algerije op de Olympische Spelen, werd vooral aangewakkerd door ongefundeerde ‘transpaniek’.
Op de Olympische Spelen van Tokio in 2021 verloor de Algerijnse Imane Khelif haar tweede kamp en verliet ze het toernooi snel en behoorlijk anoniem. Maar een olympiade later, in Parijs, is de atlete al een week lang onderwerp van heftig internationaal debat.
Het vuur werd aan de lont gestoken door een beslissing, vorig jaar, van de International Boxing Association (IBA) om Khelif en de Taiwanese Lin Yu-ting uit te sluiten na een ‘gefaalde geschiktheidstest’. Wat die test precies inhield, is niet bekend, maar IBA-voorzitter Umar Kremlev beweerde later dat er bij beide bokssters ‘XY-chromosomen’ zouden zijn vastgesteld. Kort voordien had de boksfederatie expliciet aan haar regels laten toevoegen dat vrouwelijke boksers over XX-chromosomen moeten beschikken.
‘Is die Khelif wel een vrouw?’ klonk het op sociale media. Beelden van vroegere kampen die Khelif overtuigend won, gingen daarbij viraal. De verdachtmakingen gingen crescendo nadat Khelifs Italiaanse tegenstander tijdens haar eerste kamp in Parijs na enkele harde slagen al na 46 seconden had opgegeven.
Imane Khelif en Lin Yu-ting identificeren zich niet als trans, noch bestaat er bewijs dat de atletes ooit anders dan als vrouwen geregistreerd stonden.
Woke waanzin
Maar de luidste kritiek aan het adres van Khelif kwam niet van trouwe boksfans die bezorgd zijn om competitievervalsing, maar van antitransactivisten zoals Elon Musk en schrijfster J.K. Rowling. Conservatieve en radicaal-rechtse commentatoren en politici leken er sowieso van uit te gaan dat Khelif en Lin ‘trans’ waren – dat ze dus geboren zouden zijn als mannen en pas later een gendertransitie hadden ondergaan. V-Nieuws, een communicatiekanaal van het Vlaams Belang, omschreef Lin en Khelif bijvoorbeeld als ‘transvrouwen’ en speculeerde over ‘hormonenbehandelingen’.
Genderdebat: ‘Net als Rik Torfs drijft J.K. Rowling de zaak op de spits’
Trans personen komen de voorbije jaren wel vaker in het vizier van politici in hun strijd tegen vermeende ‘woke waanzin’. Maar Khelif en Lin identificeren zich helemaal niet als transgender, noch bestaat er enig bewijs dat de atletes ooit anders dan als vrouwen geregistreerd stonden. Tijdens een interview toonde de vader van Khelif zelfs haar geboorteakte en jeugdfoto’s in meisjeskleren aan de pers.
Wel bestaat de mogelijkheid dat het gaat om atletes die te maken hebben met DSD of differences of sex development. Dat is een verzamelterm voor verschillende zeldzame genetische aandoeningen die op het voortplantingsstelsel werken. Ze kunnen ervoor zorgen dat, bijvoorbeeld, mensen geboren met XY-chromosomen uiterlijk vrouwelijke in plaats van mannelijke geslachtsorganen ontwikkelen – of zelfs een combinatie van beide.
Bij mensen bestaan verschillende aangeboren syndromen die repercussies hebben voor zowel chromosomen, hormoonproductie als hormoonreceptoren. In het menselijk lichaam speelt de wisselwerking tussen chromosomale en hormonale factoren een rol bij de ontwikkeling van de geslachtskenmerken die we algemeen als mannelijk en vrouwelijk omschrijven. Voor mensen met DSD wordt geregeld de parapluterm ‘intersekse’ gebruikt, maar niet iedereen met DSD identificeert zich met dat label. Maar vooral: het gaat dus om iets anders dan transgender personen.
Het is mogelijk dat het gaat om atletes die te maken hebben met DSD of differences of sex development.
Corruptie
Waarom waren de reacties op de olympische deelname van Khelif dan zo hevig? Vooreerst was er eerder al controverse ontstaan over olympische atleten die wél trans zijn. Op de vorige Spelen in Tokio was de deelname van de Nieuw-Zeelandse gewichthefster Laurel Hubbard, die geboren werd als man, veelbesproken. Haar deelname was onfair, vonden bepaalde waarnemers – al faalde Hubbard bij haar eerste drie pogingen en was ze meteen uitgeschakeld.
Een ander verschil is dat het dit keer niet alleen gaat om een potentieel competitief voordeel, maar specifiek om boksen, een contactsport waarbij tegenstrevers gewond kunnen raken.
Ten slotte wordt de kwestie erg op de spits gedreven door een gemediatiseerd conflict tussen boksfederatie IBA en het Internationale Olympische Comité (IOC). De IBA was tot voor kort bevoegd voor de olympische kwalificatietoernooien, maar verloor haar IOC-erkenning na beschuldigingen van corruptie en financiële malversaties. De voorbije jaren raakte de IBA bovendien verzeild in de Russische invloedssfeer. Zowel de IBA als de IOC verstuurde de voorbije dagen rivaliserende persberichten over de zaak-Khelif. De IBA dreef het conflict nog op de spits door het gebruikelijke prijzengeld voor een goudenmedaillewinnaar aan te bieden aan de boksster die verloor van Khelif in de eerste ronde van de Spelen.
Non-discriminatie
Algemeen klinkt, zowel met betrekking tot atleten met DSD als trans atleten, al langer de roep om duidelijke regels. Maar eenvoudig is dat niet. In sommige sporten of disciplines zullen atleten met DSD of trans vrouwen die de mannelijke puberteit hebben doorgemaakt een voordeel hebben, in andere dan weer niet. Het is ook niet zo dat die voordelen onoverbrugbaar zouden zijn. Ook Khelif bokst al jaren en verloor daarbij al 9 kampen van andere vrouwen.
De inclusie van atleten met DSD en trans atleten in profsport is een complexe problematiek, waarbij mensenrechten, veiligheid en fair play tegen elkaar afgewogen moeten worden.
De Olympische Spelen worstelen overigens al bijna een eeuw met deze problematiek. Doorheen de jaren zijn er verschillende manieren geweest om het geslacht van sporters te ‘verifiëren’, van visuele inspecties van de uitwendige genitaliën tot chromosoomtesten. De laatste jaren concentreren verschillende sportbonden zich op het meten van testosteronniveaus.
Het IOC zelf introduceerde in 2021 een Framework on fairness, inclusion and non-discrimination on the basis of gender identity and sex variations, dat focust op inclusie en non-discriminatie. Daarbij laat het Olympisch Comité de onderliggende sportfederaties beslissen over wie in aanmerking komt voor kampioenschappen. Momenteel is er dus een lappendeken aan regels en richtlijnen die in het verleden al zijn aangevochten voor sporttribunalen en daarbij soms werden opgeschort, soms bevestigd.
Filosofisch
De inclusie van atleten met DSD en trans atleten in profsport is een complexe problematiek, waarbij mensenrechten, veiligheid en fair play tegen elkaar afgewogen moeten worden. In ieder geval is het dilemma niet gebaat bij exploitatie door politieke actoren die trans personen – en andere mensen die buiten hun eigen norm vallen – maar al te graag als boksbal willen gebruiken.
