Oekraïense bokser Oleksandr Usyk: ‘We kunnen niets anders doen dan ons verdedigen’

In afwachting van een kamp om de onbetwiste wereldtitel bij de zwaargewichten wordt de Oekraïense bokser Oleksandr Usyk (37) verscheurd door de oorlog in zijn land.

In de zomer van 2022 wandelt Oleksandr Usyk rond in Irpin, een stad vlak bij Kiev die het Oekraïense leger eind maart heeft heroverd op de Russen. Hij heeft zich net geëngageerd bij het UNITED24-programma van president Volodymyr Zelensky. Dat wil geld inzamelen om kapotgebombardeerde huizen en appartementsblokken te reconstrueren.

Usyk laat zijn oog vallen op een gebouw waarvan vijf verdiepingen zijn vernietigd. Binnenin ziet hij een plakkaat met daarop ‘Gym Dzhunkivsky’. Een even wonderlijk als gruwelijk toeval. Het is de voormalige trainingshal van Oleksiy Dzhunkivsky, een ex-bokser die hij al kende van toen hij op zijn negentiende zijn eerste nationale titel behaalde. Dzhunkivsky, die bekendheid verwierf als bokscoach van jonge Oekraïense talenten, werd in zijn gym doodgeschoten door de Russen toen die Irpin bezetten.

Usyk is bijzonder geëmotioneerd wanneer hij er om zich heen kijkt. Lachende kinderen, de typische geur van een bokszaal, de passie van de boksers: allemaal verdwenen. Usyk ruikt alleen duisternis en dood. Het verdubbelt zijn motivatie om via UNITED24 nog meer Oekraïners de warmte van hun huizen terug te geven.

De oorlog heeft Usyk ogenschijnlijk veranderd. Vroeger had hij voor de buitenwereld een mysterieus imago: discreet en onverschrokken, maar even vaak grappend en grollend. Een killer op het canvas, een knuffelbeer ernaast. Dat gedrag maakte plaats voor ernst, alsof hij het gewicht van een land onder vuur op zijn schouders torst.

Soms moet hij zichzelf verplichten om te lachen en te zingen. Zeker wanneer hij in het buitenland naar vrienden in Oekraïne belt en bombardementen op de achtergrond hoort. ‘Op het einde van die gesprekken zeggen ze me: “Broer, ik bel je terug. Als ik nog leef.” Tot nu toe rinkelt de telefoon gelukkig nog vaak. Als ik mijn vrienden van hun miserie kan afleiden door te vechten, dan boks ik elke dag’, vertelde Usyk onlangs.

De oorloog heeft ook zijn uitgesproken standpunten tegenover Rusland veranderd. Usyk werd immers geboren in Simferopol, de hoofdstad van de autonome republiek van de Krim, dat in 2014 al door de Russen werd geannexeerd. Zijn vrouw heeft een Russisch paspoort en zijn eerste taal is Russisch (zoals de meeste inwoners van de Krim).

Hoewel hij na de annexatie vertelt dat hij nooit zijn Oekraïense paspoort zou inwisselen voor een Russisch paspoort, blijft hij de jaren erna altijd voorzichtig in zijn uitspraken over de annexatie van de Krim, waar zijn familie nog altijd woont. ‘Ik spreek niet graag over politiek, want mensen halen mijn woorden vaak uit hun context. Ik heb veel fans in Rusland en wil onze volkeren niet verdelen. We zijn allemaal Slaven.’ Op de vraag bij welk land de Krim hoort, zal hij ook vaak ‘Bij God’ antwoorden. Die voorzichtigheid wordt hem in Oekraïne kwalijk genomen. Hij hoort meer openlijk anti-Russisch te zijn.

Russische inval

Dat verandert wanneer Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenvalt. Het is de verjaardag van zijn dochter, maar de bokser is zelf in Londen om over een ‘rematch’ met Anthony Joshua te onderhandelen. Die heeft hij op 25 september 2021 voor eigen publiek in het Tottenham Hotspur Stadium verslagen, in een kamp om de wereldtitel bij de zwaargewichten van de WBA-, WBO- en IBF-bond. Een nieuw gevecht moet evenwel wachten, want hij breekt de gesprekken af en keert via Polen terug naar zijn vrouw en kinderen, die in Kiev wonen. Twee dagen later spreekt hij op Instagram een videoboodschap in die de wereld zal rondgaan, en intussen 4,3 miljoen keer is bekeken. ‘Ik zou me graag richten tot het Russische volk. Als we onszelf als orthodoxe broeders beschouwen, laat uw kinderen en uw leger dan niet naar ons land gaan. Vecht niet met ons. Ik richt mij ook tot president Vladimir Poetin. Jij kunt deze oorlog stoppen. Ga alsjeblieft met ons samenzitten en onderhandel zonder eisen. We kunnen niets anders doen dan onszelf te verdedigen. Stop dit! Stop deze oorlog!’

Het blijft niet bij woorden, want Usyk voegt zich als vrijwilliger bij het Oekraïense leger, net als de drie voormalige bokskampioenen Vitali Klytsjko (eveneens de burgemeester van Kiev), diens broer Wladimir en Vasyl Lomatsjenko. Hoewel Usyk niet naar de frontlinie wordt gestuurd, maar als verkenner met een machinegeweer in de hand in de straten van Kiev patrouilleert, overvalt hem een existentiële angst. ‘Ik dacht elke dag: alsjeblieft God, laat niemand me doden. Laat niemand vandaag op mij schieten. En, alsjeblieft, laat mij niet op iemand anders schieten’, vertelde Usyk later aan The Guardian. Maar, bekende hij: ‘Als mijn leven of dat van mijn familie in gevaar was geweest, dan had ik een Russische soldaat gedood.’

Op sociale media post Usyk ook vaak berichten met dezelfde harde conclusie: ‘Boksen is kinderspel in vergelijking met oorlog.’ Wanneer hij Oekraïense soldaten dichter bij de frontlinie bezoekt, ziet hij gruwelen die hij nooit meer van zijn netvlies zal krijgen: soldaten zonder armen of benen, mannen die als zombies van het slagveld terugkeren, speeltuinen met knuffels, maar zonder kinderen. Geen haar op zijn hoofd dat eraan denkt om zijn familie en land achter te laten voor een bokskamp. Tot hij een ziekenhuis bezoekt waar gewonde soldaten aan het revalideren zijn. Zij sporen Usyk aan om weer te trainen en de ‘rematch’ met Anthony Joshua aan te gaan. Oekraïne kan zo’n overwinning, een boost voor de nationale trots en het moreel van de strijders aan het front, gebruiken. Door de wereld ook te vertellen over de toestand in Oekraïne kan hij als bekend figuur zijn land meer helpen dan door te blijven als soldaat.

Adem inhouden

Even later krijgt Usyk groen licht van president Zelensky en van Vitali Klytsjko, burgemeester van Kiev. Eind maart vertrekt hij naar Polen om zich voor te bereiden op het gevecht met Anthony Joshua. Met een speciaal ‘aandenken’ in de koffer: van een vriend met wie hij patrouilleerde kreeg hij een Oekraïense vlag, getekend door soldaten die in Bachmoet aan het vechten zijn. Een vlag die Usyk overal zal meenemen. Toch kan hij zich de eerste weken moeilijk concentreren op het boksen. Het geluid van explosies en luchtalarmen in zijn thuisland flitst elke dag door zijn hoofd. Zeker wanneer Russische soldaten in april binnenbreken in zijn huis in Vorzel, een stad net buiten Kiev. Ze verblijven er een tijd, maar laten het gebouw zwaar beschadigd achter.

Usyk, zelf een psycholoog van opleiding, laat zich begeleiden door twee mental coaches om zijn focus terug te vinden. Het lukt, want hij begint als een bezetene te trainen. Zes uur fietsen in de hitte van Saudi-Arabië, waar het duel met Joshua op 20 augustus plaatsvindt, tien kilometer zwemmen, vijf minuten onder water zijn adem inhouden: niets is hem te lastig. Usyk laat op de traditionele persconferentie voor de kamp ook duidelijk zien dat hij vecht voor zijn land. Hij heeft een militair uniform aan van de Kozakken (bevreesde ruiters die in het verleden onderdrukt werden door de communisten), en ook zijn haarsnit (kaal met een haarlok bovenaan) is dat van een Kozakse strijder. Na afloop zingt hij luidkeels het Oekraïense strijdlied ‘Oi u luzi chervona kalyna’, dat een metafoor is voor de trots en strijdlust van zijn landgenoten. Vanuit Oekraïne krijgt Usyk ook steun van president Zelensky in een videoboodschap: ‘We vechten voor ons volk. We juichen voor diegenen die Oekraïne vertegenwoordigen. Zeker voor Usyk, onze held.’

De bokser treedt in Saudi-Arabië de zaal binnen in een blauw-geel T-shirt met ‘Colors of Freedom’ als opschrift. Veel vrijheid krijgt hij tijdens de kamp echter niet van de grotere en zwaardere Joshua. De Brit duwt hem in de negende ronde tot de limiet wanneer hij 28 verwoestende punches uitdeelt. Usyk reageert gevat met 79 rake slagen in de laatste drie rondes, met dank aan zijn ijzeren conditie, zijn technisch meesterschap en een enorme vechtlust. Even later valt de beslissing: een jurylid geeft Joshua het voordeel, twee andere geven de meeste punten aan Usyk, die zo zijn zwaargewichttitels bij de drie boksbonden (IBF, WBA en WBO) behoudt. Op de persconferentie draagt hij zijn overwinning op aan zijn familie, aan alle Oekraïense soldaten en als diepgelovige orthodoxe christen aan Jezus. Hij spreidt ook een Oekraïense vlag uit: die met de handtekeningen van de soldaten in Bachmoet.

Sprakeloos

Ondanks alle emoties switcht Usyk vlug naar een volgend doel: een kamp om de onbetwiste wereldtitel bij de zwaargewichten tegen de Brit Tyson Fury, die de gordel van de WBC, de vierde grote boksbond, bezit. Voor de Oekraïner is die ‘undisputed title’ altijd zijn doel geweest, van toen hij de amateurcategorie (waarin hij in 2012 olympisch kampioen werd) inwisselde voor de profs. Hij wilde eerst de onbetwiste kampioen worden bij de cruisergewichten (maximaal gewicht van 91 kilo), waar hij ook in slaagde, en daarna bij de zwaargewichten (vanaf 91 kilo). Om zo in de voetsporen te treden van zijn boksidool Evander Holyfield, de enige die daar ooit in slaagde.

Hoewel Fury de uitdaging aangaat, heeft het prestigieuze titelgevecht anderhalf jaar later nog niet plaatsgevonden. Eerst sprongen de onderhandelingen af op financiële discussies. En nadat de managers van beide boksers toch een deal hadden gesloten, moest de voorziene kamp in Saudi-Arabië op 17 februari naar 18 mei worden uitgesteld. Fury had tijdens een training immers een grote snee in zijn wenkbrauw opgelopen.

Een vervelend oponthoud ook voor Usyk, die zich weer maniakaal heeft voorbereid. Ondertussen blijft hij de aandacht van de wereld op Oekraïne vestigen. ‘Geef ons tanks en wapens, dan gaan we zegevieren op de kannibalen die de helft van de wereld proberen te veroveren. Wij kunnen de Russen tegenhouden’, stelt hij even strijdlustig als op het canvas. Veel moeilijker heeft hij het wanneer zijn drie kinderen hem vragen waarom de Russen blijven proberen om de Oekraïners te doden en waarom mensen zo wreed kunnen zijn. En hij, met tranen in de ogen, niet weet wat hij hen moet vertellen.