Hoe het Russische staatsapparaat sport en oorlog vermengt

Toen het Internationaal Sporttribunaal (TAS) kunstschaatsster Kamila Valieva een dopingschorsing van vier jaar oplegde, kwam de rol van de Russische overheidsinstantie FMBA in de kijker.

Het verdict van het TAS over de zaak-Kamila Valieva werd in de commentaren op sociale media onthaald als een overwinning in de strijd voor een cleane sport. Niet onlogisch, gezien het schandaal van Sotsji, waar Rusland op de Winterspelen van 2014 zijn atleten massaal dopeerde. Daarbij werd vergeten dat Kamila Valieva vooral een weerloze pion was binnen het Russische sportsysteem. Toch legde het Internationaal Sporttribunaal haar een dopingschorsing van vier jaar op. Hoewel het panel de straf ‘hard en disproportioneel’ noemde voor een minderjarige, kon het op basis van het Russische antidopingreglement zelfs geen rekening houden met het feit dat Valieva eind 2021, op het moment van de dopingovertreding, pas vijftien was.

Een goeie maand later won ze met het Russische team olympisch goud in Peking. Die medaille speelde ze na het verdict van het TAS kwijt. Haar verdediging kon immers niet bewijzen dat het gevonden dopingmiddel Trimetazidine (TMZ) per ongeluk in haar lichaam was geraakt, via een aardbeiendessert. Dat zou volgens haar advocaten zijn bereid door haar grootvader, een hartpatiënt die Trimetazidine zou nemen. Die theorie gooide het TAS in de prullenbak. Zo werd Valieva bestraft, maar bleef haar entourage wel buiten schot.

Medicatie

Die entourage wees het TAS in zijn lijvige verdict onder meer aan met de lijst van liefst zestig medicamenten en voedingssupplementen die Valieva in 2021, als minderjarige, moest nemen. De lijst werd opgesteld door de Russische overheidsinstantie Federal Medical Biological Agency (FMBA). Drie dokters van het agentschap werkten rechtstreeks met Valieva, en een team van twintig dokters was op de Winterspelen in Peking aanwezig om de ruim tweehonderd Russische atleten te assisteren. Andrey Zholinskiy, de directeur van het medische departement van het FMBA en de facto het hoofd van de medische dienst van het Russische olympische comité, leidde ook het onderzoek naar de vervuilingstheorie met het aardbeiendessert die de advocaten van Valieva vergeefs aanhaalden.

Het FMBA speelt dan ook een centrale rol in de ‘medische en biologisch steun’ voor Russische atleten. In oktober 2023 werd dat zelfs via een verordening van de instantie uitgevaardigd. Die verordening wordt op 1 maart 2024 van kracht, tot en met 2030. Topsporters, zelfs de minderjarigen, moeten toestaan dat het agentschap elk aspect van hun begeleiding, onder meer supplementen en medicatie, controleert. Om de zes maanden moet elke atleet ook op medisch onderzoek. Russische atleten die weigeren worden uitgesloten van elke internationale competitie.

Oekraïne

Via een wet die kort na de Winterspelen in 2022 in het parlement werd aangenomen, nam Rusland ook alle aansprakelijkheid van het FMBA weg. Als de dopingwet wordt overtreden, is alleen het medisch personeel aansprakelijk. Russische media legden de schuld dan ook bij hen. Het staatsapparaat moet te allen tijde beschermd worden. Het FMBA heeft zelfs tentakels tot in het disciplinaire comité van het Russische antidopingagentschap (RUSADA), dat Valieva vrijsprak van elke dopingblaam. Een beslissing die het TAS na het beroep van het Wereldantidopingagentschap (WADA) teniet deed.

Al even opvallend is dat het FMBA niet alleen sporters controleert, maar ook een rol speelt in de oorlog in Oekraïne. In juni vorig jaar had directeur Veronika Skvortsova nog een meeting met president Vladimir Poetin in verband met de steun van het agentschap voor zijn ‘speciale militaire operatie’. Detachementen van het FMBA werden naar Belgorod, Rostov, Marioepol en de Krim gestuurd om bloeddonaties voor gewonde soldaten te houden en medische centra met hightech operatiekwartieren op te zetten. Zoals andere overheidsinstanties probeert ook het FMBA op een goed blaadje bij Poetin te staan en zo meer financiële middelen voor de eigen werking en de portefeuille van de leidinggevenden los te weken.