‘FIFA wint al tientallen jaren de World Cup of Fraud’: wie stopt de wereldvoetbalbond nog?

Terwijl het gecontesteerde WK voetbal in Qatar stilaan zijn laatste week ingaat, rekenen ex-bonzen van de FIFA met elkaar af in een spraakmakende docuserie.

Ooit verfilmt men de kuiperijen binnen de wereldvoetbalbond FIFA à la The Crown, met acteurs die de onderhandse deals en kille afrekeningen van de bobo’s naspelen. We denken aan Danny DeVito als Sepp Blatter. Het bronmateriaal smeekt er alvast om, toont FIFA Uncovered, een nieuwe, uitstekende docuserie op Netflix.

FIFA Uncovered vertelt weinig nieuws. Decennia aan schandalen, corruptie en schaamteloze zelfverrijking passeren in vier afleveringen de revue. Wel nieuw is dat Netflix de schurken zelf aan het woord laat. Gevallen voetbalbonzen werden verleid tot praten. In FIFA Uncovered rekenen ze genadeloos met elkaar af. Hun eigen vergrijpen minimaliseren ze, maar daar monteert Netflix slim een rivaal achter die uitlegt hoe de vork in de steel zit. Die monkelende voetbalboeven hun vroegere concurrenten messen in de rug zien steken: het is hypnotiserende tv.

Het verhaal begint bij de FIFA-voorzittersverkiezingen van 1974. De Braziliaanse industrieel João Havelange, zoon van een Belgische wapenfabrikant, verslaat de zittende voorzitter Sir Stanley Rous. Dat Havelange belooft het WK uit te breiden van 16 naar 24 landen, met vier extra plaatsen voor niet-Europese voetbalbonden, bezorgt hem de overwinning. Achter de schermen blijkt er veel meer te spelen. In werkelijkheid trekt Horst Dassler, zoon van Adolf ‘Adi’ Dassler, aan de touwtjes. De sterke man achter het sportmerk Adidas voorziet dat televisierechten en sponsorcontracten gouden bergen zullen opleveren. Met een dik pak smeergeld dropt Dassler zijn mannetjes aan de top van de Wereldvoetbalbond. Hij koppelt Havelange aan de Zwitser Joseph ‘Sepp’ Blatter, een gewezen hoofd public relations van de toeristische dienst van het kanton Wallis. Blatter zal meer dan veertig jaar het wereldvoetbal bepalen, en ook verzieken.

Verkeerd gestort

De Wereldvoetbalbond is midden jaren zeventig een amateuristische organisatie, die niet meer doet dan de spelregels vastleggen en de organisatie van het wereldkampioenschap toewijzen. De eerste opdracht voor Havelange en Blatter is het WK van 1978 in Argentinië, waar dictator Jorge Videla de plak zwaait. Het strak georganiseerde, hypercommerciële toernooi wordt de blauwdruk voor latere WK’s. Blatter haalt Coca-Cola aan boord. De frisdrankgigant tekent voor 25 jaar. Zodra dat contract binnen is, lopen andere sponsors de deur van de FIFA plat. ‘Voetbal werd een product’, zegt Blatter in de docu, en hij ziet dat als een goede zaak. Argentinië ’78 wordt sportswashing avant la lettre: voetbalglorie moet de kritiek op de Argentijnse junta wegspoelen. ‘We moeten politiek en sport scheiden’, sust Havelange. ‘De FIFA doet niet aan politiek.’ Het had een quote van huidig voorzitter Gianni Infantino kunnen zijn over Qatar.

Monkelende voetbalboeven hun vroegere concurrenten messen in de rug zien steken: het is hypnotiserende tv.

Van een gentleman’s club transformeert FIFA binnen enkele jaren tot een corrupte, wereldwijde geldpomp. De bulk van het geld stroomt naar Horst Dasslers bedrijf ISL, dat decennialang tegen een spotprijs de uitzendrechten van het WK verwerft. Vierentwintig jaar lang durft niemand te tornen aan Havelange, tot Blatter een meedogenloze power move inzet. Midden jaren negentig wordt per ongeluk smeergeld voor Havelange op de rekening van de FIFA gestort. Blatter heeft nu bewijs in handen dat zijn baas in de gevangenis kan doen belanden. Bij de passage uit FIFA Uncovered waarin die anekdote uit de doeken wordt gedaan, hoor je bijna de soundtrack van The Godfather. Eeuwige consigliere Blatter dwingt Havelange een stap opzij te zetten en hem als opvolger aan te duiden, ten nadele van Havelanges schoonzoon Ricardo Teixeira, die klaarstaat in de coulissen.

Vriendelijke opa

Havelange is 24 jaar FIFA-voorzitter geweest, zijn opvolger Blatter zou het 17 jaar uitzingen. Een gulle voorzitter wordt nooit weggestemd. FIFA telt meer leden dan de Verenigde Naties, en iedere nationale voetbalbond heeft recht op één stem. De bond van de Solomoneilanden werpt evenveel gewicht in de schaal als die van Duitsland. Blatter weet dat hij onaantastbaar wordt als hij de kleine landen aan zich kan binden. Daar ontwerpt hij een cynisch maar efficiënt middel voor: het Goal-project dient officieel om het voetbal te ontwikkelen in landen die daar de middelen niet voor hebben. Het geld wordt zonder controle gestort aan de federaties en het gevolg laat zich raden. Goal wordt een smeergeldcarrousel en Blatter hamert zijn voorzittersstoel vast.

De kleine Zwitser is een merkwaardig personage. Een machtswellusteling zonder weerga, en tegelijk een soort vriendelijke opa, die de beschuldigingen in FIFA Uncovered met de glimlach van zich af schudt. Blatter houdt dossiers bij van iedereen die hem zou kunnen uitdagen. Hij richt ethische comités op die louter dienen om concurrenten uit te schakelen. De Zwitser speelt de ambities en de hebzucht van zijn vicevoorzitters tegen elkaar uit en kijkt weg wanneer ze uit de kas roven. Maar zelf heeft Blatter zich blijkbaar niet verrijkt, of niemand vindt er toch bewijs van. Het was hem puur om de macht te doen. ‘Problemen lossen we bij de FIFA altijd op binnen de familie’, zegt hij in de docu, zonder te beseffen hoe maffioos dat klinkt.

FIFA Uncovered verklaart waarom we zo veel weten over de corruptie bij de toewijzing van het WK aan Qatar. In 2011 moet Blatter dringend af van Mohammed bin Hammam. De steenrijke Qatarese zakenman zit in het Uitvoerend Comité van de FIFA. Als directeur van Goal overziet hij de betalingen aan de kleine voetbalbonden. Blatter schiet in paniek wanneer Qatar, onder impuls van Bin Hammam, het WK van 2022 binnenhaalt. Blatter wilde niet naar Qatar, maar voor de eerste keer in 35 jaar gaat zijn eigen FIFA tegen hem in. Zegedronken lanceert Bin Hammam zijn kandidatuur als voorzitter. Maar Blatter bedenkt een geweldige list.

Zonder steun van de Caraïben raak je nooit verkozen, weet iedere FIFA-politicus. Al die eilandstaatjes vormen een onmisbaar stemmenblok. De voetbalbond die de Caraïben, Noord- en Midden-Amerika overkoepelt, houdt een congres in de Verenigde Staten. Blatter strooit er gul met FIFA-fondsen. Om onduidelijke redenen krijgt zijn tegenkandidaat geen visum om naar de VS te reizen. Bin Hammam organiseert dan maar een eigen meeting op Trinidad en Tobago. De Qatarees weet dat hij niet mag onderdoen voor Blatter en deelt enveloppen met cash uit. Binnen het uur beschikt het FIFA-hoofdkwartier in Zürich over foto’s van die enveloppen. Bin Hammam wordt aangeklaagd en trekt zijn kandidatuur in. ‘Ik ben in de val gelokt’, stamelt de Qatarees in FIFA Uncovered.

Blatter verliest de controle wanneer de FBI er zich mee bemoeit. De VS waren de grote favoriet om het WK van 2022 te organiseren, en zoekt uit hoe het kan dat de keuze op Qatar viel. Ze beginnen bij Chuck Blazer, sterke man bij de Amerikaanse voetbalbond en lid van het Uitvoerend Comité van de FIFA. Blazer heeft al twintig jaar geen betalende job, hoewel hij leeft als een koning in een poepchic appartement in de Trump Tower in New York. Blazer dient ook geen belastingaangiftes in: het typische gevoel van onaantastbaarheid van de FIFA-bobo. ‘We made him an offer he can’t refuse’, zegt een gewezen FBI-man in FIFA Uncovered, zonder ironie. Of Blazer gaat de cel in of hij wordt lokvogel. Hij krijgt bij buitenlandse congressen een sleutelhanger met een verborgen opnameapparaat mee. Tegelijk kraakt de FBI het bankgeheim van de belastingparadijzen waar talloze bobo’s hun smeergeld hebben verstopt. De Amerikanen schrikken van de omvang van de corruptie. Wanneer ze in 2015 in actie schieten, ziet de openbaar aanklager gelijkenissen met de maffia en met Mexicaanse drugskartels: ‘FIFA wint al tientallen jaren de World Cup of Fraud.’

Eén dag voor het grote FIFA-congres van 2015 valt de Zwitserse politie binnen in het hotel van de voetbalbonzen. De machtigste mannen uit het voetbal worden voor de ogen van de wereldpers afgevoerd, verstopt onder lakens. Desondanks wordt voorzitter Blatter herkozen. Zes dagen later stapt hij tot ieders verbazing op. De reden daarvoor is nooit duidelijk geworden. Deed hij het onder druk van de sponsors? Of heeft Michel Platini er iets mee te maken? De ex-voetballer ligt in polepositie voor de job van nieuwe FIFA- voorzitter, maar Blatter houdt een troef achter de hand. Een overschrijving van twee miljoen Zwitserse frank, gestort door Blatter aan Platini, lekt. Platini kan de storting niet verklaren en is verbrand. Maar het document brengt Blatter zelf ook in de problemen, als eerste schriftelijke bewijs van corruptie in veertig jaar. Nu Blatter niet langer voorzitter is, krijgt de Ethiekcommissie van de FIFA de vrije hand. Blatter en Platini worden voor acht jaar geschorst. De burgerlijke rechtszaak achter de merkwaardige storting werd pas in juli van dit jaar afgerond. Ze pleit zowel Blatter als Platini vrij.

Het machtsvacuüm wordt gevuld door een andere Zwitserse voetbalambtenaar uit het kanton Wallis. Het grote manco van FIFA Uncovered is dat er geen vijfde aflevering is over het voorzitterschap van Gianni Infantino. Ook hij betonneerde zijn positie door het Wereldkampioenschap uit te breiden naar 48 teams, al lijkt het nu echt de laatste keer geweest dat een FIFA-voorzitter die truc kan uithalen. Voor de toewijzing van het WK van 2026, dat plaatsvindt in Canada, de VS en Mexico, werden schijnbaar de geijkte paden gevolgd. Maar drie weken geleden publiceerde Süddeutsche Zeitung een explosief dossier over het volgende WK: Infantino zou zijn voorzittersstoel danken aan schimmig lobbywerk van de Amerikanen, er zou een foute deal zijn gesloten over tv-rechten en de voorzitter reisde een aantal keer naar de VS, met onduidelijke motieven.

Volgend jaar zijn er opnieuw voorzittersverkiezingen gepland. Gianni Infantino is de enige kandidaat.