Oxford University versus Cambridge University, donkerblauw tegen lichtblauw in een acht met stuurman: een traditie uit een land waar het een traditie is om tradities in stand te houden. En, in dit geval, terecht. The Boat Race in acht momenten.
The Boat Race, 6779 meter roeien op de Theems tussen Putney Bridge en Cheswick Bridge, met acht kerels en een stuurman/vrouw: wat betekent dat eigenlijk? The Guardian vroeg het vorig jaar aan George Nash, olympisch brons op de Spelen van Londen, in 2013 wereldkampioen met de Britse achtriem én kapitein van de Cambridge University Boat Club, waarmee de ingenieursstudent bij zijn debuut in 2010 won. “Trainen voor The Boat Race is synoniem met 1200 uren pijn. Zes maanden lang, zeven dagen op zeven…”, zegt Nash, die met Cambridge ook tweemaal in het verliezende kamp zat. “Mijn gevoel toen? Dat ik twee keer zes maanden van mijn leven vergooid had.”
En toch: het is elk jaar drummen voor de acht plaatsen in de twee boten. In september, nog voor de start van het academiejaar, beginnen twintig roeiers aan hun odyssee, twaalf onder hen worden in de volgende zes maanden weggesaneerd of krijgen in het beste geval een plaatsje in de twee reserveboten, Isis (Oxford) en Goldie (Cambridge), het voorspel van dé race.
“Het trainingsschema is moordend. Om tien over vijf ’s morgens loopt de wekker af, waarna we met z’n allen naar de club vertrekken voor een paar uur training. Vroeg, ja, want om negen uur beginnen de lessen. Wie geluk heeft en in een minder drukke richting zit, kan tijdens de voormiddag nog wat studeren of bijslapen, maar hoe dan ook trainen we vanaf een uur in de namiddag op de ergometer of duiken we in het krachthonk. Wie nog zin en energie heeft, kan ’s avonds nog wat studeren, onze enige vorm van… ontspanning. En natuurlijk vroeg in bed, want de dag erna ziet er precies hetzelfde uit. We gaan diep, veel te diep, waardoor we meer dan eens moeten braken. En toch, wie ooit in de boot zat, zal die zeventien minuten nooit vergeten.”
1 Cricket en… roeien
Wanneer de studenten Charles Wordsworth (Oxford) en Charles Merivale (Cambridge), twee jeugdvrienden van de elitaire Londense Harrow School, in 1827 de eerste cricketmatch tussen hun universiteiten organiseren, willen ze meer. Een roeiwedstrijd! De rector van Cambridge is vrij snel gewonnen voor het plan en schrijft een brief naar zijn collega. “De universiteit van Cambridge daagt bij deze de universiteit van Oxford uit voor een roeiwedstrijd acht met stuurman. De race zal in 1829, in de buurt van Londen, plaatsvinden.”
De eerste wedstrijd, op 10 juni 1829, wordt georganiseerd in Henley-on-Thames, zo’n vijftig kilometer ten westen van Londen. De twee vrienden stappen zelf ook in de boot, Wordsworth, die met Oxford wint, over de eerste race: “Toen mijn vader hoorde dat ik zou deelnemen, raadde hij dat af. Ik had altijd al een wankele gezondheid, maar de trainingen hadden een positieve invloed op mijn gestel, zo stelde ook mijn dokter vast. Ik had wel problemen met het dieet dat onze coach oplegde: half rauwe biefstukken, droog brood, geen boter, geen thee, geen groenten.” Vreemd sportdieet, anno 1829…
Toch is de wedstrijd tussen Oxford en Cambridge geen blijvertje. De volgende 25 jaar wordt de race slechts sporadisch georganiseerd, tot The Boat Race in 1845 naar het huidige parcours tussen Putney en Cheswick Bridge (Mortlake) verhuist en vanaf 1856 zijn definitieve plaats in de Britse sportgeschiedenis krijgt. Een gesel voor de coaches: stroomopwaarts roeien en een start die pas een uur voor hoogtij wordt gegeven, wanneer de stroming van de wispelturige Theems het sterkst is. Wie in barre weersomstandigheden (zware westenwind die botst met de opkomende water) de toss – uitgevoerd met een muntstuk uit… 1829 – verliest, is zogoed als kansloos.
Het S-vormige parcours leidt tot een oorlog op het water, waar de twee boten voortdurend de ideale lijn in het midden van de rivier zoeken en er niet voor terugdeinzen om na het nemen van de binnenbocht nog even rechtdoor te varen om de rivalen de pas af te snijden. De umpire waarschuwt de teams voortdurend: Oooooooxxxxxford! Caaaaammmmmbridge! Maar geen enkele boot is ooit gediskwalificeerd omdat ze de andere hinderde. Een schreeuwende umpire, onderdeel van een traditie.
2 Geen winnaar 1877
Van de 156 edities eindigt er slechts één, in 1877, onbeslist. Nochtans lijkt Oxford op weg naar een gemakkelijke zege, tot er net voorbij Barnes Bridge – in het zicht van de ‘finish’ – een stuk van de boeg afbreekt. “Ik zat in een bootje net achter de twee teams en zag dat de stuurman van Oxford er niet meer in slaagde de boot recht te houden. Een andere roeier brak zijn riem, waardoor ze met zeven kansloos waren tegen het aanstormende Cambridge”, noteerde ooggetuige Rudolf Chambers Lehmann, schrijver van het toenmalige weekblad Vanity Fair.
John Phelps, de loods die aan de aankomst over winst en verlies moet beslissen, twijfelt. Wie wint? De chaos is compleet. “Mister Phelps zat in een bootje, maar omdat er nog geen finishpalen waren, had hij geen duidelijk mikpunt. De twee teams claimden de overwinning, maar ’s avonds laat kwamen Phelps, scheidsrechter Justice Chitty en vertegenwoordigers van de twee universiteiten tot een overeenkomst: dead heat, geen winnaar.”
3 Dr. House
Ran Laurie, student geneeskunde, leidt Cambridge tussen 1934 en 1936 naar drie opeenvolgende zeges en pakt als 33-jarige op de Spelen van Londen (1948) olympisch goud, waarna hij de liefde voor de roeisport aan zijn zoon, Hugh, doorgeeft. Maar Hugh Laurie, die jaren erna carrière zal maken in Fry and Laurie, Blackadder en vooral de televisieserie House, waarin hij de hoofdrol speelt, is een vreselijk kind. “School interesseerde me niet. Ik deed niets liever dan sigaretten roken en spieken tijdens Franse testen”, vertelde hij ooit aan The Times.
Wanneer zijn vader hem naar Eton stuurt, krijgt hij er een plaatsje in de roeiploeg en wordt hij lid van het nationale juniorenteam, waarmee hij in 1977 naar de wereldkampioenschappen mag. Laurie gaat, net als zijn vader, in Cambridge studeren – archeologie en antropologie – en mag in 1980 aan de prestigieuze wedstrijd deelnemen. “Eigenlijk was dat de enige reden waarom ik naar Cambridge ging, want studeren was niet meteen mijn grootste kwaliteit. Ik vind het nog altijd verdomd spijtig dat we verloren.”
4 Een stuur… vrouw
In 1981 staat het conservatieve wereldje in rep en roer, wanneer Oxford de 22-jarige biochemiestudente Sue Brown als stuurman selecteert. De eerste vrouw in de mannenwedstrijd! Ongezien. “Vrouwen hebben hun eigen wedstrijd, waarom moeten ze ‘ons’ feestje verstoren?”, is de teneur, maar de kapitein houdt voet bij stuk. Brown, die de Britse ploeg op de Olympische Spelen in Moskou (1980) naar een finaleplaats stuurde, is onder de indruk. “Ik werd van alle kanten belaagd om het niet te doen. Een journalist vroeg me zelfs of ik van plan was make-up te dragen, wat een vraag… Maar ik wilde er absoluut bij zijn”, vertelde ze jaren erna aan The Independent. “Ik stuurde vreselijk slecht, maar we wonnen toch. En het jaar erna zelfs opnieuw.”
In 1985 volgt Cambridge het voorbeeld en hoopt met Henrietta Shaw het gewichtsvoordeel van een vrouwelijke stuurman uit te spelen. Tevergeefs, Oxford wint voor de tiende opeenvolgende keer. Vandaag, bijna dertig jaar later, is niemand verbaasd wanneer een jongedame in de boot stapt, maar van gelijke rechten is nog lang geen sprake.
The Women’s Boat Race, voor het eerst in 1927 georganiseerd, is lange tijd het kneusje van de Battle of The Blues. De wedstrijd staat slechts sporadisch op de kalender, ook al omdat de voorzitter van de Selwyn College Boat Club aan de overkoepelende Cambridge University Women’s Boat Club denigrerend schrijft dat “vrouwen niet moeten roeien. Het is afschuwelijk om te zien, anatomisch onmogelijk en zelfs ronduit gevaarlijk.”
Maar tijden veranderen en sinds de verhuizing in de jaren zeventig naar Henley – het mekka van de Britse roeisport – staat de vrouwenrace elk jaar op het programma. Roeien op hetzelfde parcours en op dezelfde dag als de mannen is bijna veertig jaar onbespreekbaar, maar volgend jaar – de 69e editie – wordt de ongelijkheid in geslacht volledig weggewerkt. “Ook financieel. De voorbereiding kostte de vrouwen zo’n 1400 euro per jaar aan transport, materiaal en coaches, maar de twee hoofdsponsors van de races – BNY Mellon (mannen) en Newton (vrouwen) – nemen die kosten vanaf volgend jaar volledig op zich”, zegt Helena Schofield, president van de roeiclub van Cambridge, in The Guardian.
5 De muiterij van 1987
Net als in 1959, wanneer enkele roeiers hun coach willen wegstemmen, wordt de Oxfordachtriem in 1987 door muiterij geplaagd. Die vindt haar oorsprong het jaar ervoor, wanneer de Amerikaan Chris Clark met Oxford vernederd wordt en op zeven lengtes eindigt. “Next year we’re gonna kick ass“, schreeuwt Clark op het diner na de wedstrijd. “Cambridge’s ass… Desnoods breng ik zeven Amerikanen van de olympische ploeg mee.” Het zaad voor een van de grootste controverses in de geschiedenis van de race is gezaaid: het jaar erna stappen vier landgenoten van Clark – stuk voor stuk medaillewinnaars op Olympische Spelen en WK’s – in de achtriem.
Maar problemen tussen het vijftal en Dan Topolski, de legendarische coach die Oxford twaalf keer naar de zege leidde, zijn onvermijdelijk. “Waarom moeten we zo hard trainen? Dat hebben wij niet nodig, want je hebt vijf Amerikaanse toppers in je boot. Laat ons de dag van de wedstrijd afspreken en dan winnen we gewoon”, klinkt het hautain bij Clark, die na een zoveelste dispuut een bord tomatensoep naar het hoofd van zijn coach gooit.
Clark wordt uit het team gezet, de chaos is compleet. “De Amerikanen weigerden nog deel te nemen, het was oorlog”, vertelde de Schotse kapitein Donald Macdonald in zijn eerste interview, 25 jaar na de feiten, aan de Daily Mail. “Zelfs de roeiers van Cambridge steunden de beslissing van onze coach, maar we moesten natuurlijk wel nog roeien.” (lacht)
Een paar weken voor de start vist Topolski vijf mannen uit de (zwakkere) reserveboot op, onder wie Peter Gish, een… Amerikaan. Een onmogelijke opdracht, zo lijkt het, maar het slechte weer is een bondgenoot. Door een handig manoeuvre wordt Cambridge naar het midden van de rivier gedwongen, waar het water op dat ogenblik enorm ruw is en Oxford aan de leiding gaat. “Ze konden de achterstand niet meer goedmaken. Wij, voor de race als een bende no-hopers afgeschilderd, wonnen. Onvoorstelbaar”, aldus nog kapitein Macdonald.
6 Students only!
In tegenstelling tot de Amerikaanse universiteiten, dé rekruteringsgebieden voor onder andere de NBA, Major League Baseball of de National Football League, worden in Oxford en Cambridge geen sportbeurzen uitgedeeld en worden studenten alleen op basis van hun intellectuele capaciteiten toegelaten. In de (verliezende) Cambridgeboot van 2005, bijvoorbeeld, zaten vier doctoraalstudenten, onder wie een afgestudeerde dokter en veearts.
Maar in de queeste naar eeuwige roem wordt een lichte afwijking wel eens door de vingers gezien, met alle gevolgen vandien. Na de nederlaag in 2006 rekruteert Cambridge een van de sterkste lichtingen ooit: de Duitse wereldkampioen Thorsten Engelmann krijgt net als het jaar ervoor een plaats in de boot, waarin hij het gezelschap krijgt van zijn landgenoot Sebastian Schulte (eveneens wereldkampioen), de Engelse olympisch kampioen van Sidney Kieran West en grote belofte Tom James, die later nog goud op de Spelen van Peking en Londen zal pakken.
Cambridge wint, maar in Oxford horen ze een paar weken erna dat Engelmann in het tweede jaar van zijn economiestudie gestopt is om zich op de Spelen in Peking voor te bereiden. Oxford wil de zege of, tenminste, een nietigverklaring van de race omdat het aandeel van Engelmann – met 110 kilogram de zwaarste roeier die ooit deelnam – te belangrijk was. “De integriteit van onze race is in gevaar”, klinkt het bij Giles Vardey, voorzitter van The Boat Race Company Limited. Maar tot sancties komt het niet. Het resultaat blijft staan, maar Cambridge excuseert zich en neemt een ‘ingrijpende’ maatregel: Engelmann zal zijn blauwe blazer, voorbehouden aan alle deelnemers, niet krijgen…
7 De eerste Nederlander
“Een jongensdroom”, stamelt Gerritjan Eggenkamp wanneer hij in 2002, 26 jaar, als eerste Nederlander een plaatsje in de Oxfordacht krijgt. Een opmerkelijk verhaal van de Leidse student en ontluikend roeitalent, van wie het Engels zo beroerd was dat zijn bezorgde moeder hem als vijftienjarige True Blue toestopte, het bekroonde boek van Dan Topolski over de Amerikaanse muiterij in het Oxfordteam van 1987. “Vanaf dat moment dacht ik: ik roei ooit voor Oxford”, vertelde hij in De Volkskrant.
De informaticastudent, cum laude afgestudeerd in Delft, biedt zich in het voorjaar van 2001 aan voor het toelatingsexamen Master of Science in Oxford. “Ik heb verzwegen dat ik roeide, want met een atletisch lichaam alleen kom je daar de poort niet binnen. Opstellen schrijven, examen Engels, een IQ-test, referentiebrieven voorleggen…”
Hij wordt toegelaten. Op Keble College, een van de 41 colleges in Oxford, wordt Eggenkamp ondergedompeld in een conservatieve wereld, gedomineerd door eeuwenoude tradities. “We moesten zelfs in de eetzaal onze toga dragen.” Maar vooral: hij pakt zijn plaatsje in de acht. “Vijftig uur training per week, waardoor ik nog amper 25 uur had om te studeren”, aldus de 1m96 grote roeier, door zijn teamgenoten Big G genoemd.
“Als sportman blijft deelname aan de Spelen het hoogst bereikbare, maar als mens denk ik dat The Boat Race de mooiste ervaring is.” Hij kan vergelijken: in 2002 wint hij met Oxford, twee jaar erna pakt hij met de Holland Acht zilver op de Spelen in Athene.
In 2010 schrijft een andere Nederlander geschiedenis. Sjoerd Hamburger, die in 2009 met Oxford won, wordt de eerste buitenlandse president (kapitein). De Engelse media zijn niet onder de indruk, want van de achttien deelnemers bezitten er slechts zes een Brits paspoort. Een tweede zege zit er niet in voor Hamburger, ondanks de aanwezigheid van de Amerikaanse olympische tweeling Tyler en Cameron Winklevoss, ooit goede vrienden van Mark Zuckerberg, de oprichter van Facebook. Toen Zuckerberg hen aan de kant schoof, kreeg de tweeling na een juridische strijd van zeven jaar een schadevergoeding van 47 miljoen euro.
8 2012: even wachten In 2012 wordt de wedstrijd, drie vierde ver, een halfuur stilgelegd wanneer de Australiër Trenton Oldfield ter hoogte van Chiswick Eyot naar de twee boten zwemt. Een protestactie tegen de uitholling van burgerlijke vrijheden en de opmars van het elitarisme in de Britse samenleving. Oldfields uitleg maakt in de rechtbank geen indruk – zes maanden celstraf – waarna de home secretary, Theresa May, hem het land uitwijst.
Een overdreven beslissing, vinden burgerrechtenorganisaties, want Oldfield woont al meer dan tien jaar samen met de Britse Deepa Naik, met wie hij een dochtertje heeft. “Als ik gedeporteerd word, dan bewijst dat mijn stelling dat elitarisme tot tirannie leidt.” Zover komt het uiteindelijk niet, ook al omdat 265 academici van Cambridge een brief schrijven naar het tribunaal, dat zijn beroep behandelt.
Een tumultueus slot, na de meest bewogen race uit de geschiedenis, want wanneer de wedstrijd opnieuw op gang geschoten wordt, zitten de boten zo dicht bij elkaar dat een van de Oxfordroeiers zijn riem breekt. Cambridge stormt naar Cheswick Bridge en pakt zijn 81e zege, maar in het botenhuis zakt een van de Oxfordroeiers bewusteloos in elkaar en wordt naar het ziekenhuis afgevoerd. Een bewogen editie, wellicht niet voor het laatst.
DOOR CHRIS TETAERT
