Antidopingexpert Peter Van Eenoo: ‘Toon Aerts en Shari Bossuyt konden geen plausibele verklaring geven, de Chinese zwemmers wel’

Had het Wereldantidopingagentschap (WADA) gelijk toen het de uitleg voor de positieve dopingstalen van 23 Chinese zwemmers geloofde? En waarom is deze dopingzaak wel en niet te vergelijken met die van de eerder geschorste Belgische wielrenners Toon Aerts en Shari Bossuyt? Professor Peter Van Eenoo, hoofd van het antidopinglab van de UGent, geeft uitleg.

Journalisten van de Duitse zender ARD en de Amerikaanse krant The New York Times brachten vorige week een verhaal uit dat de internationale sportwereld nog altijd doet daveren. Na een onderzoek van twee jaar onthulden ze dat 23 Chinese zwemmers bij een toernooi in China begin januari 2021 een positieve dopingplas hebben afgeleverd, allemaal met het middel Trimetazidine. De controles werden afgenomen door het Chinese antidopingagentschap (CHINADA), dat half maart de positieve resultaten aan het Wereldantidopingagentschap meldde.

Het WADA kon toen niet naar China afreizen wegens covidbeperkingen, maar hoorde begin april de uitleg van het CHINADA over een vorm van contaminatie in de keuken van het hotel waar de zwemmers verbleven. Het WADA ging na de uitspraak van het CHINADA, half juni, niet in beroep en klasseerde de zaak. 13 van de 23 positief geteste zwemmers namen enkele weken later deel aan de Olympische Spelen van Tokio. Ze wonnen samen vijf medailles, waaronder drie gouden.

Opvallend in deze zaak: de contradictie tussen het onderzoek van de journalisten van ARD en The New York Times, dat veel vragen opwerpt, en de stelligheid waarmee het WADA de zaak verdedigt. Hoe kijkt u daarnaar?

Peter Van Eenoo: Belangrijk om te benadrukken, want dat wordt in de kritiek op het WADA over het hoofd gezien: behalve het WADA en CHINADA beschikt niemand over het volledige dossier. Ik weet ook alleen de elementen die ik in de media heb gelezen en tijdens de persconferentie van het WADA heb gezien. Ik kan dus niet ten gronde oordelen of er fouten zijn gemaakt. Het WADA beweert van niet, maar dat wil niet zeggen dat dat ook zo is. Daarom vind ik het goed dat het WADA een onafhankelijke onderzoeker (Eric Cottier, een voormalig Zwitsers aanklager, nvdr) heeft aangesteld.

Over de onafhankelijkheid van die onderzoeker worden ook vragen gesteld.

Van Eenoo: Als een organisatie zelf iemand aanstelt, kun je die kritiek verwachten. Maar hoe los je dat anders op? Ik zie niet direct een antwoord. Het WADA is gevormd naar Zwitsers recht, dus is het logisch dat het zo iemand aanstelt. Als hij de bevoegdheden krijgt om alles te onderzoeken, zie ik geen probleem.

Hoe plausibel vindt u de theorie van het Chinees antidopingagentschap over de contaminatie met Trimetazidine in een hotelkeuken? Nota bene een medicijn voor hartpatiënten dat alleen in tabletvorm te verkrijgen is.

Van Eenoo: Hoe die besmetting exact is gebeurd – door een kok die een pil per ongeluk in de spaghettisaus heeft laten vallen, wat dan ook – is minder belangrijk dan deze cruciale vaststelling: geen twee, drie of vijf zwemmers uit dezelfde ploeg, maar 23 Chinese zwemmers uit verschillende regio’s en clubs met verschillende trainers hebben op hetzelfde moment, in hetzelfde hotel en op hetzelfde product positief getest op heel lage, en bij meerdere testen van dezelfde atleten, zelfs afwisselend positieve en negatieve concentraties. Bovendien op een middel dat in 2022 wereldwijd in slechts 37 dopingstalen is aangetroffen. En dan duiken er plots, in één keer, 23 positieve gevallen op.

Het WADA vond de verklaring van het CHINADA – contaminatie – voor die zeer opvallende combinatie van toevalligheden plausibeler dan de theorie van de massaal gedopeerde Chinese zwemmers. Het wist ook dat het voor het Internationaal Sporttribunaal heel weinig kans zou maken. Vandaar de beslissing van het WADA om, na grondig onderzoek door allerlei externe specialisten en zelfs overleg met de producent van Trimetazidine, niet in beroep te gaan. Met de elementen die ik nu weet houdt dat zeker steek.

Vergelijk het met een dopingzaak waarbij alle spelers van Club Brugge én Anderlecht, die voor een match in hetzelfde hotel verbleven, een positieve plas zouden afleveren op XTC. Mogelijke verklaring: al die spelers, van beide ploegen, hebben de avond ervoor samen stevig gefeest en bewust XTC genomen. Dan zouden we hier zeggen: zeer onwaarschijnlijk. Dus moet er meer aan de hand zijn: contaminatie.

Further to our recent communications in relation to the contamination case involving swimmers from China, we are publishing a document that outlines the facts of the case and provides answers to the most frequently-asked questions.

Access the Fact Sheet/Frequently-Asked…

— WADA (@wada_ama) April 29, 2024

De journalisten van ARD en The New York Times nemen het woord ‘doofpotoperatie’ niet in de mond, maar lijken het op zijn minst te insinueren. Wat vindt u daarvan?

Van Eenoo: Nogmaals: ik sluit niet uit dat dat WADA fouten heeft gemaakt in zijn evaluatie, maar een doofpotoperatie? Bewust dingen verstoppen? Daar geloof ik niets van. Dat kan het WADA zich echt niet permitteren. Het heeft er ook totaal geen belang bij.

De kritiek van nationale antidopingagentschappen op het WADA, vooral van het hoofd van het Amerikaanse USADA, Travis Tygart, is wel opvallend.

Van Eenoo: Je moet de voorgeschiedenis kennen: Tygart kwam al meermaals in aanvaring met het WADA. Was deze zaak voorgekomen in Canada en onderzocht door het Canadese antidopingagentschap, dan had hij er allicht niet over gesproken. Achter veel kritieken schuilt ook een andere agenda. Geopolitiek – Amerika, bij uitbreiding het hele Westen, versus China – speelt hier ook een rol.

Er is veel kritiek, ook van topzwemmers, over het feit dat het WADA de Chinese zwemmers niet voorlopig heeft geschorst toen ze positief testten. Nochtans krijgen atleten in andere dopingzaken wel zo’n ‘provisional suspension’.

Van Eenoo: Die critici vergeten dat die voorlopige schorsing volgens de WADA-code niet opgelegd hoeft te worden als er vlug een plausibele verklaring van ‘omgevingscontaminatie’ wordt gegeven. In China kunnen ze veel rapper dan in Europa zulke zaken onderzoeken. En het WADA vond de uitleg van dat onderzoek acceptabel. Geen schorsing dus. Perfect conform de WADA-code.

Nog een punt van kritiek: het onderzoek naar de vervuiling werd naar verluidt gevoerd onder supervisie van het Chinese ministerie van Openbare Veiligheid, niet alleen door het Chinese antidopingagentschap.

Van Eenoo: Het lijkt me logisch dat een antidopingagentschap ook andere nationale instanties aanspreekt bij zo’n onderzoek. Als NADO Vlaanderen een beroep zou doen op het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen om de contaminatie in een hotelkeuken te bekijken, zou men dat hier perfect normaal vinden. Maar het gaat over China, dus worden daar in het Westen meteen vraagtekens bij gezet.

Je moet dopingzaken door een neutrale bril bekijken, niet door een westerse bril. En dat is helaas te vaak het geval: als een Chinese of Russische kogelstootster positief bevonden wordt in ons labo, steekt iedereen de duim omhoog. Maar als we straks een Belgische atlete op datzelfde product zouden betrappen, dan zouden er meteen vragen worden gesteld. ‘Er zijn fouten gebeurd!’ Alleen omdat die atlete ‘iemand van ons’ is.

Here our 34 key questions in the WADA China case (in English). The public answers so far by @WADA_ama + Chinese Anti Doping Agency have not addressed at all the really relevant and crucial points in this affair. Do they distract from the key points in this matter? Part 1 of 3 >>> pic.twitter.com/8KHRDscnJN

— Hajo Seppelt (@hajoseppelt) April 29, 2024

Het prestatiebevorderend effect van Trimetazidine zou vrij klein zijn. Klopt dat?

Van Eenoo: Trimetazidine is een geneesmiddel voor mensen die een slecht pompend hart hebben of last hebben van hartbeklemming. Het zou de efficiëntie van het energiemetabolisme vergroten en zo de uithouding bevorderen. Zóú, want van weinig middelen op de dopinglijst staat ondubbelzinnig vast dat ze een prestatiebevorderend effect hebben. Bij velen zijn er aanwijzingen, maar is er geen honderd procent sluitend bewijs. Niet toevallig spreekt het WADA altijd over een pótentieel effect.

Daarom is Trimetazidine ook op de dopinglijst gekomen, toen bleek dat het in de urine van veel Russische atleten werd gevonden. Aangezien Rusland geen goede dopingreputatie had, werden toen onderzoeken gevoerd en daarbij mogelijke prestatiebevorderende effecten vastgesteld.

Moet het principe van de strikte aansprakelijkheid, waarbij de atleet zelf moet aantonen hoe een dopingmiddel in zijn of haar lichaam is terechtgekomen, blijven bestaan?

Van Eenoo: Ja. Nagenoeg elke atleet die wordt betrapt beweert dat hij of zij niets verkeerds heeft gedaan. Helaas kan je daar niet op vertrouwen. Herinner u hoe Lance Armstrong zelfs een leugendetectortest heeft doorstaan toen hij ontkende dat hij doping had gebruikt. Zolang je niet zwart op wit kunt bepalen of iemand liegt, is er geen andere weg. Al begrijp ik wel dat het voor een onschuldige atleet zeer moeilijk is om aan te tonen dat hij of zij onbewust doping heeft genomen.

Beter honderd schuldigen effectief straffen, met mogelijk één onschuldige atleet die geschorst wordt, dan omgekeerd, klinkt het. Voor die ene atleet is dat zeer onrechtvaardig.

Van Eenoo: Ik vergelijk het altijd met snelheidsovertredingen. Wie te rap rijdt en wordt geflitst moet een boete betalen. Tenzij die persoon voor de rechter kan aantonen dat hij bijvoorbeeld zijn hoogzwangere vrouw naar het ziekenhuis aan het brengen was. Dan zal die rechter allicht oordelen dat er sprake was van hoogdringendheid en die boete kwijtschelden.

In de dopingrechtspraak geldt hetzelfde principe. Er is een algemene regel – de atleet moet zijn onschuld bewijzen – en een disciplinaire commissie kan uitzonderingen toestaan, als ze de aangehaalde redenen van de atleet gegrond vindt. Ja, dan kan er een onschuldige sporter misschien geschorst worden, omdat hij of zij te weinig bewijzen heeft. Heel af en toe is het systeem dan onrechtvaardig, maar moet je het daarom afschaffen? Ik begrijp de mensen die daar anders over denken, maar hoe kun je het, in de strijd tegen doping, dan wel rechtvaardiger maken? Ik zie het niet.

Sommigen beweren dat als een atleet met veel geld en tijd naar het Europees Hof zou stappen, hij of zij een reële kans zou maken om die strikte aansprakelijkheid omver te werpen.

Van Eenoo: Ik denk het niet. De WADA-code, en elke update ervan, is gereviseerd door rechters van het Europees Hof. Die geven commentaar en dan worden er zaken aangepast. Een basisprincipe van de WADA-code zal niet plots worden geannuleerd nadat het Europees Hof het eerst heeft goedgekeurd.

Feit is wel dat het Internationaal Sporttribunaal (TAS) in eerdere zaken het principe van de strikte aansprakelijkheid minder streng heeft toegepast dan het WADA of andere disciplinaire antidopingcommissies. Niet alle atleten kunnen zo’n peperdure beroepsprocedure betalen. Zoals wielrenners Toon Aerts en Shari Bossuyt die twee jaar werden geschorst voor het gebruik van Letrozole.

Van Eenoo: Het TAS is het hoogste rechtsorgaan van de sport, dat soms op een andere manier naar een bepaalde zaak kijkt. Zoals een rechter kan oordelen dat een regering te weinig heeft ondernomen om de klimaatopwarming tegen te gaan. Dat is eigen aan een juridisch systeem, waarbij verschillende rechters met veel verschillende nuances rekening houden. Je kunt je daar vragen bij stellen, maar als je robotten laat beslissen, zul je veel meer verkeerde uitspraken krijgen.

Het lijkt voor de buitenwereld onrechtvaardig: Aerts en Bossuyt die naar eigen zeggen niet bewust doping hebben gebruikt, maar wél voor twee jaar geschorst werden. Volgens beide atleten zouden de antidopingtribunalen zelfs hebben aangegeven dat ze Letrozole ‘niet intentioneel’ hebben ingenomen.

Van Eenoo: Ik heb de uitspraken over die zaken niet kunnen inkijken, maar het lijkt me raar dat daarin zwart op wit zou staan dat het om ‘niet intentioneel’ gebruik ging en dat Aerts en Bossuyt toch voor twee jaar geschorst werden. Misschien is vastgesteld dat bepaalde elementen in hun dossier aangeven dat het om niet intentioneel gebruik kán gaan. Die elementen waren er ook. Gezien de twijfels hebben Aerts en Bossuyt daarom ook geen standaardschorsing van vier jaar, maar van twee jaar gekregen. Helaas beschikten ze niet over voldoende bewijs om een volledige vrijspraak te verkrijgen.

Dat is het verschil met de Chinese zwemmers: door het grote aantal positieve gevallen kon het CHINADA wel een plausibele verklaring van contaminatie geven. Als Aerts en Bossuyt hadden kunnen aantonen dat er in Normandië (waar beiden positief testten, nvdr) al eerder veel atleten waren betrapt op Letrozole of als er nog andere renners van andere ploegen op hetzelfde moment een positieve plas hadden afgeleverd, was hun theorie over contaminatie via zuivelproducten mogelijk wel aanvaard. Dat konden ze niet, dus werden ze geschorst. Dat is hard, ja, maar dat zijn de regels.