Hoe Novak Djokovic zich weer opwerkte tot nummer één van het mondiale tennis

In mei doolde Novak Djokovic nog als een geest door het circuit, onlangs werd hij opnieuw nummer één van de wereld. Onwaarschijnlijk. De tegenstand op de ATP Finals (11-18 november, Londen) is gewaarschuwd.

‘Eerlijk? Begin april, twee maanden na mijn elleboogoperatie, riep ik mijn team samen en zei: ‘Ik stop met tennissen. Ik heb hier geen zin meer in.’ Ze waren in alle staten, helemaal in shock. Toen drong het tot me door wat ik net had gezegd. En ik besefte: je moet blijven vechten.’

Novak Djokovic was verrassend open toen hij onlangs aanschoof in een Servische talkshow. Radio Televizija Srbije, de nationale televisiezender van Servië, had op het laatste moment zijn programmatie omgegooid en een speciale uitzending van Da Mo¸da Ne ( Misschien niet) ingelast. Want: Nole was in het land. En hij wilde praten.

Nooit, maar dan ook nooit, had hij verwacht dat hij zo vroeg de handdoek zou willen gooien. Maar zelfs een man die 223 weken op nummer één had gestaan en 12 grand slams won, kan al eens het spoor bijster geraken. De stoïcijnse killer die zich vaak van uit onmogelijke posities terug in wedstrijden en naar titels had geknokt, was in de lente van dit jaar een vat vol twijfels.

Dat zag ook Andre Agassi. De Amerikaan had in mei 2017 de plaats ingenomen van Marian Vajda, Djokovic’ trouwe coach sinds 2006, maar een geslaagd huwelijk zou het nooit worden. Zonder het met zo veel woorden te zeggen: it takes two to tango. ‘We waren het vrijwel voortdurend oneens, maar om de vrede binnen het team te bewaren, werd er zelden iets uitgepraat. Het was agreeing to disagree‘, vertelde de Amerikaan deze zomer aan The Guardian.

Agassi stapte begin april, na elf maanden, op. Enkele dagen erna werd Radek Stepanek, een goede vriend van Djokovic die amper vijf maanden in het team zat, door Nole zelf de wacht aangezegd. Agassi: ‘In de periode dat we bij elkaar waren, ging het alleen maar over die blessure aan de elleboog.’

Na Wimbledon, waar hij in de kwartfinale opgaf, zette hij een punt achter zijn seizoen. ‘Hij wilde een lange periode van rust inlassen, terwijl de resultaten van de MRI aantoonden dat alleen een operatie het probleem zou oplossen. Ik zei dat hij het advies van de specialisten moest volgen, maar Novak was niet te overtuigen. Zes maanden rust zou, dacht hij, voldoende zijn.’

Dat bleek niet het geval. De voorbereiding op het nieuwe seizoen werd andermaal doorkruist door De Elleboog, tot grote wanhoop van Agassi. ‘Twee pijnvrije dagen na elkaar waren al een succes. Om de belasting op de pees te verminderen, sleutelden we aan zijn opslag. Daar ging hij in mee, maar we waren het op een aantal punten fundamenteel oneens. Ik wilde meer krachttrainingen inlassen en een ander voedingspatroon – met meer proteïnen – opleggen, maar daar stond Novak totaal niet voor open. Hij wilde het op zijn manier blijven doen. Dan had het voor mij geen zin om hem nog te coachen. Ik was geen deel van de oplossing meer, maar een deel van het probleem.’

Eind januari, na een vroege exit op de Australian Open tegen Chung Hyeon, liet hij zich alsnog opereren. De vraag of hij de raad van Agassi niet beter meteen had opgevolgd, werd weggelachen. ‘Ik ben geen fan van messen…’

Extreem finetunen

De 31-jarige Serviër zag geen enkele reden om anders te gaan léven. In de zomer van 2005 was hij de jongste speler (17) in de top 100, exact twee jaar later moest hij alleen Roger Federer en Rafel Nadal voor zich dulden en begin 2008 won hij in Australië zijn eerste slam. Maar, een constante in slopende wedstrijden: ademhalingsproblemen en vermoeidheid. The Djoker was net zo vaak een choker, die onder verlammende druk bezweek.

The Big Two leken onbereikbaar, tot een holistisch therapeut een glutenallergie vaststelde en zijn voeding drastisch werd aangepast. Bizar: de speler die in zijn jeugdjaren ongekende hoeveelheden pasta en granen achter de kiezen sloeg in het pizza- en pannenkoekenrestaurant van zijn ouders, schrapte van vandaag op morgen alle gluten. Het jaar erna won hij drie van de vier slams en werd nummer één van de wereld.

En: hij zou zijn lichaam verder finetunen. Kampioen zijn is geen job, klinkt het, maar een levensstijl. ‘Ik probeerde ook op dat vlak mijn grenzen te verleggen: hoe kan ik nóg gezonder leven?’ Melkproducten werden geschrapt, algen – een superfood – worden een vast onderdeel van zijn dieet. Elke morgen stipt om zeven uur een glas warm water drinken om de werking van de dunne darm te optimaliseren, úren in een hogedrukkamer zitten om sneller te recupereren, yoga en oosterse meditatie: Nole vormde zichzelf tot een quasi onoverwinnelijke superatleet die tussen 2011 en 2016 elf grandslamtitels pakte.

Zijn redenering, deze lente: waarom zou ik mijn levensstijl, maniakaal/obsessief gericht op perfectie, moeten aanpassen op vraag van een coach? Geen denken aan. Vijf dagen na het vertrek van Agassi stond hij aan de zijde van zijn oude coach Marian Vajda, in mei 2017 na elf jaar samenwerking ontslagen, op een tennisbaan in Marbella. ‘Het was hard om te móéten vertrekken bij Novak. Maar toen hij me belde, heb ik geen moment getwijfeld om terug te keren’, vertelde de Slovaakse coach aan The New York Times.

Insiders wisten: met Vajda aan zijn zijde komt het weer goed. Er volgden lange gesprekken en Djokovic stak de hand in eigen boezem. Hij had er, na een ontgoocheld begin van 2017, een rommeltje van gemaakt en de verkeerde conclusies getrokken. De beslissing om Vajda en fitnesscoach Gebhard Gritsch te ontslaan, was de slechtste die hij ooit had genomen. Ook de Australische fitnesscoach keerde terug.

De doelen werden vastgelegd. Tegen de US Open, eind augustus, zou hij opnieuw de oude moeten zijn, maar het liep voor geen meter. Toen hij in de lente van 2016 voor de eerste keer op Roland Garros won – de enige blinde vlek op zijn palmares -, zag hij geen nieuwe doelen meer. ‘Ik hoorde de score niet meer’, zoals hij op een vreemde manier omschreef.

Twee jaar na elkaar ongenaakbaar op Wimbledon, maar in de derde ronde liep het fout tegen Sam Querrey en op de Spelen in Rio – zijn grote doel voor 2016 – ging hij er al in de eerste ronde uit tegen Juan Martín del Potro. Op de US Open bleek Stan Wawrinka te sterk, enkele maanden erna ging Andy Murray hem voorbij op de ranking. ‘Ik genoot van de trainingen, maar de wil om voor elk punt te vechten, was verdwenen.’

Hij voelde zich gedesoriënteerd, ‘als een schrijver die met een writer’s block kampt.’ En toen ook de pijn aan de elleboog steeds erger werd, voelde hij zich gevangen in een vicieuze cirkel van tegenslagen. ‘Ik zag niet in hoe ik ooit nog op mijn oude niveau zou kunnen spelen. Ik voelde me hulpeloos.’

Boris Becker had hem tussen 2013 en 2016 naar zes grand slams gecoacht, maar wist in de laatste zes maanden ook geen raad meer. ‘Als buitenstaander was ik onder de indruk van de manier waarop Nole altijd en overal de beste wilde zijn, maar in de eerste maanden als coach vond ik hem op sommige momenten te negatief en te snel gefrustreerd. Hij heeft altijd tegen innerlijke demonen moeten vechten, alleen lukte dat op een bepaald moment niet meer.’

‘Andere’ jeugd

Vajda, een innemende persoonlijkheid die de sombere gedachten in het verleden al uit het hoofd van de Serviër kon praten, nam hem mee naar zijn jeugdjaren. Want, gaf ook Djokovic al eerder toe: ‘De omstandigheden waarin ik opgroeide, zijn niet te vergelijken met die van mijn concurrenten. Dat heeft mijn karakter gevormd, waardoor ik in de moeilijke momenten extra kracht vond.’

Na de exit in de kwartfinale in Parijs keerden ze terug naar Belgrado. Ook naar Teniski Klub Partizan, waar hij in het voorjaar van 1999 zelfs tijdens de NAVO-bombardementen met zijn twee broers van tien uur ’s morgens tot zeven uur ’s avonds onverstoord tegen de ballen bleef meppen. In het clubhuis werden de verjaardagen gevierd, in 2003 werd hij er – 16 jaar jong – met zijn ploegje kampioen van Servië.

Ze haalden herinneringen op aan Jelena Gencic, zijn eerste tennislerares die zich als een moeder over hem ontfermde en out of the box leerde te denken. Samen naar klassieke muziek luisteren en gedichten van Aleksandr Poesjkin lezen, Djokovic noemde haar de coach die hem het meest had beïnvloed. ‘Ze leerde me tennissen en léven.’

Haar overlijden in 2013 had er zwaar ingehakt, maar hij was recht gekrabbeld. Net zoals hij dat nu óók zou doen, bleef Vajda hameren. Het werkte. Enkele dagen ervoor, in Parijs, had hij ‘geen zin in het grasseizoen’, maar Team Djokovic vertrok toch naar Engeland. Op Queen’s Club in Londen, waar hij in 2010 voor het laatst had gespeeld, verbaasde hij zichzelf. Hij verpletterde Grigor Dimitrov, het tweede reekshoofd, en in de finale tegen grasspecialist Marin Cilic stond hij op een puntje van toernooiwinst. ‘Hij zit opnieuw in zijn happy place‘, analyseerde Becker op de vooravond van Wimbledon.

Bij het handje

Fastforward naar 15 juli. ‘Een vierde Wimbledontitel voor Novak Djokovic! Hij lijkt hier wel herboren’, roept de BBC-commentator, terwijl de Serviër ingetogen en met gebogen hoofd op Centre Court knielt. Hij schudt Kevin Anderson, de verrassende finalist, respectvol de hand en balt de vuisten. ‘Ik ben enorm emotioneel’, klinkt het een paar minuten later, wanneer hij zijn zoontje – Stefan, drie jaar – op de schoot van zijn echtgenote ziet zitten. ‘Kinderen jonger dan vijf jaar mogen de wedstrijd niet live bijwonen, maar dit moment heb ik al maanden proberen te visualiseren: Stefan die ziet hoe ik de trofee vasthoud.’

Zijn eerste grandslamtitel in meer dan twee jaar, nadat hij Rafael Nadal – nummer één – in de halve finale na meer dan vijf uur had gesloopt. De backhands langs de lijn en returns waren opnieuw dodelijk, de benen onvermoeibaar en de snelheid van de service benaderde die van in zijn beste dagen. ‘Hij speelde hier fantastisch tennis’, vond ook Brad Stine, de coach van Anderson. ‘In Parijs zag ik hoe Marian bij manier van spreken zijn handje vasthield en zei: ‘Zo gaan we het doen.’ Novak heeft blijkbaar goed geluisterd naar zijn oude coach, de sleutel tot zijn succes. Vroeger, nu en ook voor de volgende jaren.’

Het heilige vuur brandde nog. ‘Zo snel zo goed zijn, dat had ik niet verwacht’, klonk het enkele weken erna in Cincinnati, waar hij aan de vooravond van de US Open net de finale had gewonnen tegen… Federer. ‘Heel speciaal, zeker als ik nu terugkijk op het voorjaar. Winnen tegen de man die door iedereen als beste speler in de geschiedenis wordt beschouwd.’

Uit zijn stem klonk vooral opluchting. De vraagtekens waren volledig weggespeeld en op de US Open domineerde hij op weg naar zijn 14e grandslamtitel het volledige deelnemersveld. Niet te stoppen. Twee maanden later stond hij opnieuw op nummer één, na een onwaarschijnlijk parcours. Sinds de start in Wimbledon 31 van de 33 wedstrijden gewonnen – tegen Stefanos Tsitsipas en Karen Chatsjanov liep het fout – én de grote favoriet voor de ATP Masters in Londen. Niemand die dat in april verwachtte. En zeker hij zelf niet.