Simone Biles: de Amerikaanse supergymnaste die ook maar een mens blijkt te zijn

Consternatie op de Spelen: Simone Biles neemt niet deel aan de individuele allroundfinale turnen en verdedigt haar olympische titel niet. Reden: ze wil haar mentale gezondheid niet in gevaar brengen. Een moedige beslissing van misschien wel de allerbeste turnster ooit. Wie is ze?

‘Een vrouw kan dat niet.’ Dat was tot enkele weken geleden het oordeel van sommige kenners over de Joertsjenko met dubbele salto gehoekt. Die spectaculaire sprong over het paard werd als te gevaarlijk en afschrikwekkend beschouwd om door een vrouw te worden uitgevoerd. Die vijf woorden vormden meteen de beste motivatie voor Simone Biles, de koningin van de gymnastiek. Op de US Classics eind mei, waar ze na een lange corona-inactiviteit haar rentree maakte, deed de kleine Amerikaanse de monden eens te meer openvallen. Ze nam een felle aanloop, begon met een arabier (een radslag waarbij je achterstevoren eindigt), zette zich dan met beide voeten af op de plank, raakte met haar handen even het paard om dan een dubbele salto achterover te draaien. Door de enorme snelheid en impuls die ze daardoor opbouwde, moest ze bij de landing twee sprongetjes achteruit maken, maar ze bleef rechtop, de armen gespreid, de kin trots in de lucht.

Met die bloedstollende uitvoering van de Joertsjenko verlegde Biles opnieuw de grenzen van wat een vrouwelijke gymnast fysiek aankan en toonde ze dat ze in Tokio maar weinig concurrentie zal dulden. Bij de vijf medailles van Rio in 2016 (vier gouden en een bronzen) gaat ze er nog enkele bij doen. Wie houdt haar tegen?

Dynamietstaaf

Het grote publiek leert Simone Biles kennen op de Olympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro, vaak de enige keer in vier jaar tijd dat dat grote publiek zich echt interesseert voor turnen. Maar in gymnastiekmiddens is ze dan al een fenomeen. Voor de Spelen van 2012 was ze net nog te jong, maar van zodra ze in 2013 haar debuut bij de volwassenen maakte, heeft ze – tot op heden – élke belangrijke wedstrijd in teamverband én individuele meerkamp gewonnen.

Ook in Rio begint ze met goud in de ploegencompetitie, waarna ze individuele gouden plakken verzamelt in allround, sprong en grondoefening. Een foutje op de evenwichtsbalk levert haar slechts brons op. Met die vijf medailles schaart Biles zich in een rijtje van olympische groten als de Roemeense meisjes Nadia Comaneci (1976) en Ecaterina Szabo (1984) en haar landgenotes Mary Lou Retton (1984) en Shannon Miller (1992).

Vooral op de sprong laat Biles bewegingen zien die op zinsbegoochelingen lijken. Voor de lange aanloop ligt er een zweem van stoïcijns zelfvertrouwen over haar aangezicht, de ogen half geloken in een mengeling van focus en schijnbare desinteresse. Maar dan wordt de lont aan de 1,45 meter lange dynamietstaaf gestoken. Biles stuift richting de plank of trampoline om met een reeks van radslagen en flikflaks nog meer momentum op te pikken en zich de lucht in te katapulteren alsof iemand op de knop van een schietstoel heeft gedrukt. Ze lijkt een bijzondere relatie te hebben met de zwaartekracht, ze is meesteres over tijd en ruimte. Haar bijzondere kwaliteit zit naar verluidt in haar ‘luchtgevoel’, dat ervoor zorgt dat ze op elk moment perfect weet waar ze zich bevindt. Daardoor kan ze springen, vliegen, draaien en schroeven en toch weer netjes op haar voeten terechtkomen. Alsof die voeten op het laatste moment vol lood komen te zitten.

De ster van Biles schittert zodanig in Rio dat Team USA haar uitkiest om op de slotceremonie de Stars and Stripes te dragen. Ze is op slag America’s sweetheart, een beroemdheid die het land wordt rondgevlogen voor interviews, fotoshoots en actes de présence op allerlei rode lopers en celebrity-events. Ze neemt deel aan Dancing with the Stars en schrijft samen met een journaliste haar biografie Courage to Soar, wat zoveel betekent als: het lef om te zweven.

Pleeggezin

In die biografie vertelt Biles ook openhartig over haar jeugd. Haar biologische moeder Shannon had problemen met drugs en haar biologische vader was niet meer in beeld. Wanneer Simone drie is, wordt ze samen met haar zussen Adria en Ashley en haar broer Tevin door de jeugdzorg in een pleeggezin geplaatst. In de tuin van haar pleegouders staat een trampoline, maar daar mag ze niet op, allicht vinden ze haar te jong. Maar het spelletje dat ze stiekem in de plaats doet, op de schommel in de tuin, zouden haar pleegouders met afgrijzen aanschouwd hebben. Ze imiteert haar broer, die hoog schommelt, dan van het plankje loskomt en een achterwaartse salto maakt.

De kinderen blijven niet lang in het pleeggezin, want hun opa Ron, de vader van Shannon, neemt hen in het jaar 2000 in huis. Het is Ron die de naam Simone gesuggereerd had toen ze geboren werd, omdat hij al heel lang fan was van Nina Simone. Ron en zijn tweede vrouw Nellie, een verpleegster, wonen in de buurt van Houston. Ze hebben zelf twee tienerzonen, Ron junior en Adam, én ze hebben ook een trampoline. Deze keer mag Simone daar wel op springen.

In 2003, na een mislukte hereniging met hun moeder, worden Simone en Adria officieel geadopteerd door Ron en Nellie, terwijl Tevin en Ashley bij Rons zus in Cleveland gaan wonen. In Courage to Soar vertelt Biles met veel liefde over oma Nellie, die haar op de eerste dag van de lente tussen haar benen zette om haar haren te wassen en te kammen en er kraaltjes in te vlechten: ‘Ik hield van oma’s handen in mijn haar. Ik hield van de concentratie op haar gezicht terwijl ze werkte.’

The Ranch

De turncarrière van Simone Biles begint heel toevallig. Als zesjarige maakt ze een dagtripje met de kinderopvang en daar probeert ze gymnastiek uit. De lesgevers zien dat ze talent heeft en raden aan dat ze ermee doorgaat. Op haar achtste begint ze te trainen met coach Aimee Boorman, die haar uiteindelijk naar olympische lauweren zal loodsen.

Dat gaat niet zonder vallen en opstaan – letterlijk. Biles zet lang niet altijd reuzenstappen vooruit. Maar Boorman heeft haar eigen benadering, ze pusht Biles niet zoals veel andere, tirannieke coaches dat met hun pupillen doen. Onder hun beiden delen ze in de moeilijke momenten een mantra: it’s just gymnastics.

Die zachte aanpak werkt uitstekend voor Biles, maar ze wordt met de harde realiteit van het profturnen geconfronteerd wanneer ze op kamp gaat naar de beruchte Karolyi Ranch, in die tijd het nationale trainingscentrum, gerund door Béla en Martha Károlyi, de ex-coaches van Comaneci die na hun vlucht uit Roemenië in 1981 de strenge regenten van het Amerikaanse turnen werden. Biles verwacht op ‘The Ranch’ kampvuur en marshmallows, maar in de plaats daarvan wordt ze onderworpen aan Spartaanse trainingssessies van acht uur ’s morgens tot zeven uur ’s avonds. Vreselijke dagen, met eindeloze herhalingen. Ze verafschuwt het, maar ze heeft geen keuze. Al sinds Mary Lou Retton weten de Amerikaanse turnsters dat de weg naar de Olympische Spelen langs ‘The Ranch’ loopt.

Biles is dan veertien. Ze begint te puberen en te rebelleren, a bratty period heet het in haar biografie. Het leven is hard. Ze traint al 25 à 30 uur per week en moet dat nog opdrijven tot 35 uur. Thuisonderwijs is de logische consequentie, maar ze is een last voor zichzelf en haar omgeving. Toch hangen er stilaan grootse prestaties in de lucht, want Biles klimt onweerstaanbaar naar de top. In 2012 is ze net te jong voor de Spelen van Londen. Misschien gelukkig maar, want ze blijkt er nog niet rijp voor te zijn. Wanneer ze enkele maanden later haar eerste seniorenwedstrijd afwerkt, gaat ze de mist in. Ze valt bijna van de balk en incasseert een flinke dreun op de grond. Boorman moet haar zelfs uit de wedstrijd nemen.

Die moeilijke periode eindigt in de herfst van 2013. In de zomer begint ze naar een sportpsycholoog te gaan en vooral: ze begint te winnen!

Antwerpen

De internationale doorbraak van Biles is gelinkt aan België. Nadat ze eind augustus 2013 Amerikaans kampioene allround is geworden (en zilver heeft behaald op de vier onderdelen), reist ze met de Amerikaanse ploeg, geleid door Martha Károlyi, naar het WK in Antwerpen. Ze pakt daar op zestienjarige leeftijd meteen twee wereldtitels: allround en per ploeg. Voor de turnwereld is het dan overduidelijk: Simone Biles heeft alles om een legende te worden.

In de jaren nadien rijgt ze de titels aan elkaar. In 2014 en 2015 pakt ze vier keer goud op het WK, telkens in team, allround, op de vloer en de balk. Daar voegt ze nog zilver en brons op de sprong aan toe. Merkwaardig genoeg geraakt ze nooit aan eremetaal op de brug, hoewel ze met haar kleine gestalte eigenlijk geknipt is om tussen de ongelijke leggers door te zweven.

En dan zijn er dus de Olympische Spelen in Rio, waar ze niet alleen een turnvedette wordt, maar een van de grootste sportpersoonlijkheden over alle disciplines heen. Ze komt op de cover van het olympische nummer van Time, in opvolging van Marion Jones (2000), Michael Phelps (2004), LeBron James (2008) en Ryan Lochte (2012).

Na die Spelen gaat de riem eraf. Een jaar lang. Biles is dan twintig, in turntermen al behoorlijk oud (zie kader), en de twijfel groeit of ze nog ooit een comeback zal maken.

Maar die komt er toch. Met nieuwe coaches. Aimee Boorman is verhuisd naar Florida en Biles engageert het echtpaar Laurent en Cecile Landi. Begin 2018, anderhalf jaar na Rio, vliegt ze opnieuw door het luchtruim.

Grote marges

Waar vindt een zo vaak gelauwerde atlete nog de motivatie? Dat was voor haarzelf en haar coaches de grote uitdaging. Het antwoord is: geschiedenis schrijven. Ze wil niet alleen (nog meer) wedstrijden winnen, ze wil in de recordboeken van de gymnastiek prijken.

Wat de hoeveelheid eremetaal betreft, staat ze ondertussen aan de top: met 25 WK-medailles (19 gouden) heeft ze het record van de legendarische Rus Vitali Tsjerbo (23, waarvan 12 gouden) gebroken en waarschijnlijk gaat ze hem in Tokio ook voorbij wat betreft medailles op WK en Spelen samen. Tsjerbo heeft er 33, Biles staat voorlopig op 30. En dat is dan alleen nog maar het topje van de grote ijsberg die haar palmares vormt.

Zelfs wanneer ze niet in optima forma is, overklast Biles haar concurrentes – die stilaan wanhopig moeten zijn. Op het WK 2018 in Doha won ze met de grootste marge ooit, hoewel ze twee keer viel en een dag voor de wedstrijd nog op de spoedafdeling van het ziekenhuis zat met een niersteen.

Bij gebrek aan echte tegenstand – behalve dan op de brug, het favoriete onderdeel van Nina Derwael – neemt Biles het tegen zichzelf op. Ze wil haar eigen niveau iedere keer weer opkrikken. Ze voegt nieuwe en moeilijke onderdelen aan haar routines toe en verlegt daarmee de grenzen van haar sport. Het is ook een manier om een onuitwisbare indruk na te laten, want nieuwe elementen in de gymnastiek krijgen de naam van de uitvoerder. Biles heeft al elementen die naar haar genoemd zijn op de evenwichtsbalk, de sprong en de grond, de andere discipline waarin ze ongenaakbaar is.

In dat kader past de Joertsjenko met dubbele salto gehoekt, waar ze onlangs op de US Classics mee uitpakte. Hoogstwaarschijnlijk wordt dat ook haar troef op de Spelen in Tokio. Het is het vijfde element dat de naam van Biles zal dragen. Pittig detail daarbij: enkele van die elementen hebben in de puntencode een betrekkelijk lage moeilijkheidsgraad gekregen, wat dus ook de mogelijke score beïnvloedt. De International Federation of Gymnasts wil op die manier naar verluidt andere turnsters ontmoedigen om zich ook aan die soms ‘gevaarlijk’ geachte elementen te wagen. Biles haalt er de schouders bij op. Dat die elementen haar naam dragen, vindt ze nog belangrijker dan medailles winnen: het is haar nalatenschap aan de sport.

Een eigen stem

De stabiliteit die Simone Biles toont op de evenwichtsbalk of aan het einde van een reeks salto’s, vond ze ondertussen ook in haar persoonlijke leven. De negentienjarige van Rio is een volwassen vrouw gevonden. Ze ging op zichzelf wonen, haalde twee buldogpuppy’s in huis en maakte de relatie met haar vriend Jonathan Owens, een NFL-speler, openbaar. En ze liet van zich horen in enkele gevoelige thema’s die de Amerikaanse samenleving en sport beroerden: Black Lives Matter en het misbruik van veel jonge turnsters door sportarts Larry Nassar.

‘I’m not a little girl any more’, zei ze onlangs in een interview. ‘Ik heb echt het gevoel dat ik mijn eigen stem gevonden heb. Ik ben blij met het leven en de manier waarop ik als mens geëvolueerd ben.’ De ondertitel van haar biografie luidt niet voor niets A Body in Motion, a Life in Balance.

Die stem laat ze steeds meer horen. Het begon in januari 2018, net toen haar biografie verschenen was en ze aan haar comeback werkte. Het was het moment waarop ze verklaarde dat ook zij een slachtoffer was van Larry Nassar. Het schandaal rond Nassar, die op ‘The Ranch’ honderden turnsters had misbruikt, onder wie bijna alle leden van de olympische teams van 2012 en 2016, barstte los kort na Rio. Aanvankelijk sprak Biles er niet over, al merkte haar omgeving wel dat er iets loos was. Ze dacht lange tijd dat wat haar was overkomen niet zo erg was als wat anderen hadden meegemaakt. Bovendien had ze het gevoel dat ze als America’s sweetheart veel mensen zou teleurstellen als ze toegaf dat het haar ook overkomen was. Pas toen ze begin 2018 de gelijkenissen zag met het verhaal van een van haar teamgenotes, Maggie Nichols, zette ze een publiek statement op Twitter en Instagram. Vier dagen later brak de Amerikaanse turnbond met de Karolyi Ranch.

Biles’ verklaring werd her en der omschreven als ’the tweet that closed the ranch’. Biles was even in shock toen ze besefte welke macht ze kennelijk had. Toen ze wat later haar comeback maakte als atlete, was er ook een nieuwe opiniemaakster opgestaan. Als Biles haar mening geeft over iets dat zou moeten gebeuren in de gymwereld, dan gebeurt dat meestal ook. Meteen.

Ze beperkt haar opinies niet tot de sport. Ook over rassenongelijkheid spreekt ze een woordje mee. Ze had zelf als zwarte gymnaste maar weinig voorbeelden, pas toen Gabby Douglas in 2012 olympisch goud won, dacht ze: ‘Als zij dat kan, dan kan ik dat ook.’ Haar engagement spruit trouwens niet voort uit geldingsdrang. Ze ziet het ook niet als een verplichting om een mening te hebben. Tijdens een lezing voor studenten zei ze begin vorig jaar: ‘Ik vind het een eer dat ik kan opkomen voor degenen die minder geluk hebben dan ik en die niet gehoord worden. Het voelt alsof ik hen kracht geef.’

Uiteraard sprak ze zich ook uit voor Black Lives Matter, al gebeurde dat voor haar in een uiterst lastige periode. Ze had immers net vernomen dat de Spelen in 2020 niet zouden doorgaan. Omdat ze alleen woont, zat ze – zoals veel mensen – wekenlang in haar eentje thuis. En ondertussen werd ze er ook niet jonger op. Ze wist op dat moment niet of ze dat uitstel van een jaar zou aankunnen, vertelde ze later.

Maar zodra de trainingscentra enkele weken later weer met mondjesmaat openden, draaide ze de knop om en besloot ze om er helemaal voor te gaan. Een jaar later resulteerde dat in een fenomenale Joertsjenko met dubbele salto gehoekt.

Biles leek helemaal klaar voor Tokio, maar in de teamfinale van het turnen gaf ze er na een slechte beurt op de sprong de brui aan. Achteraf verklaarde ze: ‘Tijdens mijn sprong had ik geen enkel idee waar ik was in de lucht. We moeten ons lichaam en onze geest beschermen. Op het einde van de dag zijn we nog altijd mensen. Mentale gezondheid gaat boven de sport. Het is jammer dat dit net op de Spelen gebeurt.’

Later maakte Biles ook bekend dat ze niet aan de individuele allroundfinale turnen zal deelnemen en dus haar olympische titel niet zal verdedigen. Of ze verder nog in actie zal komen op de Spelen is koffiedik kijken. ‘We zullen dag na dag evolueren hoe ik me voel’, zegt Biles erover. De uitdaagster van de zwaartekracht staat nu zelf voor een grote challenge: haar mentale evenwicht terugvinden.