Ex-coach Bart Veldkamp: ‘Bart Swings heeft in Nederland eeuwig respect afgedwongen’

Bart Veldkamp (55) was de eerste, weliswaar genaturaliseerde, Belgische snelschaatser die een medaille behaalde op Olympische Winterspelen: brons op de 5 km in 1998. Bart Swings (32) werd de eerste landgenoot die goud pakte op een snelschaatsnummer, in 2022 op de massastart. Met dank aan… zijn ex-coach Bart Veldkamp. Stof genoeg dus voor een dubbelgesprek.

Bart Swings, die een groot deel van het schaatsseizoen in Heerenveen verblijft, voor een dubbelinterview samenbrengen met Bart Veldkamp? Dat moet ergens in de winter weleens lukken. Dáchten we. Tot Bart V. terugmailde: ‘Heel graag, maar ik blijf de hele winter in Noorwegen, het zal via Zoom moeten gebeuren.’ Noorwegen? Ja, daar woont Veldkamp sinds 2019 bijna voltijds, nadat hij de vorige jaren over en weer naar Nederland had gependeld.

De reden voor die verhuis: zijn vriendin Elisabeth, en haar schoolgaande kinderen. Maar dat is niet de enige reden. ‘Hier’ is namelijk Alta, een kleine gemeente gelegen bóven de noordpoolcirkel. Niet toevallig ‘Nordlysbyen’ genoemd, de Noorderlichtstad. In de winter komt de zon er zelfs twee maanden niet boven de horizon. ‘Maar dat stoort me niet’, zegt Veldkamp bij het begin van het Zoomgesprek vanuit zijn woonkamer. ‘Ik hou van de winter, het ijs, de sneeuw, de rust vooral. In Nederland is het zo druk, iedereen leeft op elkaars lip. Hier zijn er geen files. Kan je ook vijf, zes maanden in volslagen stilte skiën. Heerlijk.’

Bart zal voor de Nederlanders nooit meer de Belg zijn die probeert, maar die het heeft gedáán.

BART VELDKAMP

De natuurmens in Veldkamp volgt sinds kort zelfs een opleiding als Arctic wild life guide. Verder houdt hij zich bezig met blockchain technology en web3 gaming. ‘Ik ben nu bezig met het ontwikkelen van een game. Of beter met het bouwen van het concept en het team errond. Binnenkort meer nieuws daarover. Maar nu nog niet.’ (lacht)

Bart Swings aanhoort het aandachtig vanuit zijn auto, ergens op een parking op weg naar Heerenveen. Een trip naar het hoge noorden om het noorderlicht voor het eerst te aanschouwen, met Veldkamp als gids, dat ziet hij ooit wel zitten. ‘Een reünie met het Belgische team, herinneringen ophalen. Lijkt me leuk’, lacht ook Veldkamp.

Dat team was Team Stressless, waar Veldkamp vanaf de winter van 2012/13 tot juni 2015 coach van was. Van niet alleen Bart Swings, maar ook diens broer Maarten, Ferre Spruyt (de broer van Jelle, de andere coach), Wannes Van Praet en Quinten Vandesande. Het eerste contact tussen de twee Barten dateerde echter al van het EK allround in 2011 in het Italiaanse Collalbo, Swings’ debuut op het internationale toneel. ‘Ik kende toen niemand uit de schaatswereld’, vertelt Swings.

‘Behalve de jongens die, net als ik, uit het skeeleren kwamen. Bart was een van de eersten die spontaan een babbeltje kwam slaan. Speciaal, want ik zat als zevenjarige voor tv toen hij in 1998 olympisch brons veroverde. In de veronderstelling dat ik toen voor een ‘échte’ Belg supporterde. Wist ik veel dat Bart genaturaliseerd was.’ (lacht)

Ook Veldkamp zelf herinnert zich nog die eerste ontmoeting. ‘Een échte Belgische schaatser met de naam Bart, die wilde ik weleens spreken. (lacht) In het schaatswereldje waren ze toen nochtans wat beducht voor de inliners die zich op het ijs waagden. Sommigen hadden immers met succes de overstap gemaakt – Derek Parra, KC Boutiette, Chad Hedrick – terwijl anderen flopten. Barts stabiele, gecontroleerde basishouding was echter indrukwekkend voor een kerel die pas enkele maanden schaatste. Daar zit, met nog meer ijsuren, veel potentieel in, vond ik.’

Een eerste indruk die bleef plakken en in 2012 uitmondde in een relatie atleet-coach. Swings: ‘Ik had ervoor al een Nederlandse coach, Marc Otter, maar we waren op zoek naar iemand met nog meer technische bagage. Bart dus, die net was gestopt bij schaatsploeg TVM. Van bij de eerste training klikte het meteen.’

Je maakte zelfs bijzonder snel progressie: brons op het WK allround in 2013, vierde en vijfde op de 5 en 10 km op de Winterspelen van 2014. Waarom klikte het zo goed met Bart?

SWINGS: ‘Door zijn manier van coachen: no-nonsense, heel duidelijk en rechtuit. Zowel technisch als tactisch wist ik perfect wat ik moest doen. Bart was ook fanatiek tijdens de race, maar brulde niet zomaar wat. Geen nietszeggende ‘Komaan!’, maar concrete richtlijnen, zonder het té ingewikkeld te maken. Al heb ik, moet ik bekennen, tijdens een wedstrijd nooit alles gehoord. (lacht)

‘Technisch heb ik ook veel van hem geleerd. Dingen waar ik zelfs nog altijd naar teruggrijp. Zoals begin dit seizoen, toen ik na een scheurtje in mijn rechterlies weer te veel met mijn linkerbeen de bocht inging, terwijl Bart honderden keren heeft geroepen: ‘Op rechts die bocht in!’’

Bart, jij hebt je dus als uitgesproken Hollander niet moeten aanpassen?

VELDKAMP: ‘Door al die jaren voor België uit te komen, had ik ondervonden dat je daar geen grote mond moet opzetten. Maar dat hoefde ook niet met Bart en Jelle. Zij waren vrij rustig, maar tegelijkertijd bloedfanatiek. Dat gaf mij ook rust. Bovendien ben ik niet ingestapt met het idee: ik ga alles veranderen, we gaan het op de Nederlandse manier doen. Dat had ik geprobeerd toen ik in 2007 in de VS ging coachen, maar toen heb ik gemerkt dat het zo niet werkt. Die fout heb ik met Bart niet gemaakt. Er stond al een stabiel systeem rond hem. Het was alleen nog zaak om de puntjes op de i te zetten.’

Soms focuste ik te veel op mijn slechte punten. Waardoor ik op den duur niet meer wist wat ik moest doen.

BART SWINGS

Waarvan ben jij het meest onder de indruk gekomen bij Bart?

VELDKAMP: ‘Hij is een winnaar pur sang, enorm gedreven, en al even veeleisend voor zichzelf. Een mentaliteit die ik herkende uit mijn carrière – al is Bart misschien iets rustiger. (lacht) Het heeft hem, ondanks veel moeilijke periodes, het geloof op olympisch goud ook nooit doen verliezen. Dat zag je tijdens die gouden race in Peking: hoe hij daar domineerde, met een overtuiging van: ík win, niemand anders. Zeer straf.’

Jij hebt dat in Nederland beleefd als analist voor de NOS. Je was zichtbaar heel blij voor Bart.

VELDKAMP: ‘Ik heb hem zelfs naar het goud geschrééuwd. (lacht) Meer dan bij gelijk welke Nederlander. Bart zal altijd speciaal zijn voor mij, ook al hebben we nu minder contact.’

Hoe kijkt men nu in Nederland naar Bart Swings, na die olympische titel?

VELDKAMP: ‘Hij heeft eeuwig respect afgedwongen, ook door de manier waarop: door de Nederlanders, en de rest, volledig aan gort te rijden. Bart zal nooit meer de Belg zijn die probeert, maar die het heeft gedáán.’

Bart (Swings), jij blaakte op zijn Hollands van zelfvertrouwen. Dat was al zo in het voorafgaande gsm-gesprek met je coach Jelle Spruyt, die thuis in België verbleef.

SWINGS: ‘Bij de tactische bespreking overliepen we de tegenstanders. ‘Wat doe je met de Nederlanders?’ ‘Daar ga ik achter.’ ‘Wat doe je met die, of die?’ ‘Daar ga ik ook achter. En achter die ook.’ Waaruit Jelle concludeerde dat ik niemand zou laten ontsnappen. (lacht)

‘Ik zat in the zone. Hetzelfde speciale gevoel als in Pyeongchang 2018, hoewel er daar nóg meer druk was, na een hobbeligere aanloop. Na die zilveren medaille hoopte ik dat dat gevoel in Peking zou terugkeren. Geen zekerheid, want ik ben tussendoor op EK’s en WK’s wél ten onder gegaan aan de stress. Maar in Peking kwam, na een perfecte voorbereiding, alles samen.’

We zagen er de killer die je in het skeeleren altijd bent geweest. Waarvan Bart Veldkamp in 2014 in dit blad al zei: ‘Bart moet die agressiviteit meer overzetten naar het ijs.’

VELDKAMP: ‘Ja, daar lag altijd de sleutel: hoe kunnen we die tweede natuur, die mentale en tactische focus op een heleboel tegenstanders ook naar het schaatsen overbrengen, waarin je hoofdzakelijk met jezelf, hoogstens één tegenstrever bezig bent. Soms kon Bart dat op individuele afstanden, andere keren weer niet.

‘Toen de massastart in aanloop naar Pyeongchang 2018 op het olympische programma werd gezet, was dat een godsgeschenk. Ál zijn kwaliteiten, als inlineskater en als schaatser, kon Bart zo inzetten.’

Je zei net dat je de veeleisendheid van Swings herkende van toen je zelf schaatste. Maar jij was blijkbaar onrustiger?

VELDKAMP: ‘Ja. Alles wat ik deed kon beter. Ook als een training of een wedstrijd goed was gegaan, zei ik: ‘Ja, maar dat heb ik fout gedaan.’ Die drijfveer en twijfel is op zich niet verkeerd – elke topsporter heeft dat. Alleen moet je ook kunnen genieten. En dat deed ik te weinig. Ik dacht te extreem, te negatief. Zelfs na één mindere ronde liet ik soms al mijn kop hangen. Eén niet gepland detail – een scheurtje in mijn pak, een misslag, een coach die op een verkeerde plaats stond – kon al genoeg zijn.’

Klopt het dat jij je zelfs ooit opzettelijk hebt laten vallen?

VELDKAMP: (lacht) ‘Ja, op het Nederlands kwalificatietoernooi voor het EK allround in 1990. Voor de 1500 meter was ik weer extreem nerveus. Ik wist: als ik de streep haal, dan ga ik me belachelijk maken met een belabberde tijd. Dus opende ik eerst snel – om te doen alsof ik voluit ging – om me dan na 700 meter te laten vallen. Via een aanwijzingsplaats was ik allicht toch verzekerd van een EK-ticket. Ik kreeg dat ook, én werd zelfs Europees kampioen. Het kan verkeren…’

Vanwaar kwamen die negatieve gedachten?

VELDKAMP: ‘Het gevolg van een te perfectionistisch beeld, té veel druk op mezelf: zo móét het zijn. Terwijl ik meer had moeten denken: ik ga gewoon lekker schaatsen, dan komt het vanzelf.’

Toen je op de Winterspelen van 1992 goud won op de 10 km, heb je de nacht ervoor slechts drie uur geslapen. Na een eerdere slechte 5 km schreef je zelfs in je dagboek: ‘Als ze me nu zouden neerknallen, zou ik het niet eens erg vinden.’ Waarom lukte het op de 10 km toen wél?

VELDKAMP: ‘Misschien net door die mislukte 5 km en die korte nacht. Ik was volledig uit mijn vaste ritme. Waardoor ik die 10 km aanvatte met de gedachte: gaat het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat. Zo schaatste ik wel vrijuit. Terwijl als alles tot dan perfect was verlopen, ik misschien was geplooid onder de druk.’

Jij hebt je toen ook op een bijna neurotische manier voorbereid.

VELDKAMP: (lacht) ‘Ik heb toen een heel jaar geen pindakaas gegeten, altijd een omweg of de trap genomen, nooit met de lift naar boven. Álles om zo fit en gezond mogelijk te zijn. Op zich was dat geen probleem, in de aanloop naar de Spelen voelde ik me er zelfs goed bij.’

SWINGS: ‘Elke atleet heeft zijn ‘neurotisch’ kantje, hé. Ik fiets bijvoorbeeld altijd hetzelfde rondje in Heerenveen en in België, al dan niet met een extra lus als ik veel uren moet maken. Verder ben ik vrij normaal.’ (lacht)

Maar ook bij jou sloeg de ‘positieve ontevredenheid’ soms naar de verkeerde kant over.

SWINGS: ‘Ja, vooral op technisch vlak, voor mij altijd de grootste uitdaging, als ex-skeeleraar. Bij momenten heb ik te veel geanalyseerd, te veel gefocust op mijn slechte punten. Waardoor ik op den duur niet meer wist wat ik moest doen. Dan telde ik de trainingen voor een kampioenschap af: oei, nog maar zes om mijn techniek in orde te krijgen. Waardoor ik telkens met negatieve gedachten op het ijs stapte: het gaat niet meer lukken. Honderd en één dingen spoken dan door je hoofd. Hopend op die klik, die ik dan soms wel vond, maar in de volgende race weer niet. Heel moeilijke jaren. Echt niet leuk…’

Op het WK 2020 in Salt Lake City ging zelfs de massastart compleet de mist in.

SWINGS: ‘Ja, het jaar ervoor was ik gevallen op het WK, terwijl ik er wereldkampioen had moeten worden. Dus móést het in Salt Lake City gebeuren. Ik sloeg tilt van de stress, compleet geblokkeerd. We dachten eerst dat ik ziek aan het worden was, maar er bleek fysiek niets aan de hand. Mentaal wel.’

Je hebt toen een nieuwe mental coach, Viktor Van der Veken, ingeschakeld. Hoe heeft die jou geholpen?

SWINGS: ‘We concludeerden dat ik in de massastart met een plan moest starten: als die gaat, doe ik dat. Dat gaf mij rust op momenten van grote spanning. Later hebben we dat ook toegepast op de 5 km. Want in die moeilijke jaren waren die twaalf ronden vaak een mentale marteling. Zo erg dat ik soms niet eens wou starten.

‘Dus hebben we die 5 km ingedeeld in blokken van drie, vier ronden. En heb ik daarnaast op enkele technische houvasten gefocust. Maar ook niet te veel, zoals vroeger, met Bart. Nu weet ik: als ik dit en dit goed doe, dan zet ik sowieso een 6’20’’ neer. Zo kan ik meer vrijuit schaatsen.’

Bart (Veldkamp), had jij meer medailles behaald als je van bij het begin van je carrière mentaal was begeleid?

VELDKAMP: ‘Allicht wel, ja. Eind jaren tachtig, begin jaren negentig was de perceptie: mental coaching is alleen voor losers. Dan denk je: ik bén geen loser, dus begin ik daar niet aan. Met alle negatieve gevolgen van dien. Tot ik inzag dat me dat wél kon helpen en ik er, in 1997, mee begon, als een van de eersten. Dat heeft me erg geholpen. Ik had nog wel stress, maar ik kreeg de tools om ermee om te gaan. Met brons in Nagano 1998 als resultaat. Helaas was ik de jaren erna over mijn fysieke top.’

Jij bent doorgegaan tot je vijfde Winterspelen, in Turijn 2006. Je werd er 14e op de 10 km, op je 38e. Spijt van gehad?

VELDKAMP: ‘De Winterspelen van 2002 waren een complete mislukking, door overtraining. Ik wilde mijn carrière zo niet afsluiten. Dus ging ik door, tot 2006. Het werden echter vier tropenjaren waarin ik zelden mijn topniveau heb bereikt. Dan krijgt je ego een deuk, hoor, als je als ex-olympisch kampioen voorlaatste wordt in de B-groep.

‘Ik háátte het. En toch bleef ik geloven, met alle vezels in mijn lijf: ik kom hier overheen, ik kán beter worden. Voor de Spelen in 2006 leek dat ook zo, toen ik een persoonlijk record neerzette op de 3 km. Alleen viel het olympisch toernooi weer tegen.

‘Heb ik daarvan spijt gehad? Neen. Ik ben doorgegaan omdat ik het zélf wilde. Veel moeten incasseren, maar zo ook veel geleerd.’

Bart, in 2030 zal jij 39 jaar zijn, voor jouw eventuele vijfde Winterspelen. Kijk je al zover?

SWINGS: ‘Neen. Ik wil sowieso Milaan 2026 halen, maar da’s nog drie jaar. En in die tijd kan veel gebeuren. Aan motivatie voorlopig geen gebrek. Meer zelfs: ik geniet meer dan ooit van mijn sport, van de competitie ook. Ik ben dus nog lang niet klaar om het aan de jongere generatie over te laten.

‘Maar als ik ooit stop, dan hoop ik het te doen zoals Bart: niet door een blessure of zo, maar op een moment dat ik zélf bepaal, zonder achteraf spijt te hebben.’

Welk palmares zou jij nu hebben als de massastart niet olympisch was geworden?

SWINGS: ‘Moeilijk te zeggen, omdat ik door die massastart de laatste jaren niet 100 procent op de individuele afstanden heb gefocust. Olympisch kampioen niet. Podium misschien.’

Is dat nog mogelijk, op je nu 32e?

SWINGS: ‘Daar ben ik van overtuigd, ja. Zeker op de 5 km. Vorig seizoen eindigde ik er in alle World Cups in de top vijf. Op de Winterspelen hoopte ik daarom op een magische dag, om zo de stap naar een medaille te zetten. Helaas werd ik ‘slechts’ zevende. Dus heb ik met Jelle besloten om van aanpak te veranderen, om consistent richting top drie te kunnen schaatsen. Zodat ik niet moet hopen op zo’n speciale dag.’

Wat heeft die overtuiging getriggerd?

SWINGS: ‘Hoe Nils van der Poel richting zijn olympische titels op de 5 en 10 km in Peking heeft gewerkt. Het trainingsschema dat hij daarna online heeft gezet, vond ik fascinerend. Een extreme manier van trainen, met een enorme load: in de zomer heel veel uren fietsen, vaak intensief. En tijdens het schaatsseizoen alleen maar specifiek wedstrijdtempo. Bijzonder zwaar en verschillend van de Nederlandse aanpak, met vooral focus op kwaliteit op het ijs en minder intensieve uren op de fiets.

‘Van der Poels werkwijze ga ik de komende jaren ook proberen, maar stap voor stap, zonder te forceren, zoals in oktober. Ik was toen ziek en toen bleek dat trainingsvolume veel te zwaar. Waardoor ik enkele stappen moest terugzetten.’

Bart (Veldkamp), hoe schat jij met die nieuwe methode Barts medaillekansen in op die 5 km?

VELDKAMP: ‘Op de Olympische Spelen is er zeker een kans, want daar duikt altijd een outsider op. In een stabiel jaar sluit ik het niet uit. En als Bart echt gelooft in Van der Poels werkwijze, dan moet hij daar vol voor gaan. Ook dat typeert de perfectionistische winnaar in hem: proberen te realiseren wat hij nog níét heeft gedaan.’

Bart, in 2026 dus liever een eerste olympische medaille op de 5 km dan nog eens op de massastart?

SWINGS: ‘Ja, al gaat goud op de massastart wel boven zilver op de 5 km. Ik heb gemerkt hoe speciaal dat is, zo’n olympische titel. Maar als het kan: het liefst allebei.’ (lacht)