‘Er staat geen limiet op wat wij, vrouwen, kunnen verwezenlijken, in de politiek of op andere vlakken’, zei Michelle Obama ooit. Een quote die op de Internationale Vrouwendag vaak wordt aangehaald. Ook in de sport, waar veel vrouwen de voorbije jaren de kracht van girlpower hebben gedemonstreerd. Wie waren de meest toonaangevende, in woord en daad? Een overzicht.
Pioniers van de mentale gezondheid
Het was – helaas – een van dé beelden voor de start van de Winterspelen in Peking in 2022. Hoe Kim Meylemans haar pijn, teleurstelling en woede verwoordde in filmpjes op Instagram, vastgehouden in een quarantainehotel na een positieve coronatest. De Belgische skeletoni werd in binnen- en buitenland geprezen voor zo veel openheid over haar mentale gemoedstoestand.
Iets vergelijkbaars deed de Amerikaanse skivedette Mikaela Shiffrin in de aanloop naar en tijdens die Winterspelen. Ze vertelde zonder schroom over het grote verdriet na de plotse dood van haar vader en over haar angsten en twijfels na haar twee verrassende opgaves in Peking.
Al het jaar ervoor hadden atletes openlijk hun emoties getoond en zich kwetsbaar opgesteld. Tennisster Naomi Osaka getuigde na haar forfait op Roland Garros over haar depressies. En op de Olympische Spelen in Tokio werd de mentale gezondheid van topsporters zelfs hét hoofdthema toen turnster Simone Biles zich terugtrok uit de competitie, mede door haar zogenaamde ’twisties’ (mentale kortsluitingen tijdens haar oefeningen). Door de vele steunbetuigingen realiseerde de Amerikaanse zich dat ze meer was dan alleen maar de beste gymnaste ooit. Ze was voortaan ook een rolmodel voor ‘gewone’ vrouwen en collega’s. Omdat ze getoond had dat zij niet alleen sportende mensen, maar vooral menselijke sporters zijn. En dat het oké is om je niet oké te voelen.
Vrouwelijke topcoaches
Toen de NBA-club San Antonio Spurs haar in 2014 aanstelde, werd Becky Hammon de eerste fulltime assistent-coach in de geschiedenis van de vier grote Amerikaanse sportcompetities (NBA, NFL, MLB en NHL). Na een succesvolle carrière als basketbalspeelster kreeg Hammon ook als rechterhand van hoofdcoach Gregg Popovich veel lof. Meerdere keren mocht ze op sollicitatiegesprek voor een job als head coach in de NBA. Ze greep telkens naast de functie, maar zelfs die gesprekken waren al uitzonderlijk.
Eind december 2020 schreef Hammon al een stukje sportgeschiedenis toen ze als eerste vrouw ooit hoofdcoach werd tijdens een NBA-match, nadat Gregg Popovich in de eerste helft werd uitgesloten. Velen speculeerden daarna dat zij diens opvolgster zou worden bij de Spurs. Tot Hammon begin 2022 een vijfjarig contract bij Las Vegas Aces tekende, in de WNBA. Als bestbetaalde head coach ooit, met een jaarsalaris van meer dan een miljoen dollar. Dat rendeerde, want de Aces werden in 2022 en 2023 WNBA-kampioen. De vraag is of dat de laatste opstap is naar dezelfde functie in de NBA. En hoelang die primeur uitblijft, ook in andere grotere topsportcompetities.
Opvallend genoeg heeft in het conservatieve wielrennen wel al een vrouw een gaatje in het glazen plafond geslagen: de Britse Cherie Pridham. In 2021 werd ze de eerste vrouwelijke sportdirecteur in een WorldTourteam bij de mannen (bij Israel Start-Up Nation) en een jaar later ging ze aan de slag bij Lotto-Soudal (nu Lotto-Dstny). Die ploeg heeft Pridham intussen verlaten, voor het vrouwenteam van UAE. Zo is er weer geen enkele ploegleidster in het WorldTourpeloton bij de mannen. In de omkadering van die teams is de vervrouwelijking wel al deels ingezet.
In het voetbal is het niet anders, al hebben enkele coaches in vrouwencompetities, of bij nationale vrouwenploegen, de voorbije jaren wel succes behaald. Zoals Sarina Wiegman, die de Oranje Leeuwinnen in 2017 naar de Europese titel en in 2019 naar de finale op het WK loodste, en in 2022 als bondscoach van Engeland The Lionesses naar de Europese titel in eigen land leidde en naar zilver op het WK in 2023. Zoals Jill Ellis, die Team USA in 2015 en 2019 naar de wereldtitel gidste. Zoals Beverly Priestman, die met Team Canada in Tokio olympisch goud veroverde. Of zoals Emma Carol Hayes, die Chelsea Women in 2021 naar de Champions Leaguefinale stuurde en na dit seizoen de bondscoach wordt van Team USA.
Een leidende rol op het veld voor vrouwelijke voetbalrefs in mannencompetities is dan weer schaarser: de Rwandese Salima Mukansanga werd in januari 2021 pas de eerste die een match op de Afrika Cup mocht fluiten. In november 2020 was de Française Stéphanie Frappart de eerste vrouwelijke scheidsrechter in een Champions Leaguematch, en in december 2022 ook in een wedstrijd op de Wereldbeker voetbal (Costa Rica-Duitsland). Op dat WK in Qatar waren ook Mukansanga en de Japanse Yoshimi Yamashita actief. Niettemin blijven ze fel in de minderheid.
Leidende vrouwen naast het terrein
Wat bestuursfuncties in mannencompetities of -bonden betreft, is het glazen plafond opvallend breekbaarder. Een van de recentste voorbeelden: Marianne van Leeuwen, die in Nederland op 1 september 2021 Eric Gudde opvolgde als directeur betaald voetbal. Van Leeuwen, ook voorzitter van de Amsterdamse amateurclub Zeeburgia, werd daarmee de eerste vrouw ooit op die positie bij de KNVB. Volgens Jan Smit, voorzitter van de Raad van Commissarissen, was Van Leeuwen ‘extra geschikt’ omdat ‘het voetbal, in lijn met de ontwikkelingen in het vrouwenvoetbal én in de maatschappij, meer sterke, onafhankelijke vrouwen op belangrijke posities nodig heeft’.
De Nederlandse is geen uitzondering in het Europese topvoetbal. Begin 2022 startte Donata Hopfen als ceo van de Deutsche Fussball Liga (DFL), die onder meer de Bundesliga en de 2. Bundesliga reguleert. Een vrouw met een uitpuilend cv: in 2014 werd ze in Duitsland onder meer verkozen tot Mediavrouw van het Jaar, als managing director van de Bild Media Group. Eind 2022 nam ze echter al ontslag vanwege meningsverschillen met de Raad van Commissarissen over de strategische richting van de DFL. De Britse Kelly Simmons is wel nog actief. Sinds 2018 is ze de directeur van Women’s Professional Game van de Engelse Football Association. Simmons beheert zo onder meer de Engelse Women’s Super League en speelde een cruciale rol in het EK voor vrouwen dat in 2022 in Engeland plaatsvond.
Ook bij andere grote sportbonden en -competities zijn vrouwen die (voor het eerst) een toppositie bekleden niet meer zo zeldzaam: in het wielrennen is de Française Amina Lanaya al sinds 2017 directeur-generaal van de Internationale Wielerunie (UCI) en werd Marion Rousse, ex-Frans wielerkampioene en partner van Soudal Quick-Steprenner Julian Alaphilippe, in 2021 aangesteld als koersdirecteur van de nieuwe Tour de France Femmes.
In het tennis sloegen vrouwen het glazen plafond ook al aan diggelen: sinds 2020 staat Stacey Allaster, de ex-ceo van de WTA, aan het hoofd van de US Open, en sinds december 2022 mag Amélie Mauresmo zich toernooidirecteur van Roland Garros noemen. Op de persconferentie benadrukte de voormalige nummer één van de wereld dat ze de genderstereotypen wil doorbreken, en vooral wil bewijzen dat geslacht geen criterium hoeft te zijn voor een bepaalde functie, wél haar kwaliteiten. Toch kreeg ze tijdens Roland Garros veel kritiek toen ze beweerde dat mannentennis aantrekkelijker is dan vrouwentennis.
In de Belgische sportwereld is het glazen plafond helaas moeilijker te doorbreken. Al zijn Kim Gevaert (toernooidirecteur van de Memorial Van Damme), Nathalie Clauwaert (directeur bij Belgian Cycling), Ann Wauters (voorzitter van de atletencommissie van het BOIC) en Kim Van Malderen (secretaris-generaal en teammanager van de Belgische zwembond) hoopgevende uitzonderingen.
Strijdend voor lgbtqi+-rechten
Als voetbalster behaalde de Amerikaanse Megan Rapinoe heel wat successen: twee wereldtitels en olympisch goud met Team USA, in 2019 de Ballon d’Or. Dat jaar werd ze ook verkozen tot Sportsperson of the Year van het magazine Sports Illustrated, als vierde vrouw ooit. Niet alleen vanwege haar sportieve prestaties, maar ook voor haar rol als activiste in maatschappelijke thema’s: gendergelijkheid, politiegeweld, racisme en lgbtqi+-rechten – Rapinoe outte zich in 2012 haar lesbisch. Ze schuwt de controverse ook niet om haar punt te maken. Zoals in 2016 toen ze, in navolging van NFL-speler Colin Kaepernick, voor een match knielde tijdens het Amerikaanse volkslied als protest tegen politiegeweld en discriminatie.
Rapinoe, die in november 2023 op haar 38e haar laatste wedstrijd speelde, beschouwt het dan ook als haar taak om te strijden voor sociale gelijkheid. ‘Ik heb zó veel kansen gekregen dat voor mijn mening uitkomen het minste is wat ik kan doen’, schrijft ze in haar autobiografie One Life. Ze doet het niet voor zichzelf, maar voor minderheden, zodat die personen niet bang hoeven te zijn om hetzelfde te doen.
Rapinoe werd zo vooral een icoon van de lgbtqi+-gemeenschap, die atletes inspireerde om de taboes te doorbreken. Zoals ook de Zweedse Pernille Harder en Magdalena Eriksson deden op het WK in 2019, door elkaar openlijk te kussen – een foto die de wereld rondging. Of door op Valentijnsdag 2021 via hun Twitteraccount advies te geven aan mensen die met hun seksuele geaardheid worstelen.
Net als in het voetbal is dat in het vrouwenbasketbal, in tegenstelling tot homoseksualiteit in mannensporten, al lang geen (groot) taboe meer. In België heeft Ann Wauters haar lesbische geaardheid nooit verstopt. En ook in de WNBA hebben vedettes als Brittney Griner, de speelster die in 2022 in Rusland gevangen werd gehouden voor drugsbezit, al vaak gevochten tegen stereotypen en zelfs discriminerende lgbtqi+-wetten. Mét steun van de WNBA, de eerste vrouwencompetitie die een campagne daarrond lanceerde.
Voorvechters voor een gelijk loon
Vrouwen die op grandslamtoernooien in het tennis evenveel verdienen als de mannen, tegenwoordig is dat vanzelfsprekend. Al is dat op de vier grand slams erg gespreid gebeurd. Op de US Open al in 1973, nadat titelverdedigster Billie Jean King ermee gedreigd had om het toernooi te boycotten als het prijzengeld voor de mannen en de vrouwen weer zou verschillen. De organisatoren van de Australian Open gingen pas in 2001 definitief overstag, die van Roland Garros nog vijf jaar later, en die van Wimbledon als laatste, in 2007. Dankzij Venus Williams, die na haar winst in 2005 het jaar erna een vlammend opiniestuk schreef in The Times of London. Dat werd opgemerkt in het Britse parlement, en na politieke druk schakelde de All England Lawn Tennis and Croquet Club het prijzengeld op Wimbledon gelijk.
Dat is niet in elke sport zo vanzelfsprekend. In het wielrennen was het verschil jarenlang schrijnend, en nog altijd. Zo legde de UCI de bedragen voor de mannen en de vrouwen op het WK pas in 2012 op dezelfde hoogte, onder druk van onder meer Marianne Vos. En pas sinds 2023 kunnen renners en rensters in wedstrijden van Flanders Classics evenveel verdienen. Dat was in Nokere Koerse en in het veldrijden wel al langer het geval. Niettemin blijft in andere races het verschil groot.
Zelfs in het meer kapitaalkrachtige voetbal moesten vedetten op de barricaden staan. Ada Hegerberg, de topspits van Olympique Lyonnais en winnares van de Ballon d’Or in 2018, weigerde al sinds de zomer van 2017 uit te komen voor de Noorse nationale ploeg. Reden (onder meer): de ongelijke premies van de Noorse voetbalbond. Door Hegerbergs oproep besloot die in oktober 2017 wel al de mannen en vrouwen evenveel te betalen, waarna ook landen als Australië, Nieuw-Zeeland, Brazilië en Engeland volgden. Maar ook dat bleek nog niet voldoende voor Hegerberg, die pas in 2022 haar comeback bekend maakte bij de nationale ploeg. Tegelijkertijd ook haar ongenoegen uitend over het schamele prijzengeld dat de UEFA op het EK voor vrouwen zou uitdelen: 16 miljoen euro vs. 371 miljoen voor de mannen op het EK 2021.
Over de plas vechten haar Amerikaanse collega’s eenzelfde strijd uit. Al in aanloop naar de Spelen van 2016 dienden Alex Morgan, Hope Solo en co. een klacht in bij de Equal Employment Opportunity Commission wegens loondiscriminatie. Zonder gevolg, waardoor ze richting het WK 2019 een nieuwe klacht indienden tegen US Soccer, deze keer wegens institutionalised gender discrimination. Toen Morgan en co. de wereldtitel behaalden, schreeuwden fans ‘equal pay!’
Een federale rechter verwierp echter ook die klacht, waarop de speelsters beroep aantekenden. In de herfst van 2021 legde US Soccer tijdens onderhandelingen voor een nieuwe cao uiteindelijk een voorstel op tafel, in de hoop zo buiten de rechtbank een akkoord te vinden. Intussen heeft US Soccer ingebonden en krijgen vrouwen en mannen op internationale kampioenschappen voortaan dezelfde vergoeding. Enkele tientallen (ex-)speelsters ontvangen zelfs nog 24 miljoen dollar voor gederfde inkomsten uit het verleden.
Dat andere Amerikaanse sporticoon, Allyson Felix, wierp zich op als voorvechtster van de rechten van zwangere vrouwen. Atletes moesten in het verleden immers vaak discriminerende sponsorcontracten tekenen, waarbij de bedragen werden aangepast of zelfs gecanceld als een vrouw zwanger werd.
Felix klaagde in 2019, na haar levensbedreigende bevalling, in een opiniestuk in The New York Times de praktijken van haar sponsor Nike aan, waarop Nike noodgedwongen zijn moederschapsbeleid wijzigde. Nadien begon Felix met een eigen schoenen/lifestylemerk: Saysh. ‘For and by women‘, als rolmodel voor sportende zwarte vrouwen en moeders.
Op de barricaden tegen racisme
Naast haar rol in het debat over mentale gezondheid was Naomi Osaka ook een belangrijk figuur in de Black Lives Matter-beweging. Op weg naar haar zege op de US Open in 2020 droeg ze voor elke match een mondmasker met de naam van zwarten die het slachtoffer waren geworden van politie- en raciaal geweld. ‘To make people start talking‘, aldus Osaka. De mening van critici dat ze politiek van sport moest loskoppelen, was voor Osaka zelfs een inspiratie tijdens die US Open. ‘Geloof maar dat ik zal proberen om zo lang mogelijk op jullie tv te verschijnen’, tweette ze achteraf, zich bewust van haar leidende rol, als dochter van een zwarte Haïtiaanse vader. Sindsdien maakte de Japanse vaak gebruik van haar socialemediaplatform om racisme aan te kaarten, iets wat ook de zussen Venus en Serena Williams in hun lange tenniscarrière nooit hebben nagelaten.
In de WNBA gingen Natasha Cloud, de Washington Mystics-speelster die met Emma Meesseman in 2019 kampioen werd, en Maya Moore, een ex-MVP en viervoudige WNBA-kampioene, nog een stap verder. In 2020 liet Cloud het WNBA-seizoen en haar maximumsalaris links liggen, om te kunnen focussen op haar strijd tegen sociale rechtvaardigheid. ‘Dit is veel groter dan ik en het basketbal.’ Moore was al een jaar eerder gestopt, met hetzelfde doel. Onder meer om de zwarte Jonathan Irons, zonder bewijs veroordeeld tot vijftig jaar gevangenis, vrij te krijgen. Met succes, én een huwelijk met Irons als extraatje erbovenop.
(lees verder onder de foto)
Een andere succesvolle strijd vochten speelsters van WNBA-club Atlanta Dream tégen co-eigenares Kelly Loeffler, een Republikeinse senator die de Black Lives Matter-beweging verwierp. In de verkiezingen voor de Senaatszetel van de staat Georgia steunden ze de zwarte Democratische kandidaat Raphael Warnock. Die werd verkozen, waarop de WNBA Loeffler dwong om haar 49 procent aandelen te verkopen aan een investeringsgroep rond ex-Atlantaspeelster Renee Montgomery. Die werd door NBA-ster LeBron James dan ook bejubeld op Twitter: ‘So proud of this Queen! This is everything we are about! #Morethananathlete.‘
Hoezeer de hele BLM-beweging tot verandering leidde, bleek ook uit de zaak rond hamerslingeraarster Gwen Berry. Die won op de Pan American Games in 2019 goud en stak een gebalde vuist op tijdens de podiumceremonie, zoals de Black Powergroet van John Carlos en Tommie Smith op de Olympische Spelen van 1968. Het Amerikaans Olympische Comité strafte haar met een voorwaardelijke schorsing van twaalf maanden, wat Berry – tot haar grote woede – enkele sponsorcontracten kostte. Na de BLM-protesten kreeg de atlete van Sarah Hirshland, CEO van het USOPC, echter excuses. Er werden zelfs nieuwe richtlijnen uitgevaardigd die Amerikaanse sporters toelieten om vredevol te protesteren voor raciale en sociale gelijkheid. Ondanks haar financiële verlies stemde dat Berry zeer gelukkig: ‘Ik ben nu nog trotser. Omdat ik voel dat steeds meer vrouwen hun stem durven te verheffen.’
Een voorbeeld dat ook basketbalspeelster Emma Meesseman in 2021 in Sport/Voetbalmagazine gaf, door uitgebreid over te praten over haar strijd tegen ongelijkheid en racisme. De leidster van de Belgian Cats is ervan overtuigd dat ook vrouwelijke topsporters niet langer moeten zwijgen. ‘Te zot voor woorden toch dat wij onze mond zouden moeten houden en alleen maar over sportieve zaken zouden mogen spreken, omdat anderen dat niet verdragen? Wij dienen niet alleen als entertainment voor anderen, we maken ook deel uit van deze maatschappij.’
De kracht van girlpower perfect verwoord, grenzend verleggend op alle vlakken. Meer dan ooit in 2024.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
