Zuid-Soedan op de Spelen in Parijs: hoe het Afrikaanse land een basketbalsprookje schreef

Met een team van voornamelijk gewezen vluchtelingen schreven de Zuid-Soedanese basketballers geschiedenis door zich te kwalificeren voor Parijs. ‘Dit is uniek omdat het de sport overstijgt.’

Een uitbarsting van vreugde, spelers tot tranen toe bewogen vallen elkaar in de armen: het is zaterdag 2 september 2023 wanneer de vierduizend toeschouwers in het Araneta Coliseum in Quezon City getuige zijn van een bijzondere gebeurtenis. Dat indrukwekkende indoorstadion, het grootste in zijn soort op de Filipijnen, vormde in 1975 het toneel van een der meest legendarische bokswedstrijden aller tijden, de Thrilla in Manila tussen Muhammad Ali en Joe Frazier. Wat er 48 jaar later plaatsvindt, krijgt misschien minder internationale weerklank, maar mag zonder twijfel ook historisch genoemd worden. De basketballers van Zuid-Soedan, debutanten op het WK, verslaan Angola overtuigend met 101-78. Het jongste land ter wereld, ontstaan nadat het in 2011 onafhankelijk werd van Soedan, eindigt door die zege als het hoogst gerangschikte Afrikaanse land op het WK (17e). Dat betekent voor de Bright Stars automatische kwalificatie voor de Olympische Spelen.

Boda boda

De kwalificatie van Zuid-Soedan klinkt als een sprookje, maar wie de geschiedenis van het land en zijn inwoners kent, weet dat er aan dat euforische moment in Quezon City decennia van moordpartijen, mensenrechtenschendingen en hongersnood voorafgingen. Die vonden al plaats voor de onafhankelijkheid, in toen nog Soedan. Meteen erna kwam het tot een gewelddadig conflict tussen beide landen over de oliewinning in de grensstreek. Een jaar later, in december 2013, leidden geschillen tussen meerdere etnische bevolkingsgroepen in Zuid-Soedan tot een burgeroorlog die ruim zes jaar duurde en naar schatting 400.000 mensen het leven kostte, van wie ongeveer de helft rechtstreeks als het gevolg van het geweld en de andere helft als non-violent-war-related. De oorlog zorgde bovendien voor een immense vluchtelingencrisis met 1,6 miljoen mensen, de derde wereldwijd na Syrië en Afghanistan. Binnen de landsgrenzen raakten bijkomend 2,1 miljoen mensen ontheemd.

Het hoeft dan ook niet te verbazen dat het team dat tijdens de Olympische Spelen zal aantreden, grotendeels bestaat uit mannen die vluchtten voor de ellende in Soedan en Zuid-Soedan. Wenyen Gabriel, bijvoorbeeld, werd geboren in de Soedanese hoofdstad Khartoum. Toen hij twee weken oud was, vluchtte zijn gezin naar Egypte. Twee jaar later kregen ze, net als veel vluchtelingen uit Zuid-Soedan, asiel in Manchester, New Hampshire (VS). Hoewel hij bijna vijf jaar in de NBA speelde en het Amerikaans staatsburgerschap verkreeg, benadrukte hij altijd dat hij Zuid-Soedan als ‘my home’ beschouwde. Kacoul Jok bracht zijn jeugd dan weer door in het Zuid-Soedanese Rumbek, waar zowel zijn vader als zijn grootvader om het leven kwamen door het oorlogsgeweld. Via overvolle en onhygiënische vluchtelingenkampen in Oeganda en Kenia kwam ook Jok in de VS terecht.

Ook Khaman Maluach is afkomstig uit Rumbek, maar hij hoefde niet te vluchten om ontdekt te worden. Toen een bestuurder van een boda boda, een Oost-Afrikaanse fietstaxi, de rijzige jongeling in 2019 wandelend langs de weg opmerkte, raadde hij hem aan om te gaan basketten. Maluach nam de raad ter harte en sloot zich aan bij een lokaal basketbalkamp georganiseerd door Luol Deng. Maluach bleek niet alleen zijn lengte maar ook zijn talent mee te hebben. Dat bracht hem tot in de NBA Academy in het Senegalese Saly. Volgend seizoen maakt de ondertussen 2m18 grote en amper zeventienjarige Maluach – vorig jaar was hij de op twee na jongste speler ooit die op een WK aantrad – zijn debuut in het Amerikaanse collegebasketbal bij Duke Blue Devils. Sportzender ESPN bestempelt hem nu al als ‘third-best prospect’ voor de NBA-draft in 2025.

Grote bezieler

Luol Deng, de naam is gevallen. Als één man zich op de borst mag kloppen bij het succes van het Zuid-Soedanese basketbal, dan is het zonder twijfel de voormalige Britse olympiër en tweevoudige NBA All-Star. Ook Deng ontvluchtte Zuid-Soedan, samen met zijn moeder en haar acht andere kinderen, toen zijn vader, een parlementslid, onder bedreiging van een vuurwapen gearresteerd werd. In het vluchtelingenkamp in Egypte waar ze verbleven, kregen ze het bezoek van toenmalig NBA-speler, Zuid-Soedanese volksheld en politiek activist Manute Bol. Dengs liefde voor het basketbal was geboren.

Nadat het gezin politiek asiel had gekregen in Groot-Brittannië, speelde Deng eerst collegebasketbal in Londen, voor hij naar de VS verhuisde. Vijftien jaar lang speelde hij in de NBA (2004-2019), om kort na zijn carrière coach te worden van zijn land van herkomst. Hij rekruteerde spelers met Zuid-Soedanese roots, zoals sterkhouder guard Carlik Jones (ex-Chicago Bulls), die nochtans nooit in Zuid-Soedan woonde. Al snel gaf Deng de fakkel van hoofdcoach door aan zijn NBA-vriend Royal Ivey, die het bondscoachschap van Zuid-Soedan tot de dag van vandaag combineert met zijn job als assistent-coach in de NBA.

Deng, die met de Luol Deng Foundation ook heel wat liefdadigheidswerk verricht, is ondertussen bondsvoorzitter én de grote bezieler van het basketbal in Zuid-Soedan. Met zijn Deng Academy organiseert hij het hele jaar door basketbaltrainingen in Juba, waar er, zoals in heel Zuid-Soedan, enkel outdoorterreinen liggen. ‘Een jaar geleden trainden we terwijl de arenden boven ons hoofd zweefden en op een bepaald moment moesten we ophouden omdat de velden overstroomd waren. Nu gaan we naar de Olympische Spelen’, vertelde Royal Ivey vol ongeloof na de kwalificatie.

Het zullen de derde Spelen worden waaraan Zuid-Soedan deelneemt. In Rio deden ze dat met drie atleten, in Tokio met twee, met daarnaast nog vier onder de vlag van het vluchtelingenteam. In Parijs zullen dat er dankzij de Bright Stars minstens twaalf zijn. ‘We schreven een fantastisch underdogverhaal’, aldus een emotionele Luol Deng na afloop van de historische wedstrijd in Quezon City. ‘Een verhaal dat niet alleen Afrika beroert, maar de hele wereld. Dit is uniek omdat het de sport overstijgt.’