De marathon van New York: ‘Als je First Avenue opdraait, is het net alsof je een discotheek binnenstapt’

Hij is niet de oudste of de snelste, maar wel de meest prestigieuze ter wereld. Wat maakt de marathon van New York, waaraan komende zondag ook Bashir Abdi deelneemt, zo speciaal?

Wie langs de oostzijde van de grote Jacqueline Kennedy Onassis-vijver in Central Park, New York, wandelt, stoot ter hoogte van 90th Street op een levensgroot standbeeld. Van een man, gehuld in een trainingspak, die met zijn kenmerkende pet op het hoofd en een hand in de zij naar zijn horloge kijkt. Onder het beeld staat zijn naam: Fred Lebow, bekend als de stichter van de New York City Marathon en als jarenlange voorzitter van de New York Road Runners.

Elk jaar wordt op de eerste zondag van november, ter gelegenheid van ‘zijn’ marathon, het standbeeld verhuisd naar een plek in de buurt van de aankomst, aan het bekende restaurant Tavern on the Green. Een eerbetoon aan een pionier die begin oktober 1994 op amper 62-jarige leeftijd stierf aan een hersentumor. Enkele dagen later liepen drieduizend lopers en leden van de New York Road Runners, samen met toenmalig burgemeester Rudolph Giuliani, hand in hand over de finishlijn van de marathon. Het was de grootste herdenkingsdienst in Central Park sinds de dood van Beatleszanger John Lennon.

Een maand later, twee dagen voor de 25e editie van de marathon, werd Lebows standbeeld onthuld in het bijzijn van 23 ex-winnaars. Onder hen ook een zeer ontroerde Grete Waitz, de Noorse atlete die de marathon van New York negenmaal op haar naam had geschreven en goed bevriend was met Lebow. ‘Hij heeft de levens van velen, ook het mijne, veranderd, en New York een nieuw gezicht gegeven.’

Lebow had dan ook een bewogen leven achter de rug. Hij werd in 1932 geboren als Fischl Lebowitz, in Arad, West-Roemenië. Als zoon van orthodox-joodse ouders moest hij zich verstoppen voor de nazi’s. Na de Tweede Wereldoorlog ontvluchtte hij het communistische regime. Via Tsjecho-Slowakije, Nederland en Ierland kwam hij in de Verenigde Staten terecht. Daar maakte hij een fortuin in de textielindustrie, en raakte hij verslingerd aan lopen.

Als lid van de New York Road Runners nam Lebow in februari 1970 deel aan de Cherry Tree Marathon. Die werd gehouden in The Bronx, ten noorden van Manhattan. Maar dat viel tegen. Geen toeschouwers – of alleen kinderen die stenen gooiden – en ook het autoverkeer bleek soms een hinderpaal. Er zou een betere plaats moeten zijn om een marathon te organiseren, vond Lebow. Zijn oog viel op Central Park, dat burgemeester John Lindsay tijdens weekends had afgesloten voor auto’s. In juli kregen Lebow en Vince Chiappetta, de voorzitter van de New York Road Runners, de toelating voor de race, op 13 september 1970.

Lebow schonk uit eigen zak duizend dollar aan prijzengeld, waarmee polshorloges, klokken en gerecycleerde trofeeën werden gekocht. 127 deelnemers betaalden één dollar inschrijvingsgeld en startten op die warme septemberzondag aan de vier lussen van samen 42,195 kilometer door Central Park. Een brandweerman, Gary Muhrcke, won, als eerste van 55 lopers die het einde haalden. Veel enthousiasme maakte de eerste editie echter niet los. De toeschouwers waren veeleer toevallige voorbijgangers en in The New York Times verscheen daags nadien, op een pagina vol autoreclame, slechts een klein artikel, met als titel: ‘Fireman Is First to Finish in Marathon.’

In het spoor van Bashir Abdi: hoe almaar meer Belgen zich aan een marathon wagen

Ruim 50.000 deelnemers

(Marathon)lopers werden in New York toen nog aangezien als freaks, maar dat veranderde in de decennia erna. Onder het voorzitterschap van Fred Lebow werd hardlopen via programma’s en nieuwe wedstrijden van de New York Road Runners steeds populairder, ook in de rest van de VS. De marathon groeide mee.

In 1976, naar aanleiding van de 200e verjaardag van de Verenigde Staten, werd het parcours vernieuwd. Voortaan zouden de deelnemers door de vijf stadsdelen van New York lopen, van Staten Island tot de aankomst in Central Park. Steeds meer wereldtoppers, onder meer Grete Waitz, schreven zich in, net als recreatieve lopers. Het startveld groeide zo elk jaar met enkele duizenden.

Tot in 2013, een jaar nadat de marathon was afgelast wegens de gevolgen van orkaan Sandy, voor het eerst de kaap van de 50.000 werd gerond. Zes jaar later boekte de New York City Marathon een nieuw record: 53.629 lopers bereikten de eindstreep. Vorig jaar waren dat er 51.402, uit 148 landen en uit alle staten van de VS. In 52 edities liepen zo al ruim 1,4 miljoen mensen de beroemde marathon.

De vijftigste editie van de marathon van Berlijn, afgelopen september, overtrof wel het record van New York met 54.280 finishers, maar qua prestige staat de marathon in The Big Apple wel bovenaan. Mogelijk zelfs nog meer bij amateurlopers dan bij eliteatleten. Dat heeft ook zijn nadelen. Een deelnemersticket bemachtigen is moeilijk, zeker voor niet-Amerikanen, die in 2023 een klein derde van het totale startveld in beslag namen (16.748).

Als u interesse hebt, kunt u zich in februari/maart inschrijven voor de jaarlijkse loting. De kans is wel klein dat u bij de gelukkigen bent. Voor de editie van komende zondag waren er liefst 165.000 aanvragen. Daarvan werden er vier procent uitgeloot, of zo’n 6600. Geoefende amateurlopers kunnen op basis van een neergezette tijd in een andere marathon ook een aanvraag indienen, weliswaar zonder garantie op succes. De kwalificatietijden zijn bovendien vrij scherp: mannen onder de 50 jaar moeten onder de 3 uur en 5 minuten, of (indien jonger) nog rapper, hebben gelopen, vrouwen onder de 3 uur en 38 minuten.

Een andere manier is een reispakket boeken bij een touroperator die van de New York Road Runners exclusiviteit heeft gekregen. Voor België zijn dat Omnia Travel en Tui. De pakketten zijn qua aantal wel beperkt tot enkele tientallen. De totale kostprijs voor een zevendaagse trip bedraagt, afhankelijk van de hotelkamer, minimaal ruim 3000 euro.

Ook het inschrijvingsgeld voor de marathon is niet min: voor buitenlanders 330 euro, voor Amerikanen 272 euro, en voor leden van de New York Road Runners 235 euro. Die krijgen zelfs een gegarandeerd startbewijs als ze negen andere events van de Road Runners op een jaar hebben gelopen, of al minimaal vijftien keer aan de New York City Marathon hebben deelgenomen. Nog een andere manier om te kunnen starten, is geld inzamelen voor een goed doel, via het Official Charity Partner Program. Voor die lopers zijn er zo’n 14.000 tickets. In 2023 zamelden zij 50 miljoen euro in.

Lastig parcours

De reden voor die massale belangstelling? De magie van ‘the city that never sleeps’. De beste manier om New York te zien is de marathon lopen, klinkt het soms. Het parcours slingert zich van in Fort Wadsworth in Staten Island door de vier andere ‘boroughs’ van New York: Brooklyn, Queens, The Bronx en Manhattan. Kenmerkend is dat die worden verbonden met passages over vijf bruggen. Meteen na de start al de Verrazano-Narrows Bridge (van Staten Island naar Brooklyn), vervolgens de Pulaski Bridge (van Brooklyn naar Queens), de Queensboro Bridge (van Queens naar Manhattan), de Willis Avenue Bridge (van Manhattan naar The Bronx) en de Madison Avenue Bridge (terug naar Manhattan). Vanaf die bruggen zijn de vergezichten op de skyline van Manhattan adembenemend.

Er is wel een nadeel: mede door die passages stijgt het aantal hoogtemeters over de 42,195 kilometer tot zo’n 300. ‘Wie een snelle tijd wil neerzetten, start beter in de vlakkere marathons van Berlijn, Chicago of Valencia’, zegt Koen Naert, die vorig jaar het beste Belgische resultaat ooit boekte in New York. Met een tijd van 2u10’25’’ eindigde hij als vijfde, terwijl zijn persoonlijk record drie en een halve minuut sneller is.

‘De bruggen maken het zwaar. Zeker de Queensboro Bridge na 25 kilometer, waarin je op anderhalve kilometer veertig hoogtemeters moet overwinnen’, vertelt Naert. ‘Maar ook de rest van het parcours gaat continu licht bergop en bergaf. Ook in de altijd moordende slotkilometers. Na de korte passage in The Bronx en over de Madison Avenue Bridge loop je via Fifth Avenue terug naar Central Park en overbrug je in ruim anderhalve kilometer zo’n dertig hoogtemeters. In 2017, bij mijn eerste deelname, ben ik daar ontploft. Vorig jaar heb ik dankzij die ervaring vooraf wat ingehouden, waardoor ik naar een vijfde plaats kon lopen. In de laatste twee kilometer volgen er in Central Park trouwens nog twee korte knikjes. Verschrikkelijk lastig als je daar moet sprinten. Ook amateurs houden het best nog wat reserve over voor dat laatste stuk.’

‘New York is back!’

Zij en ook de eliteatleten kunnen zich wel optrekken aan de perfecte organisatie en de unieke sfeer. Vele honderdduizenden toeschouwers moedigen langs het hele parcours de deelnemers fel aan, tot de allerlaatsten. De marathon is een volksfeest waarvoor de hele stad uitloopt. Op geen enkele zondag van het jaar verplaatsen er zich zo veel mensen met de metro: in 2023 waren er ruim 2,3 miljoen verplaatsingen. Voor al die toeschouwers zijn er ook aanbevolen locaties vrijgemaakt.

‘Qua ambiance overtreft het alle andere stadsmarathons’, bevestigt Koen Naert. ‘Zelfs als je op vrijdag of zaterdag in Central Park loopt of rondwandelt in het Convention Center waar de Marathon Expo wordt gehouden en je je startbewijs moet ophalen, voel je al het enthousiasme. En tijdens de marathon gaat dat nog meer crescendo. Alleen in de Joodse wijk in Brooklyn staat er om een of andere reden minder volk. Het meest magische moment is de passage op First Avenue in Manhattan, net na de Queensboro Bridge. Daar loop je drie kilometer lang in de stilte – op de bruggen is er geen publiek toegelaten – en wanneer je First Avenue nadert, hoor je in de verte de toeschouwers. In 2017 liep ik op kop toen we First Avenue opdraaiden. Het was net alsof ik een discotheek binnenstapte. Zelden meer kippenvel gehad als toen. Op die brede stadslanen staan de mensen wel verder dan in Europese marathons, maar ook dat maakt de sfeer apart.’

Dat was bij uitstek zo tijdens de vijftigste editie in 2021, een jaar nadat de New York City Marathon pas voor de tweede maal, na 2012, was afgelast, deze keer door de coronapandemie. Voor veel inwoners diende de race als een metafoor voor het herstel van New York. De stad werd zwaar getroffen, ging maandenlang in lockdown, maar leefde ondanks alle coronamaatregelen op die 7e november in 2021 weer helemaal op. Soms zelfs letterlijk, want veel deelnemers hadden het virus ternauwernood kunnen verslaan. De honderden kartonnen ‘New York is back!’-borden langs de kant illustreerden de opluchting.

De marathon is voor veel New Yorkers dan ook veel meer dan zomaar een loopwedstrijd. Hij is de weerspiegeling van de altijd vibrerende ziel van een metropool die nooit slaapt. Een bonte mengelmoes van culturen, rassen en standen bij zowel de vele duizenden toeschouwers als de lopers, die hun sportieve hoogdag van het jaar beleven. Precies zoals Ted Lebow het in 1970 in gedachten had.

Hoe marathonlopers de best verdienende sporters in de atletiek werden