Politieke termen van A tot Z
Er worden in de Belgische politiek veel jargon gebruikt. Sommige politieke termen kennen een eigen betekenis door de communautaire situatie in België, terwijl andere volledig nieuw zijn. Zeker tijdens verkiezingscampagnes duiken vaak nieuwe politieke termen op. Er circuleren talloze ingewikkelde termen en begrippen, van Amendement tot Zweedse coalitie. Knack legt ze van A tot Z uit in deze begrippenlijst.
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z | 0-9
.
A
Amendement
Een “amendement” is een voorstel tot wijziging van een wetsontwerp, resolutie of ander officieel document dat ter overweging wordt voorgelegd aan een wetgevende instantie, zoals een parlement. Het amendement is bedoeld om de oorspronkelijke tekst te veranderen of aan te passen, met als doel om de inhoud te verbeteren of om het voorstel meer kans van slagen te geven.
Apparentering
In België verwijst het begrip “apparentering” naar een systeem van lijstverbindingen bij de verkiezingen voor de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Het is een manier om de zetelverdeling tussen politieke partijen te beïnvloeden.
Alarmbelprocedure
Binnen het Belgisch staatsrecht kan de communautaire alarmbelprocedure worden gebruikt als instrument om het wetgevingsproces tijdelijk stop te zetten wanneer een voorstel dat op het punt staat om goedgekeurd te worden, een ernstige bedreiging vormt voor de communautaire betrekkingen.
.
B
Betonstop
De term “Betonstop” verwijst naar een beleid in België dat tot doel heeft om de verharding van open ruimte tegen te gaan en een duurzamere ruimtelijke ordening te bevorderen. De betonstop is een antwoord op de toenemende verstedelijking in België en de daarmee gepaard gaande vermindering van de open ruimte. Het beleid heeft tot doel om zuiniger om te gaan met de beschikbare ruimte, meer groen en natuur te behouden en klimaatverandering tegen te gaan.
BHV
De problematiek van “BHV” of Brussel-Halle-Vilvoorde in België gaat over de kieskring rond Brussel, die bestaat uit twee arrondissementen: Brussel-Hoofdstad en Halle-Vilvoorde. In 2001 besloot het Belgische parlement om deze kieskring te splitsen, zodat Franstaligen en Nederlandstaligen apart zouden kunnen stemmen in hun eigen taalgebied.
Begroting
Elk jaar stelt de Vlaamse overheid een begroting op waarin de inkomsten worden ingeschat, de benodigde belastingen worden bepaald en de uitgaven worden gepland
.
C
Confederalisme
In de Belgische context is Confederalisme een staatsvorm waarin de deelstaten bijna volledige autonomie hebben. Ze werken enkel op specifieke domeinen samen via verdragen, met behoud van hun soevereiniteit. De interpretatie en implementatie van deze politieke term zijn onderwerp van politiek debat en variëren naar gelang de bron.
Consensus
In politieke context verwijst het begrip consensus naar een situatie waarin verschillende partijen of belanghebbenden het eens zijn over een bepaald beleid of besluit. Het impliceert het streven naar brede overeenstemming en het vermijden van verdeeldheid of polarisatie.
Coöptatie
In de politieke context verwijst de term “coöptatie” naar het proces waarbij leden van een partij hun eigen opvolgers kiezen, in plaats van dat er verkiezingen worden gehouden. Coöptatie kan ook verwijzen naar de praktijk waarbij leden van een wetgevend lichaam, zoals een parlement of een senaat, nieuwe leden selecteren om een vacante positie op te vullen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een lid aftreedt of overlijdt.
Cordon sanitaire
In België verwijst de term “cordon sanitaire” naar een politieke strategie waarbij verschillende partijen samenwerken om een andere partij of politieke beweging te isoleren en uit te sluiten van deelname aan de regering of andere belangrijke politieke processen. In de Vlaamse context wordt deze term vaak gebruikt om te verwijzen naar de afspraak tussen de verschillende politieke partijen om het Vlaams Belang uit te sluiten van coalitievorming of samenwerking op federaal, regionaal en lokaal niveau.
Cumultijger
Een cumultijger is iemand die meerdere bestuursmandaten tegelijkertijd bekleedt in verschillende organisaties of bedrijven. Deze term wordt vaak gebruikt in de context van bedrijfsbestuur om aan te duiden dat een persoon veelvuldig posities inneemt binnen meerdere raden van bestuur, wat kan leiden tot belangenconflicten en een verminderde effectiviteit in het uitoefenen van elk afzonderlijk mandaat.
D
Decumul
De term “decumul” in de politiek verwijst naar het beperken van de gelijktijdige uitoefening van meerdere functies door een politicus. Het doel van decumulatie is om de machtsconcentratie te verminderen en belangenconflicten te voorkomen. Het is het tegenovergestelde van “cumul”.
Districtenstelsel
Een “districtenstelsel” is een verkiezingssysteem waarbij een land wordt verdeeld in verschillende kiesdistricten. Elk kiesdistrict heeft één afgevaardigde die de regio vertegenwoordigt in het parlement of in de wetgevende macht.
Decreet
In de politieke context heeft een decreet de kracht van wet en is het een officieel bevel dat wordt uitgevaardigd door een regeringsleider, kabinetsleider of parlement.
E
Eenmansfractie
Men spreekt over een “eenmansfractie” als er slechts één lid van een politieke partij in een wetgevende orgaan, zoals het parlement, zetelt. Dit kan gebeuren als een lid als onafhankelijke kandidaat wordt verkozen of als alle andere leden van de politieke partij hun zetels zijn verloren of zijn opgestapt.
Europees Parlement
Het Europees Parlement, ook wel het EP of Europarlement genoemd, is de enige direct verkozen volksvertegenwoordiging van de Europese Unie. Samen met de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie heeft het een wetgevende rol binnen de EU.
.
F
Faciliteiten
In de politiek worden anderstalige diensten ook wel “faciliteiten” genoemd. Het is grondwettelijk vastgelegd dat faciliteitengemeenten hun gemeentelijke diensten ook in een andere taal moeten aanbieden dan de officiële taal van het taalgebied waarin de gemeente gelegen is, als de burgers daar om vragen.
Federaal Parlement
Het Federaal Parlement is de nationale volksvertegenwoordiging van België. Het Federaal Parlement bestaat uit twee kamers, namelijk: de Senaat en de Kamer van volksvertegenwoordigers, en zetelt in het Paleis der Natie in Brussel. Andere benamingen voor het Federaal Parlement zijn: het Belgische Parlement of de Wetgevende Kamers.
Fractie
Fracties zijn vrijwillige samenwerkingsverbanden die Vlaamse volksvertegenwoordigers in staat stellen om op zowel inhoudelijk als logistiek vlak samen te werken. Meestal vormen volksvertegenwoordigers van dezelfde politieke partij een fractie, maar het is ook mogelijk dat volksvertegenwoordigers van verschillende politieke partijen samen één fractie vormen.
.
G
Gedoogsteun
Bij “gedoogsteun” bieden parlementariërs steun aan het kabinet zonder zich te binden aan het regeerakkoord. In politiek context betekent gedoogsteun dat een oppositiepartij het kabinet steunt bij zoveel mogelijk van haar plannen. Om te kunnen regeren met een minderheidskabinet is deze steun nodig.
Generatiepact
Het “Generatiepact” verwijst naar een plan dat aan het parlement werd voorgesteld door de regering-Verhofstadt II. Het plan werd voorgesteld op 11 oktober 2005 aangaande het vergrijzingsprobleem in België. Het pact vormt een onderdeel van het eindeloopdebat en bevat 66 maatregelen om langer werken aan te moedigen en meer mensen aan het werk te krijgen.
Grondwet
Een “grondwet” is het fundament van een land, waarin de essentiële regels en principes staan die de regering, de rechten van burgers en de organisatie van de staat bepalen. Het waarborgt stabiliteit, rechtvaardigheid en democratische waarden binnen een natie.
.
H
Hervormingen pensioenen
De term “pensioenhervormingen” verwijst naar een aantal aanpassingen die worden doorgevoerd door de federale regering omtrent de pensioenen. Er worden beslissingen genomen inzake het minimumpensioen, de pensioenleeftijd,…
Hoofdelijke stemming
In politieke context betekent “hoofdelijke stemming” dat elke volksvertegenwoordiger zich individueel uit over een voorstel. Een hoofdelijke stemmingen gebeuren vaak via een stemmachine of naamafroeping.
.
I
Informateur
Een “informateur” in een politicus die de taak heeft om de mogelijkheden te onderzoeken voor de vorming van een kabinet. Hierbij gaat de informateur na of de kabinetsformateur een kans heeft van slagen. De informateur werkt in opdracht van de Koning.
Interpelleren
“Interpelleren” is een manier om de minister te ondervragen en de regering te controleren. Bij een gewone bevraging kan de politieke verantwoordelijkheid van de Regering of minister niet in gedrang komen, bij interpellatie wel.
.
J
Juridisering
In een politieke context verwijst “juridisering” naar het proces waarbij politieke besluiten en maatregelen steeds meer worden vastgelegd in juridische termen en procedures, waardoor het recht een belangrijker rol speelt in het nemen van politieke beslissingen en het uitvoeren van beleid.
.
K
Kartel
Als men spreekt over een “kartel” in de politiek verwijst men naar een tijdelijke electorale alliantie. Dit is een samenwerking tussen twee of meerdere politieke partijen. Tijdens de verkiezingen heeft het kartel dan ook één kandidatenlijst. Na de verkiezingen zetelen de verkozen als één fractie. De vorming van een kartel heeft zowel voordelen voor kleine als grote politieke partijen.
Kernuitstap
De “kernuitstap” is het politiek besluit dat spreekt over de geleidelijke afschaffing van het gebruik van kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie in België
Kabinet
Een kabinet in de politiek verwijst naar de groep ministers die samen de regering vormen. Het is de uitvoerende macht van een land en neemt belangrijke beslissingen over het bestuur. Het kabinet wordt geleid door de premier, die meestal de leider is van de partij die de meerderheid heeft in het parlement. De ministers zijn verantwoordelijk voor specifieke beleidsgebieden en werken samen om de nationale doelen te bereiken.
Kaaimantaks
In de Belgische politiek is de Kaaimantaks, ook wel bekend als de “doorkijkbelasting,” een inkomstenbelasting die van toepassing is op niet of laag belaste privé-vermogensstructuren in het buitenland.
.
L
Lijstduwer
De “lijstduwer” is een term die gebruikt wordt voor de verkiesbare persoon die onderaan de kieslijst staat. Meestal wilt de lijstduwer niet gekozen worden, maar enkel helpen om de populariteit van de partij te verhogen. Hierdoor is de lijstduwer vaak een bekend persoon.
Lijsttrekker
De politieke term voor de persoon bovenaan de kandidatenlijst is “lijsttrekker“. Hij/zij is de politieke leider van de partij en speelt de hoofdrol in de debatten en verkiezingscampagnes. De lijstrekker krijgt meer media-aandacht dan andere kandidaten in de kieslijst en wordt vaak ondersteunt door een lijstduwer
Legislatuur
Een “legislatuur“, afgeleid van het Latijnse woord ‘legis’ wat wet betekent, verwijst naar het orgaan of de instantie belast met wetgevende taken van een land.
Lijsstem
Een lijststem een stem die een kiezer uitbrengt op een volledige partij- of kandidatenlijst in plaats van op een individuele kandidaat.
Lock-out
Een “lock-out” is een situatie waarbij een werkgever de werknemers tijdelijk verbiedt om toegang te krijgen tot hun werkplek, vaak als reactie op arbeidsconflicten of als strategie tijdens onderhandelingen met vakbonden. Dit is anders dan een staking, waarbij werknemers zelf kiezen om het werk neer te leggen als protest.
.
M
Minderheidsregering
In de politiek spreekt men over een “minderheidsregering” als de regering niet de meerderheid van de zetels in het parlement heeft. De minderheidsregering is afhankelijk van andere politieke partijen en gedoogsteun is dus noodzakelijk.
Minister van Staat
Politici die een belangrijke rol hebben gespeeld in de politiek, kunnen tot “Minister van Staat” worden vernoemd. Dit is een eretitel die wordt toegekend door de Koning.
Motie
In de politieke context verwijst een “motie” naar een formeel geschreven voorstel of uitspraak die wordt ingediend tijdens een vergadering of bijeenkomst van een wetgevend orgaan, zoals een parlement of gemeenteraad.
.
N
Nationalisme
Nationalisme is een politieke ideologie die stelt dat de politiek van een land moet voortvloeien uit de identiteit van de natie als historisch gegroeide eenheid, zowel sociaal als cultureel.
Neoliberalisme
Het neoliberalisme is een stroming binnen het liberalisme die de nadruk legt op het maximaliseren van individuele vrijheid door de overheid te zien als schepper en handhaver van markten en concurrentie.
.
O
Onderwijsbeleid
Het “onderwijsbeleid” is de overkoepelende term voor het formuleren van doelstellingen, het geven van regels en voorwaarden en het houden van toezicht op de onderwijssector door de overheid.
Olijfboomcoalitie
Een “olijfboomcoalitie” is een politieke term voor een regeringscoalitie van groenen, christen-democraten en socialisten. De naam kent zijn oorsprong van de Italiaanse coalitie in 1996, genaamd Ulivio.
Open debatcultuur
In politieke context verwijst “open debatcultuur” naar een omgeving waarin diverse standpunten, ideeën en opinies vrijelijk kunnen worden geuit en besproken. Het moedigt openheid, transparantie en respectvolle uitwisseling van meningen aan, wat essentieel is voor een gezonde democratie en effectief bestuur.
Octopusakkoord
Het Octopusakkoord, gesloten op 7 december 1998, betrof een politiek akkoord met betrekking tot de hervorming van zowel de politie als het gerechtssysteem in België. De term “octopus” verwijst naar de acht politieke partijen die hierbij waren betrokken.
Omvolking
De term “omvolking” verwijst naar demografische veranderingen, waarbij wordt gesuggereerd dat er bewust wordt ingezet op het veranderen van de bevolkingssamenstelling in een bepaald gebied. Deze term wordt soms gebruikt in nationalistische of anti-immigratie kringen om te beweren dat er sprake is van een doelgerichte vervanging van de oorspronkelijke bevolking door immigranten.
Oppositie
In de Belgische politiek verwijst de term “oppositie” naar de politieke partijen of fracties die niet deelnemen aan de regerende coalitie. Deze partijen vormen de tegenstand of oppositie tegenover de zittende regering.
.
P
Plenaire vergadering
Een voltallige vergadering met alle 124 Vlaamse volksvertegenwoordigers wordt de “plenaire vergadering” genoemd. Het is het grootste orgaan van het Vlaamse Parlement. De plenaire vergadering vergadert in de Koepelzaal en heeft de eindstemming over de decreten, moties en resoluties van het parlement.
Pariteit
“Pariteit” houdt in dat er evenwichtige verdeling is in de macht tussen de geslachten. Men wilt dat mannen en vrouwen op een gelijke basis deelnemen aan besluitvormingsprocessen. Pariteit is dus de term die de gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen beschrijft in besluitvormingsorganen.
Progressivisme
“Progressivisme” is een politieke overtuiging die zich richt op vooruitgang en vernieuwing, en wordt vaak gezien als het tegenovergestelde van conservatisme, dat zich juist richt op het behoud van bestaande tradities en waarden.
.
Q
Quorum
In politieke context, heeft het begrip “quorum” betrekking op het laagste aantal leden dat verplicht aanwezig moet zijn bij een vergadering of een stemming om deze geldig te kunnen laten zijn.
.
R
Referendum
Bij een “referendum” hebben burgers de mogelijkheid om hun mening te geven over een bepaald wetsvoorstel en zo hun invloed uit te oefenen. Er wordt meestal bevraagd of men voor of tegen een bepaalde kwestie is. Op die manier kan de stem van het volk worden gehoord. Een ander woord voor referendum is: volksraadpleging.
Republiek
Als het staatshoofd niet door erfopvolging wordt aangewezen, maar op andere manier wordt verkozen, spreekt men over een “republiek“. België is een monarchie wat de Koning wordt aangewezen door erfopvolging. In Frankrijk wordt er daarentegen een president verkozen, wat Frankrijk dus een Republiek maakt.
.
S
Separatisme
Is het streven naar politieke afscheiding en onafhankelijkheid van een regio van een bestaande staat en een onafhankelijke entiteit te vormen. In de Belgische context wordt separatisme vaak geassocieerd met bepaalde Vlaamse politieke stromingen die pleiten voor de onafhankelijkheid van Vlaanderen.
Septemberverklaring
Jaarlijks spreekt de minister-president van Vlaanderen tot de leden van het Vlaams Parlement tijdens de septemberverklaring. Deze toespraak omvat een overzicht van de algemene maatschappelijke situatie, beleidsvoornemens en begroting. Tijdens de toespraak worden de kernpunten van het beleid voor het komende politieke jaar besproken en uitgelicht.
Sperperiode
De sperperiode in de Belgische politiek is de periode voor verkiezingen waarin de campagnevoering van de politieke partijen worden beperkt. De voorschriften zijn gemaakt om ongewenste activiteiten van zowel kandidaten als politieke partijen te beperken.
Stemplicht
De verplichting om als burger je aan te melden bij een kiesbureau om deel te nemen aan de verkiezingsverrichtingen wordt “stemplicht” genoemd. Aangezien er in België stemgeheim is en men niet kan controleren of er daadwerkelijk een geldige stem is uitgebracht, spreekt men ook of opkomstsplicht.
Subsidiariteitsbeginsel
In politieke context is het “subsidiariteitsbeginsel een verdeling in taken tussen hogere en lagere openbare overheden. Deze organisatiewijze houdt in dat de hogere instanties geen taken moeten uitvoeren die lager instanties kan worden behandeld.
.
T
Tripartite
“Tripartite” of driepartijenregering is de benaming voor een regering waarbij drie partijen een coalitie vormen. In België wordt de coalitie tussen de drie “traditionele partijen” (christendemocraten, liberalen en socialisten) ook wel aangeduid met “klassieke tripartite”.
Teletubbies
In de begin jaren 2000 stonden vier charismatische politici aan het hoofd van de toen populaire politieke partij sp.a. Ze stonden bekend onder de bijnaam “De Teletubbies“.
.
U
Unaniem
Een besluit wordt “unaniem” aangenomen als alle stemmen voor zijn of alle stemmen tegen zijn. Unanimiteit wordt gebruikt om aan te tonen dat er consensus is bereikt zonder tegenspraak.
Unitaire staat
Een “unitaire staat of eenheidsstaat is een staatsvorm waarvan de macht bij een centrale overheid ligt.
.
V
Verordening
“Verordeningen” zijn regels die rechtstreeks van toepassing zijn in alle lidstaten van de Europese Unie, wat betekent dat ze “rechtstreekse werking” hebben. Verordeningen hebben daarmee een vergelijkbare status als nationale wetten in de lidstaten. Als er sprake is van tegenstrijdigheid tussen een verordening en een nationale wet, heeft de verordening voorrang boven de nationale wet.
Vluchtelingenbeleid
In politieke context verwijst het “vluchtelingenbeleid” naar het geheel van wetten, regels, procedures en praktijken die zijn ontworpen om de rechten en behoeften van vluchtelingen te beschermen en te ondersteunen. Het beleid richt zich op de opvang, bescherming en integratie van mensen die hun land van herkomst hebben verlaten vanwege geweld, vervolging, oorlog, conflicten of andere ernstige schendingen van de mensenrechten.
Volksvertegenwoordiging
De volksvertegenwoordiging is een politiek orgaan dat fungeert als afgevaardigde van het volk en doorgaans belast is met wetgevende taken. Deze vertegenwoordiging kan op verschillende bestuurlijke niveaus voorkomen. Op nationaal niveau wordt het vaak aangeduid als het parlement.
.
W
Wafelijzerpolitiek
In de Belgische politiek wordt de term ‘wafelijzerpolitiek‘ gebruikt om een budgetteringsmethode aan te duiden voor de financiering van grote projecten in de twee landsdelen. Deze methode werd toegepast tot 1988 en werd ingevoerd zodat geen van beide landsdelen zou benadeeld worden. Dit betekende dat als er geld beschikbaar werd gesteld voor een project in Wallonië, er evenveel geld uitgegeven moest worden aan een vergelijkbaar project in Vlaanderen, en omgekeerd.
Wisselmeerderheid
Bij een stemming in het parlement ontstaat een “wisselmeerderheid” wanneer niet alle regeringspartijen een wetsvoorstel goedkeuren, maar hiervoor wel een meerderheid in het parlement gevonden wordt. Deze alternatieve meerderheid vormt zich doordat één of meerdere partijen uit de regering steun zoeken bij één of meerdere partijen uit de oppositie. Zo kan een wetsvoorstel worden goedgekeurd, ook al staan niet alle regerende partijen achter de beslissing.
Wetstraat
De belangrijkste gebouwen van de Belgische regering en de Europese instellingen bevinden zich in de Wetstraat (Rue de la Loi) in Brussel.
.
X
Xenofobie
“Xenofobie is een irrationele angst of haat tegenover vreemdelingen of buitenlanders, gebaseerd op vooroordelen en stereotypen. Het kan leiden tot discriminatie, uitsluiting, racisme en geweld en draagt bij aan sociale spanningen en conflicten tussen verschillende groepen mensen.
.
Y
.
Z
Zweedse coalitie
In politieke context wordt de coalitie tussen de drie centrum-rechtste partijen ook wel “Zweedse coalitie” genoemd. De naam kent verwijzing naar de Zweedse vlag: blauw voor Open VLD, geel voor de N-VA en het kruis voor CD&V.
Zetelverdeling
In de politieke context gaat “zetelverdeling” over het toekennen van zitplaatsen aan politieke partijen in een parlement, raad of ander orgaan. Het aantal zetels is afhankelijk van het aantal stemmen dat de partij krijgt tijdens verkiezingen.
Zwijgakkoord
In de politieke context verwijst het zwijgakkoord naar een overeenkomst tussen de coalitiepartners van een meerderheidsregering, waarin ze afspreken geen wetsvoorstellen (of Vlaamse decreetvoorstellen) of resoluties in te dienen in het parlement zonder voorafgaande goedkeuring van de meerderheid.
Zwevende kiezer
Een zwevende kiezer is iemand die niet altijd op dezelfde politieke partij stemt. Ze hebben geen vaste voorkeur en beslissen vaak pas op het laatste moment op wie ze gaan stemmen. Hierdoor kunnen ze veel invloed hebben op de verkiezingsuitslag. Politieke partijen proberen vaak hun steun te krijgen.
.