‘Wanneer organiseren we een onafhankelijke evaluatie van het coronabeleid?’

‘Is het moment niet aangebroken om het wetenschappelijk debat te verbreden, zonder angst of rancune? Om onbevangen en onbevooroordeeld terug te blikken, zodat we de toekomst sterker tegemoet kunnen treden?’, schrijven Bert De Munck (UAntwerpen) en Tijl De Bie (UGent). Ze hernieuwen met deze bijdrage hun oproep tot een onafhankelijke evaluatie van de respons van onze overheden op het coronavirus.

Beste leden van het SSC (oud-leden van de GEMS),

Beste overheidsadviseurs,

Beste rectoren,

Korte tijd geleden lanceerden we samen met vele andere Belgische wetenschappers #EvaluatieNu (www.EvaluatieNu.be): een oproep tot een onafhankelijke evaluatie van het Belgische Covid-19 beleid, met bijhorende petitie. De bedoeling van #EvaluatieNu was (en is nog steeds) om als wetenschappers aan de overheid het evidente te vragen, namelijk het organiseren van een onafhankelijke en overkoepelende evaluatie. In onze oproeptekst beschrijven we het belang ervan, en we leggen uit waarom de evaluaties die al gebeurd zijn onvoldoende zijn. 

De meer dan 100 initiatiefnemers komen uit alle Belgische universiteiten en uit een ruime waaier aan disciplines, inbegrepen onderzoekers met specifieke expertise in beleidsevaluatie. Er zijn mensen bij met diverse visies op het Covid-19 beleid: sommigen eerder kritisch, maar ook anderen die er zelf aan hebben bijgedragen. Een aantal initiatiefnemers waren bovendien betrokken bij de eerdere evaluaties in onze parlementen. We weten dus waar we het over hebben wanneer we schrijven dat die niet volstaan.

Wat we nog niet vertelden is dat we ook jullie allemaal – voormalige GEMS-leden, rectoren, en heel wat andere overheidsadviseurs – een hartelijke uitnodiging hebben gestuurd om die oproep mee te onderschrijven. Daarbij drukten we de hoop uit dat dit een verbindend initiatief mocht worden. Dit kon (en kan nog steeds) het initiatief worden van álle wetenschappers. Twee rectoren en twee voormalige GEMS-leden antwoordden met een vriendelijke ‘nee’. Een van jullie gaf zelfs aan de tekst te steunen, maar dat liever niet publiekelijk te doen. We toonden begrip, maar zien ook een gemiste kans. Van alle anderen kregen we helemaal geen reactie.

Onze oproep is verwelkomd op lovende commentaren op sociale media, en de petitie werd op korte tijd meer dan 6000 keer ondertekend, ondanks beperkte mediabelangstelling. Toch weerklinkt hier en daar ook gedempte kritiek. In het bijzonder in een interview met drie van jullie, beste rectoren – en evidente pleitbezorgers van het open wetenschappelijk debat -, waarin werd gesuggereerd dat onze oproep vooringenomen, polariserend, of door revanchisme gedreven zou zijn. Dat klopt natuurlijk niet, en wie de tekst leest en de brede lijst initiatiefnemers doorneemt zal dat zelf kunnen vaststellen. Een verwijzing naar de tekst was in het interview echter niet opgenomen.

Dergelijke defensieve reacties geven ons de indruk dat de inzet van #EvaluatieNu misschien niet helemaal duidelijk is. Een evaluatie onder gelijkgezinden over technische kwesties en gericht op voortschrijdend inzicht binnen de bestaande disciplines en dominante netwerken, kunnen niet volstaan. Dat is wat binnen de wetenschappen sowieso gebeurt. Het is wat bijvoorbeeld de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België (KAGB) deed met het symposium “The COVID-crisis 2020-2022, lessons learned”, met weliswaar een eenzijdige selectie aan sprekers en panelleden.

De evaluatie die we met #EvaluatieNu bepleiten moet veel breder gaan. Ze moet gaan over de vraag naar de overkoepelende evenwichten als je ook andere disciplines betrekt, en de vraag hoe de medisch-epidemiologische wetenschappelijke afwegingen zich hebben verhouden tot de politieke, juridische en ethische dimensies. Vanzelfsprekend moet daarbij aandacht zijn voor wat beter kon, maar ook voor wat goed ging. Met ruimte voor twijfel, nuance, en een gezonde dosis bescheidenheid. En met respect voor iedereen die haar of zijn nek heeft uitgestoken.

Dat zo’n evaluatie ongemakkelijke vragen oproept, is evident. Maar laat dat net de reden zijn waarom ze nodig is. De kop in het zand steken riskeert de vele mensen die met dergelijke vragen zitten nog verder te vervreemden, zowel van beleid als van wetenschap. Het zou de polarisatie voeden in plaats van weg te nemen.

Daarom, beste collega’s, vragen we opnieuw: is het moment niet aangebroken om het wetenschappelijk debat te verbreden, zonder angst of rancune? Om onbevangen en onbevooroordeeld terug te blikken, zodat we de toekomst sterker tegemoet kunnen treden? Om de polarisatie die zelfs de wetenschappelijke wereld heeft getroffen te overstijgen? Na een crisis zonder voorgaande zoals de Covid-19 pandemie mag de bevolking een onafhankelijke overkoepelende evaluatie verwachten. Net zoals de bevolking dat mag verwachten voor de andere grote crisissen die we vandaag ondergaan en ons nog te wachten staan.

Met deze open brief hernieuwen we graag onze hartelijke uitnodiging naar jullie toe, om dit samen te bepleiten bij de overheid.

Doen jullie mee?

Bert De Munck is professor geschiedenis aan de UGent. Tijl De Bie is professor artificiële intelligentie en datawetenschappen aan de UGent. Ze zijn de bezielers van de petitie voor een onafhankelijke evaluatie van het coronabeleid.