‘Vier jaar VN-migratiepact: hoe de olifant (helaas) een muis baarde’

‘De wereld heeft meer dan ooit nood aan een constructief en doortastend migratiebeleid waarbij solidariteit voorop staat’, schrijft Els Hertogen van 11.11.11.

In december 2018 kwam de internationale gemeenschap samen in Marrakesh om het VN Migratiepact goed te keuren. Meer dan 150 landen plaatsten zich op die manier in de woorden van toenmalig premier Michel ‘aan de goede kant van de geschiedenis’. Vijf landen stemden destijds tegen het Pact: Hongarije, Tsjechië, Israël, Polen en de Verenigde Staten. Die laatste schaarden zich intussen met de Biden administratie wel achter de doelstellingen van het pact. Vandaag bevestigt de internationale gemeenschap de engagementen van het pact en wordt het bilan opgemaakt van de laatste vier jaar tijdens een ‘Review Forum’ in New York waar 11.11.11 samen met meer dan 200 vertegenwoordigers van middenveldorganisaties van over de hele wereld aan deelneemt.

‘Mars tegen Marrakesh’

In België roept die episode bijzondere herinneringen op gezien de val van de regering in aanloop naar de top in Marrakesh. In geen land werd het debat over het migratiepact zo opgehitst als in België. De zogenaamde ‘Mars tegen Marrakesh’ was hierin een surrealistisch dieptepunt. De goedkeuring van de tekst zou de deur openzetten naar ongeziene massamigratie. Activisten zouden het pact gebruiken om het via de rechtbanken dwingend te maken. België zou haar soevereiniteit uit handen geven. De beslissingsmacht zou voortaan in New York of Straatsburg komen te liggen.

De absurditeit van die argumenten werd in 2020 aangetoond door onderzoek van de UGent naar de impact van het migratiepact op rechtspraak in België. De conclusie was duidelijk: ‘het pact heeft geen impact gehad op migratierechtspraak in België.’ Daarmee trapten de onderzoekers natuurlijk een open deur in, gezien de tekst expliciet niet-bindend is. Lidstaten behouden de soevereiniteit om nationaal een migratiebeleid vorm te geven, zo stond ook meermaals in het pact te lezen.

Pick and choose

Die vrijblijvendheid blijkt vandaag ook de zwakte van het VN-migratiepact. Elke vooruitgang is volledig afhankelijk van politieke wil. En die appetijt is om het zacht uit te drukken beperkt. Veel lidstaten zien het migratiepact met zijn 23 doelstellingen als een menukaart waaruit ze vrij kunnen kiezen. Zo ook België dat een nationaal actieplan opmaakte dat focust op slechts zes van de 23 doelstellingen. Een aanpak die voorbij gaat aan de holistische benadering van het pact waarbij geprobeerd werd om een evenwicht te vinden tussen de belangen van alle betrokken. Veelzeggend is ook dat het fonds dat werd opgericht om het pact te implementeren minder dan 30 miljoen bij elkaar bracht. Ver onder de verwachtingen. België droeg geen euro bij.

Trieste records
In New York maken lidstaten nu de balans op. Er zijn weinig reden om daar een comfortabele top van te maken. Met 82 miljoen is het aantal mensen op de vlucht op recordhoogte. De oorlog in Oekraïne doet dat aantal verder toenemen. Daarnaast maakt de verwoestende impact van de klimaatcrisis steeds meer regio’s onleefbaar. Migranten zijn wereldwijd slachtoffer van de ergste mensenrechtenschendingen. Niet in het minst op hun weg om Europa te bereiken. In 2021 verdronken 3.000 mensen op de Middellandse Zee. Duizenden anderen werden onderschept door de Libische kustwacht waarna ze terecht kwamen in gruwelijke detentiecentra. Geen toeval maar resultaat van politieke beslissingen en maatregelen. Wereldwijd zijn arbeidsmigranten het slachtoffer van uitbuiting. Van Qatarese en Saudische huiskamers en op bouwwerven tot plantages in Centraal-Amerika. Onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel in opdracht van 11.11.11 en haar partnersnaar misbruik bij arbeidsmigranten in Vlaanderen toont dat ook België wat dat betreft niet achterover kan leunen (dS 10/05).

Migratie positief verhaal

Nochtans zijn internationale instellingen zoals de Wereldbank, IMF, Oeso en de Europese Commissie het over één ding eens: migratie kan een positieve kracht zijn als ze goed wordt georganiseerd. Om dat waar te maken, is het nodig de positieve effecten van migratie te versterken en uitwassen (gedwongen migratie, mensensmokkel, doden op zee, uitbuiting, misbruik, gebrekkige integratie of erkenning van competenties, …) tegen te gaan. Geen enkel land kan die uitdagingen alleen aan. Internationale samenwerking is de boodschap.

Met het pact werd de institutionele infrastructuur opgericht om dat waar te maken. Positieve stappen zijn schaars maar ze zijn er wel. In Ierland, Costa Rica, Bolivia, Portugal en Duitsland werden stappen gezet voor de regularisatie van mensen zonder wettig verblijf. Het Verenigd Koninkrijk, Kenia en Zwitserland namen maatregelen om het versturen van geld naar familieleden in landen van herkomst goedkoper te maken. De Europese Commissie zet voorzichtig eerste stappen naar meer legale arbeidsmigratie. De Belgische regering maakte een einde de detentie van kinderen. Ook Mexico en Thailand zetten stappen in die richting.

Het VN-migratiepact blijft een mijlpaal in het multilaterale beheer van migratie. De valse start en de populistische stemmingmakerij die eraan vooraf gingen zal hopelijk snel niet meer dan een voetnoot blijken. Tijd om die pagina om te slaan want het VN-migratiepact is niets zonder de politieke wil om ermee aan de slag te gaan. De wereld heeft meer dan ooit nood aan een constructief en doortastend migratiebeleid waarbij solidariteit voorop staat.

Els Hertogen is directeur van 11.11.11.