‘Uitspraak tegen de bevrijding van olifant Happy is gelukkig niet alleen een nederlaag’

In de dierentuin in de Bronx, New York, zit sinds eind de jaren zeventig een olifant opgesloten. Haar naam is Happy, maar gelukkig is ze heel waarschijnlijk niet. Het Nonhuman Rights Project, een organisatie voor mensen die strijden voor dierenrechten, vraagt al jaren om Happy’s vrijlating. Vorige week slaagde ze erin Happy’s zaak voor het Hof van Beroep van de staat New York te krijgen. Na de hoorzitting besloot de jury dat Happy geen persoon is en niet hoeft vrijgelaten te worden. Toch is niet alles verloren.

Happy werd geboren in 1971, in het wild, wellicht in Thailand. Kort daarna werd ze als baby gevangen genomen, samen met zes andere olifantenkalfjes – waarbij wellicht een groot deel van hun kudde werd uitgeroeid – en op een 747 gezet naar de VS. Na wat omzwervingen in Florida en Texas kwam ze met een soortgenoot terecht in de Bronx Zoo, waar ze onder meer ritjes aan schoolkinderen moest geven en aangeleerde kunstjes moest demonstreren. Sinds 2006 leeft Happy in de zoo zonder contact met andere olifanten, en spendeert ze het grootste deel van haar tijd binnenshuis.

Zelfbewustzijn

In 2005 werd Happy de eerste olifant die zichzelf in de spiegel kon herkennen – wat gezien wordt als een teken van zelfbewustzijn. Experten zijn het eens over de uitgebreide cognitieve en emotionele capaciteiten van olifanten. De dieren zijn intelligent, blijken erg empathisch en helpen elkaar in tijden van nood. Reden genoeg voor het Nonhuman Rights Project om haar uit haar eenzame opsluiting te proberen halen van de Bronx Zoo – door andere dierenorganisatie genomineerd als de slechtste zoo ter wereld voor olifanten. Een petitie voor Happy’s vrijlating en overplaatsing naar een groot opvangcentrum voor olifanten kreeg al bijna anderhalf miljoen handtekeningen.

Grote gevolgen

Van het Hof van Beroep kreeg Happy haar vrijheid niet. Een van de argumenten van de jury was dat Happy erkennen als persoon “enorm destabiliserende gevolgen” zou hebben voor de samenleving. Dat is zeker mogelijk. Een andere uitspraak had een watervaleffect kunnen hebben voor onze behandeling en gebruik van dieren in het algemeen. Ik ben geen jurist, maar mij lijkt dat we beslissingen moeten nemen op basis van wat juist en goed is. Verstrekkende gevolgen kunnen niet het hoofdargument zijn om een probleem bij het oude te laten. Integendeel: verstrekkende gevolgen wijzen wellicht op het feit dat een probleem zeer omvangrijk en zeer ernstig is. Tegen mensen die destijds de slavernij de wereld uit wilden, werd ook het argument gebruikt dat de afschaffing ervan de samenleving totaal zou ontwrichten. Toch hebben we het gedaan.

Geen nederlaag

De uitspraak van het Hof van Beroep tegen de bevrijding van Happy is gelukkig niet alleen een nederlaag. Om te beginnen was het de eerste keer in het Engelse taalgebied dat de hoogste rechtbank zich boog over wettelijke rechten voor een niet-menselijk dier. Die rechtbank behandelt maar vijf procent van de gevallen die worden aangevraagd. 

Nog betekenisvoller is dat van de zeven juryleden, er twee afwijkende stemmen waren die het verdict niet deelden. Zij schreven elk hun eigen omvangrijke repliek. Rechter Jenny Rivera concludeert dat Happy’s gevangenschap onjuist en onmenselijk is. Het is een affront voor een beschaafde maatschappij, schreef ze, en elke dag dat Happy een gevangene blijft – een attractie voor mensen – doet dat ook afbreuk aan onszelf.

Rechter Rowan Wilson, op zijn beurt, verwijst in zijn statement naar naar een andere, menselijke, gevangene van de Bronx zoo: Ota Benga, een lid van de Mbuti, werd in 1906 in het apenkwartier geplaatst, achter ijzeren tralies. Benga was uit Belgisch Congo gehaald, aanvankelijk voor een wereldtentoonstelling in St. Louis. Toen om zijn vrijlating gevraagd werd, antwoordde de toenmalige zoodirecteur dat het tentoonstellen van Benga bij de apen “goed komische opera materiaal” was. Benga zag zijn thuisland nooit terug, maar schoot zich een paar jaar nadien in het hart. 

Vandaag zijn we gechoqueerd en beschaamd over dergelijke episodes in onze menselijke geschiedenis. Op dezelfde manier zullen toekomstige generaties in hun geheel gechoqueerd en beschaamd zijn over het lot van olifant Happy, en over dat van miljarden andere dieren vandaag.