‘Onze fundamentele vrijheden staan steeds meer onder druk: goede bedoelingen vormen een hellend vlak’

Een groep stemmen uit het liberale middenveld neemt een ruimer maatschappelijk onbehagen waar over de gestage erosie van onze fundamentele vrijheden. ‘Goedbedoelde maatregelen kunnen de slippery slopes zijn waarlangs langzaam, maar zeker, onze vrijheid opnieuw wordt uitgehold.’ Eind deze week houdt Open VLD een groot ideologisch congres in Gent.

Tienduizend mensen bouwen een illegaal feestje in Sint-Truiden. Corona mag dan wel achter ons liggen, de discussie over de grenzen van onze vrijheid blijft springlevend. In het geval van de rave vorig weekend, zijn die grenzen overtreden, want de ravers schonden onder meer andermans eigendomsrecht. Maar op veel vlakken staan onze fundamentele vrijheden wel degelijk onder druk. Tijd om ook dat ruimer debat te durven voeren.

“We mogen tegenwoordig niets meer zeggen.” Ooit was het een uitspraak van de dronken nonkel die niet goed om kan met kritiek op zijn toogpraat. Intussen heeft u het misschien zelf ook al eens gezegd. Het is in elk geval al lang geen gevoel meer dat enkel leeft bij mensen met extreemrechtse sympathieën. Nog zo eentje: “Ze weten toch al alles over ons.” Klinkt bekend in de oren, toch? Of het nu gaat over onze privacy of onze vrije meningsuiting: een groeiende groep mensen heeft het gevoel dat onze fundamentele vrijheden onder druk staan. En dat is gevoel is terecht.

Dit was nochtans niet de bedoeling. Toen onze mensenrechten werden verankerd na WOII was men zich bewust van het risico dat waakzaamheid vermindert. Dat mensen vergeten. De geschiedenis zich ooit kan herhalen. En goedbedoelde maatregelen de slippery slopes kunnen zijn waarlangs langzaam, maar zeker onze vrijheid opnieuw wordt uitgehold. Naast een garantie voor het heden waren en zijn de grondrechten dus een belofte voor toekomstige generaties: nooit nog zal iemand aan een aantal fundamentele vrijheden van het individu mogen raken.

Toch is dat wat de afgelopen decennia gebeurde. Niet met een dictatoriale revolutie, maar mondjesmaat. Aan de man gebracht door democratische politici met de mond vol argumenten. Maar zoals het gezegde luidt: de weg naar de hel ligt geplaveid met goede bedoelingen.

Gelijkheid, bijvoorbeeld. Vandaag gaat de terechte strijd tegen discriminatie steeds vaker ten koste van de vrijheid van meningsuiting. Het arsenaal aan strafbare meningsuitingen breidt zich uit. Holocaustontkenning. Racisme. Seksisme. Voorstellen voor nog meer bestraffing passeren de revue. Stuk voor stuk walgelijke meningsuitingen, daar niet van. Maar men kan zich ernstige vragen stellen bij de doeltreffendheid van die strafwetten. Door te straffen, versterk je vaak net zulke ideeën. De racist in de achterkamer wordt een martelaar van het vrije woord. Eentje schopte het zo zelfs prompt tot parlementslid.

Toch willen sommigen nog verder gaan. Het debat polariseert. In de ene hoek: radicale mensen uit de woke-beweging, die ons zeggen en denken willen herschrijven via taalgidsen en strafwetten. In de andere hoek: een verkrampt, rechts-populistisch kamp, die belangrijke onderwerpen als geaardheid wil weren uit het publiek debat. Het einde van deze neerwaartse spiraal zien we nog niet, maar op de bodem van de put liggen de scherven van onze vrijheid van meningsuiting.

Ook veiligheid is zo’n goede bedoeling. Altijd al op gespannen voet met vrijheid. Maar sinds de terreuraanslagen is de slinger ver doorgeslagen. Geheime diensten volgen steeds doeltreffender ons doen en laten. Burgemeesters sluiten tegenwoordig uw winkel of nemen uw auto in beslag, zonder dat die vervelende, wereldvreemde rechter eraan te pas komt. En uiteraard hangt er op elke straathoek een steeds slimmere camera. Zo werden ANPR-camera’s ooit aan de burger verkocht als middel om dievenbendes te pakken, vandaag filmen ze of u uw gsm gebruikt achter het stuur. Onze politie werd ook al betrapt op gebruik van illegale gezichtsherkenningssoftware. Wie hier ooit een surveillancemaatschappij op Chinese leest wil schoeien, beschikt alvast over de nodige infrastructuur.

Zelfs vooruitgang bedreigt onze vrijheid. De technologie evolueert steeds sneller. Niemand weet waar we precies heengaan, maar minstens twee zaken zijn helder: onze levens veranderen fundamenteel en de wetgever holt achter de feiten aan. En dat is gevaarlijk. Bedrijven als Meta voorspellen welk eten we vanavond eten, de zoeksuggesties op Google lijken verdacht geïnspireerd op ons eerder mondeling gesprek en politieke marketeers kennen onze keuze in het stemhokje al voor we die zelf beslist hebben. Vervelende cookie pop-ups ten spijt, is de politiek er tot nu toe niet in geslaagd voldoende grenzen te trekken tussen wenselijke toepassingen van nieuwe technologie en de bescherming van het individu. Misschien kunnen we dat straks aan Chat GPT vragen.

Tot slot is er natuurlijk nog de gezondheid. Wie nog twijfelde aan de erosie van onze grondrechten, die had de coronacrisis nog niet meegemaakt. Wat een tijden. Verboden op een bankje te zitten. Mensen te ontvangen in uw huis. Of net iets te veel pizza te bestellen. Verboden uw oma te bezoeken op haar ziekbed of haar lijkkist vervolgens ter aarde te dragen. Een avondklok, een coronapas, de vrijheid als gunst voor wie zich gedroeg. Sommige van deze maatregelen waren natuurlijk nodig. Maar het was de manier waarop die verontrust. Met enkele pennentrekken in een laattijdig ministerieel besluit en een memorie van toelichting in de vorm van een powerpointpresentatie gingen onze meest fundamentele vrijheden op de schop. Zonder overtuigende wettelijke basis. Zonder parlementair debat over de proportionaliteit. Wie die kritiek al durfde te uiten, werd voor wappie versleten. Of erger nog: had de dood van duizenden op het geweten. En de pandemiewet? Die kwam er ná deze twee jaar durende crisis. Nooit werd de nonchalance over onze grondrechten zo pijnlijk geïllustreerd als toen.

Uiteraard kunnen onze gelijkheid, veiligheid, vooruitgang of gezondheid beperkingen op onze vrijheid verantwoorden. Op één voorwaarde: proportionaliteit. Onze fundamentele rechten kunnen enkel ingeperkt worden in de mate waarin dat nuttig en nodig is om een legitiem doel te bereiken. Het gevaar schuilt in het feit dat we die afweging niet meer lijken te maken. Die achteloosheid zet de deur open voor toekomstige misbruiken. Zo laten we een samenleving na aan de volgende generatie waarin onze belangrijkste vrijheden niet langer gegarandeerd zijn.

Dat moeten we voorkomen. Door elke vrijheidsbeperking in vraag te stellen. Door ons te verzetten tegen denkers en politici die met voorstellen als het ‘volksberoep’ deze vrijheden van het individu nog verder op de helling willen zetten ten dienste van de tirannie van hun verhoopte meerderheid. En door nu al wetgeving te voorzien voor opkomende technologieën en toekomstige crisissen. Trek daarbij ook enkele heldere roden lijnen. Maatregelen als een veralgemeende DNA-databank, het gebruik van gezichtsherkenningssoftware of de avondklok zijn in geen enkele omstandigheid aanvaardbaar in een vrije samenleving.

Kies bij conflicten tussen staat, bedrijf en burger steevast voor de bescherming van die laatste. Alleen zo garanderen we dat ook toekomstige generaties kunnen genieten van de vrijheid die de vorige generaties zo fel voor ons hebben bevochten.

Sepp Tyvaert

Ondertekend door:

-Philippe Nys (Voorzitter Jong VLD)

-Thibault Viaene (Voorzitter Liberaal Vlaams Verbond)

-Lawrence Vanhove (Voorzitter Liberales)

-Arthur Orlians (Schepen Mechelen)

-Bram Meeuw (Fractieleider Open VLD Poperinge)

-Gertjan Roels (voorzitter Jong VLD Oost-Vlaanderen)

-Brent Usewils (Internationaal Secretaris Jong VLD)

-Dyllis De Pessemier (Coördinator Vorming Jong VLD)

-Cato Willems (Penningmeester Jong VLD)