‘Niet alle vluchtelingen worden gelijk behandeld terwijl ze daar wel recht op hebben’

‘U heeft de kans om werk te maken van een humaan asiel- en migratiebeleid dat voor alle mensen werkt’, schrijven Els Hertogen, Tine Claus en Kathleen Van den Daele tot de nieuwe staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Nicole De Moor. ‘Net zoals Jean-Luc Dehaene staat ook u voor een cruciale periode van honderd dagen.’

Geachte mevrouw de Moor,

Sta ons toe u allereerst te feliciteren met uw aanstelling tot staatssecretaris voor Asiel & Migratie. De inzet die u de afgelopen jaren toonde om beleid mee vorm te geven, plaatst u in de ideale positie om vanaf nu aan het roer te staan. Een unieke buitenkans voor wie gedreven is om beleid te maken. 

Sta ons dan ook toe om meteen met de deur in huis te vallen. Terwijl we op Belgische bodem Oekraïense vluchtelingen onthalen met dekens en ondersteuning, ontvangen we Syriërs op de vlucht met gewelddadige pushbacks aan de Europese buitengrenzen.Die vaststelling zit ons al enkele maanden diepgaand dwars. Ze is immers tekenend voor de spreidstand waarin ons asiel- en migratiebeleid zich in bevindt sinds Russische troepen de Donbas overstaken en de oorlog met Oekraïne losbarstte.

De solidariteit die van bovenaf werd gepredikt was een opvallend nieuw geluid. Plots werd er een alternatief voor het harde Fort Europa naar voren geschoven. En laat ons zeker benadrukken: dat was een goede zaak. In geen tijd werd een consensus bereikt over een statuut van automatische, tijdelijke bescherming, van kracht in de hele EU. Op die manier werd snel een oplossing gevonden voor de toegang naar opvang, bescherming en werk voor honderdduizenden mensen met een overduidelijke nood aan bescherming, zonder de asieldiensten te overbelasten. Ook in ons land bewezen lokale overheden, de gewesten en de federale overheid dat met politieke wil bergen verzet kunnen worden.

Alleen, het bleef daarbij. De solidariteit die weerklonk blijft uitermate selectief. Mensen op de vlucht voor oorlog en geweld hebben nood aan een veilige thuis. Dat recht op bescherming werd voor Oekraïners in de praktijk omgezet, en gelukkig maar; voor niet-Oekraïense vluchtelingen echter blijft het al te vaak oorverdovend stil. Hoewel, stil is niet de juiste term.

Ondanks het feit dat pushbacks illegaal zijn volgens internationaal en Europees recht zijn ze vandaag een dagelijkse praktijk in de Europese Unie. In 2020 telden wij minstens 20.000 pushbacks en dat is slechts het topje van de ijsberg. Doorheen de duizenden getuigenissen zijn geweld en misbruik bovendien een rode draad. In Kroatië bijvoorbeeld rapporteerde de ngo Danish Refugee Council dat er in 60% van de 15,672 gedocumenteerde pushbacks in 2020 sprake was van geweld. Ook in andere landen is geweld schering en inslag.

Aan de Spaans-Marokkaanse grens kwamen vorige week 37 mensen om het leven na brutaal geweld van de Marokkaanse politie, die in opdracht van de EU de grens bewaakt. Enkele dagen later kwam onderzoek naar buiten dat aantoont hoe in Griekenland asielzoekers onder fysieke druk worden ingeschakeld om lotgenoten terug de grens over te duwen. In april werd Frontex-directeur Leggeri aan de deur gezet, toen aan het licht kwam dat hij dit soort praktijken eigenhandig in de doofpot stopte. Een goede zaak, maar het is duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is om het EU-beleid een mensenrechtentoets te laten doorstaan.

Net zoals andere lidstaten draagt België verantwoordelijkheid voor de pushbackpolitiek. Het geweld aan de grenzen wordt immers te vaak onthaald met stilzwijgen in andere lidstaten. Zo ontstaat minstens de indruk dat die praktijken gebeuren met onze instemming. U heeft de kans om dat te keren.

Ook in eigen land bleef de deur in veel gevallen onverbiddelijk dicht, een trieste werkelijkheid voor mensen die zich aanbieden op het Klein Kasteeltje voor een opvangplaats. Alleen al afgelopen week stonden meer dan 230 asielzoekers tevergeefs voor de ingang van het centrum om opvang te krijgen. Iets waar ze recht op hebben. Niettemin werden zij na de registratie van hun asielaanvraag terug op straat gezet. Bij gebrek aan opvangplaatsen slapen elke dag daardoor tientallen mensen op straat. De asielprocedures zélf slepen ondertussen ontzettend lang aan, omwille van de dossierachterstand bij de diensten.

Het tijdelijk beschermingsstatuut voor mensen uit Oeraïne is legitiem in zoverre hierdoor de behandeling van de beschermingsverzoeken van andere mensen op de vlucht goed georganiseerd kan worden. Dit is vandaag niet het geval.

Niet alle vluchtelingen worden dus gelijk behandeld terwijl ze daar wel recht op hebben. Want oorlog is oorlog. Mensen zijn mensen. En rechten zijn universeel. Dat bewijzen de Brusselse rechtbanken ook wanneer ze keer op keer aantonen dat het recht op opvang geschonden wordt door de gesloten poorten aan het Klein Kasteeltje.

‘Sire, geef mij honderd dagen.’ Die woorden sprak uw partijgenoot wijlen Jean-Luc Dehaene in 1988 uit. Hij vroeg vertrouwen en nam de verantwoordelijkheid om een regering te vormen. Bovenal: hij hield woord. Goed 108 dagen slaagde hij erin de regering-Martens VIII in de steigers te zetten. Dehaene kwam zijn afspraak met de geschiedenis na.

De kans die u nu gegeven wordt, gaat nog veel dieper. Ze is een fundamentele test op vlak van solidariteit. U heeft immers de kans om ervoor te zorgen dat er geen mensen meer op straat slapen. U heeft de kans om illegale pushbacks een halt toe te roepen. U heeft de kans om mensen een veilig thuis te bieden. U heeft de kans om werk te maken van een humaan asiel- en migratiebeleid dat voor alle mensen werkt.

Net zoals Dehaene staat ook u voor een cruciale periode van honderd dagen. Anders dan bij hem het geval was, gaat het niet om een deadline, maar om een periode waarin u continue belangrijke hordes moet nemen. De opvangcrisis is volop aan de gang. De deadline om voor oplossingen te zorgen waardoor mensen niet langer op straat slapen is eigenlijk al voorbij. Ook het hervestigingsbeleid wacht op u. Slechts een peulschil van de vooropgestelde streefcijfers voor 2022 is momenteel behaald. Daar moet u komende weken en maanden eveneens een ommezwaai bewerkstelligen.

Kortom: het is een kwestie van onmiddellijk de koe bij de horens te vatten. Aan het einde van uw marathon van honderd dagen heeft u immers de kans om uw beleidsnota te presenteren. Die lakmoesproef biedt u de kans om van mensenrechten het speerpunt van uw beleid te maken.

Kortom mevrouw de staatssecretaris, u heeft de unieke kans historisch te zijn. Maakt u ze waar, die honderd cruciale dagen?

Els Hertogen is directeur van 11.11.11.

Tine Claus is directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

Kathleen Van Den Daele is directeur van LEVL.