‘Niemand wil de mensenwereld indelen in “gewonen” en “buitengewonen”’

Is inclusief onderwijs een haalbaar doel? ‘Het is in elk geval niet alles of niets’, vindt Trudo Herman, oud-leerkracht en lid van de Leraarskamer 2022-2023.

Met gedreven inzet voor een inclusieve samenleving hebben velen hun sporen verdiend. Ook in het onderwijs worden er bergen werk verzet om leerlingen extra ondersteuning te bieden. Inclusie buiten de schijnwerpers is meer aanwezig dan men doorgaans in de media aangeeft. Vanaf mijn kindertijd ben ik getuige van inclusief onderwijs en sterk buitengewoon onderwijs. Er is veel maatschappelijk vertrouwen in dit professionalisme over generaties heen.

Dat wil niet zeggen dat scholen en leerkrachten in 2025 op hun lauweren kunnen rusten. Dit onderwijsopbouwwerk gaat altijd verder. Voortdurend bieden zich nieuwe situaties aan waarbij creatieve en haalbare oplossingen moeten worden gezocht. De voorbije decennia begon denkwerk over inclusief onderwijs zich echter te veel boven de hoofden van praktijkmensen af te spelen. Volgens een vrij radicale variant van het inclusiedenken sloot het onderwijs zelfs systematisch mensen uit.

In die periode werd het M-decreet (ingangsdatum 1 september 2015) goedgekeurd. Het medisch-individueel perspectief waarmee toen naar leerlingen werd gekeken, resulteerde in steeds meer leerlingen met een label, wat leidde tot meer individuele aanpassingen en begeleidingen. Daardoor rinkelde de kassa hier en daar, maar niet bij leerkrachten, directeurs of CLB-medewerkers.

Die onderwijsmensen moesten wel veel van hun tijd beginnen te besteden aan zorgadministratie en overleg met externen. Er werden zo veel specifieke maatregelen toegekend aan een steeds groter wordende groep leerlingen dat dit niet langer houdbaar was als werkwijze om inclusief onderwijs te realiseren. Lesgevers kampten met een dilemma: ze konden niet tegelijkertijd alle leerlingen met specifieke noden begeleiden én kwaliteitsvol werk blijven leveren voor de andere leerlingen van de klas, met alle gevolgen van dien: meer burn-outs, een gestaag toenemend lerarentekort en een verdere daling van de onderwijsresultaten.

Om niet verder uit de bocht te vliegen werd onder meer het leersteundecreet goedgekeurd. De ambitie was dat alle leerlingen zich optimaal zouden kunnen ontwikkelen met een maximale leerwinst. Het decreet wou de onderwijskwaliteit verhogen en gelukkig ook de werkbaarheid voor scholen en leerkrachten waarborgen. Daarom werd een verdere verankering van de kwaliteit van het buitengewoon onderwijs geambieerd. Ondersteuning waar wenselijk,en inclusie waar mogelijk. Inclusief onderwijs is in de praktijk niet altijd het walhalla voor elk kind en voor al zijn klasgenoten.

Het decreet leersteun is nog steeds van kracht. Het kan nog beter worden gerealiseerd met meer mensen op de werkvloer, mensen die niet alleen coördineren, observeren of coachen, maar vooral werken met de leerlingen zelf. Wanneer expertise meer buiten dan in de klas te vinden zou zijn, klopt er iets niet.

Niemand wil de mensenwereld indelen in ‘gewonen’ en ‘buitengewonen’. Inclusie: ja of nee? Natuurlijk is het ja. Maar om er niet in te verdrinken, is het essentieel om enkele voorzorgen te nemen. Betekent ‘recht op (inclusief) onderwijs’ dat iedereen recht heeft op alle mogelijke soorten onderwijs? Kan het recht van de ene leerling botsen met dat van de andere? Wat zijn wanneer en voor wie goede omstandigheden of omgevingen? Houden we daar voldoende rekening mee? Vinden we genoeg werkvolk? Als we nadenken over inclusief onderwijs kan de term ‘inclusiespectrum’ misschien handig zijn. Dan hebben we het niet alleen over 100 procent of 0 procent inclusie, maar – realistischer – over alles wat daartussen ligt. Er bestaat gelukkig veel meer dan alles of niets.

Leerkrachten en directies mogen daarover ook hun stem laten horen, want zij doen als werkvloerexpert elke dag buitengewoon hun best om al hun leerlingen te doen bloeien en groeien, al behalen ze daarbij nooit 100 procent.