‘Missen we iets als traditionele rituelen verdwijnen?’

‘Rituelen verbinden mensen, en het samen beleven van rituelen kan een samenleving hechter en herkenbaar maken. Zo zijn ze een houvast in een wereld vol verandering’, schrijft minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) naar aanleiding van de vasten de ramadan.

Heel wat oude rituelen en tradities werden in onze geseculariseerde, moderne maatschappij verbannen naar de privésfeer. Niet van de ene dag op de andere, maar geleidelijk aan. In de plaats kwamen commerciële alternatieven, die vaak gretig op sociale media worden gedeeld. Missen we iets als traditionele rituelen verdwijnen, of zijn de alternatieven ook genoeg?

Vandaag start de moslimgemeenschap met de ramadan: een maand van vasten en bezinning. Dit in dezelfde week dat christenen halfweg hun veertigdagentijd in aanloop naar Pasen zijn. Twee periodes die ook vandaag nog voor veel mensen een bijzondere betekenis hebben. Beide geloofsgemeenschappen delen dan het gebed, liefdadigheid en vasten, en leggen de verbinding tussen inkeer en de vergiffenis van zonden.

Een cijfer over hoeveel mensen al dan niet in stilte meedoen met de vasten, is me niet bekend. Zelf ben ik alleszins één van hen, maar wat de mensen rondom me doen, weet ik niet altijd. Als je aankondigt veertig dagen geen vlees te eten of de hele maand februari geen alcohol te zullen drinken, krijg je applaus. Als je vertelt mee te doen met de christelijke vasten, volgt vaak een ongemakkelijke stilte. Toch zijn al die tradities in essentie te herleiden tot éénzelfde bedoeling: jezelf en je gewoontes in vraag stellen, je comfort zone doorbreken, ruimte maken voor bezinning en zuivering, en deze ervaring delen met anderen.

Het duidt op een noodzaak die eigen is aan de mens. Een noodzaak die overigens gretig geaccapareerd wordt door commerciële partijen. Zij bieden kant-en-klare oplossingen voor de hedendaagse spirituele zoeker. Het bedevaartsoord kan al eens veranderen: in plaats van Jeruzalem, Vaticaanstad of Lourdes, staat de Mount Everest nu op de bucket list. En dat misschien voor de ultieme selfie. Veertig dagen vasten ruimt plaats voor OMAD en NOMAD het hele jaar door: one or no meal a  day. Amazon heeft meer dan 10.000 boeken op de virtuele plank over ‘intermittent fasting’.

Dat terwijl vasten net leert om de verleiding te weerstaan om alles te ‘verslinden’ en steeds te kiezen voor de gemakkelijkste of snelste oplossing. Tijd nemen om te schenken, te bidden, te minderen. Want ‘instant gratification’ heeft intussen overal ingang gevonden. En afgaande op de inhoud van reclame, lijken dat vooral materiële zaken te zijn. Zo gaat turboleverancier Gorillas er prat op dat al je boodschappen binnen de 10 minuten na bestelling aan je deur staan. Het echte gemis blijft, maar het korte termijn-verlangen is voldaan.

Dat de dingen evolueren, is uiteraard geen probleem. Dat ze handig worden uitgespeeld en geëxploiteerd door commerciële spelers is allicht onvermijdelijk in onze maatschappij. Toch spijt het me soms dat oude rituelen en tradities, zoals pakweg de vasten, stiefmoederlijk worden behandeld. Want naast zuivering, boetedoening en inkeer, hebben ze iets wat ons als mensen en als huidige generaties overstijgt: ze zijn onze band met verleden, heden en toekomst, en schudden ons zo uit ons individualisme en onze focus op het nu. Ze scheppen een band tussen mensen, niet alleen met de mensen van vandaag, maar ook met onze ouders en grootouders en de mensen die hen voorgingen, net als met onze kinderen, kleinkinderen en de vele generaties die nog zullen volgen. Rituelen verbinden mensen, en het samen beleven van rituelen kan een samenleving hechter en herkenbaar maken. Zo zijn ze een houvast in een wereld vol verandering.

Paus Fransiscus stelde: “In een wereld die blijft doorrazen, maar een gedeelde routekaart mist, voelen we almaar meer dat de kloof tussen de obsessie voor ons persoonlijke welzijn en het geluk dat we met de hele menselijke familie delen alleen maar groter dreigt te worden”.

Ook de Paus pleit om tegen de huidige stroom in te durven zwemmen. De stabiliteit die tradities belichamen, kan een tegenwicht bieden aan de constante verandering en onzekerheid van het moderne leven. Dat vraagt een inspanning, en dat mag ook.

Of zoals Abraham Lincoln zei: “Discipline is kiezen tussen wat je nu wil en wat je het meest van al wil.” Alleen al die vraag beantwoorden, vraagt heel wat zelfinzicht. Geen beter moment om daartoe te komen dan tijdens de vasten.