‘Leren is veel meer dan het louter doorgeven van kennis’

‘Het kaderen van de situatie in het onderwijs als een “probleem” dat opgelost kan worden door simpelweg enkele zaken anders te doen dan voorheen, doet geen recht aan de complexiteit van de realiteit’, schrijft Mattias Theys, laatstejaarsstudent pedagogie aan de KU Leuven.

De laatste weken is er een stortvloed aan opinies verschenen met doemberichten over het Vlaamse onderwijs. Dat onderwijs zou stilaan de bodem bereiken na een lange periode van verval.

Niet getreurd, vaak brengen diezelfde auteurs ook meteen de oplossing. We moeten terug naar “De Basis”: meer focus op Nederlands en wiskunde, weg met didactische tierlantijntjes en terug ‘Gewoon Lesgeven’. De oplossing lijkt dus simpel: didactische vereenvoudiging en het buitengooien van onnodige ballast die door de loop van de jaren is binnengeslopen.

Er zit een fundamentele denkfout in deze redenering. Het kaderen van de situatie in het onderwijs als een “probleem” dat opgelost kan worden door simpelweg enkele zaken anders te doen dan voorheen, doet geen recht aan de complexiteit van de realiteit. De school is geen bedrijf. De directeur is geen CEO die inhoudelijke controle heeft over zijn/haar personeel. De voorvechters van “De Basis” verzinken in diezelfde logica als hun tegenhangers die ze zo graag verloochenen. De discussie over onderwijs moet een pedagogische discussie worden, en zich niet beperken tot oeverloos gepalaver over louter didactiek, dat is een tussenstap, geen fundament.

Hoeveel wordt er vandaag op school echt geleerd? Wat is leren? Het is belangrijk om educatie centraal te stellen en te bepalen wat educatie allemaal inhoudt. Jammer genoeg wordt dat al te vaak onder de mat geschoven als irrelevant of niet bruikbaar. Nochtans zal de waarde en betekenis die we hechten aan de educatie van kinderen ook de kwaliteit ervan bepalen.

De school is een plaats om te leren en dus gaat de vraag dan niet zozeer over de hoeveelheid wiskunde of Nederlands maar wel over het leren. Vaak wordt leren gezien als het louter doorgeven van en het bevestigen van kennis. Dat is een reductie van het begrip, leren is meer dan dat. Leren vertrekt vanuit het authentieke denken, denken dat niet gebaseerd is op herkenning. Herkenning geeft enkel aanleiding tot het transformeren van niet-kennis naar kennis, een proces dat zich binnen afgebakende grenzen afspeelt en geen aanleiding zal geven tot leren.

Het authentieke denken dat zal leiden tot leren, vertrekt vanuit de confrontatie met een verschil, een onderbreking van de gang van zaken. Leren gaat dan niet over het verhuizen van niet-kennis naar kennis maar over het exploreren van problemen en het stellen van subjectieve handelingen ten opzichte van deze problemen. De vaak eenzijdige focus op didactische principes in het huidige debat over onderwijskwaliteit gaat voorbij aan deze fundamentele kwestie van leren.

Wat is de rol van de leraar in dit alles? Welke karakteristieken zijn er bij leerkrachten nodig om dit idee van leren tot stand te brengen? De leraar is didacticus, jazeker, maar heeft in de eerste plaats ook een taak als pedagoog. Het mag dan raar klinken maar het kernwoord in deze pedagogische rol is liefde. Liefde, voor hetgeen het object van de studie vormt. Als leraar moet je deze liefde willen delen met de volgende generatie, dat is een noodzaak.

De nieuwe generatie leerlingen heeft de wereld niet mee-gemaakt en het is de taak en verantwoordelijkheid van de leraar om hen als nieuwkomers te introduceren in de wereld. Hoe kan dit mogelijk zijn als we onze discussie over onderwijs telkens maar verengen tot een discussie over meer of minder leerstof of de gebruikte methoden? Dat mag niet de basis van de discussie zijn want het leidt enkel af van het echte probleem: een gebrek aan Pedagogisch Handelen, het doen leren, het kaderen, dat het intergenerationeel leren mogelijk maakt, vertrekkend van de vormbaarheid van de leerlingen.

Het is een inherent onzeker proces waarbij de leraar ruimte creëert om het object aan het woord te laten. De doorgedreven focus op de didactiek waar de leraar op kan afgerekend of voor geprezen worden is ingegeven vanuit een efficiëntielogica en niet wat nodig is om de introductie tot de wereld voor de leerlingen mogelijk te maken.

Hopelijk kunnen we deze onderwijscrisis nu aangrijpen om het echte leren te laten overwinnen, niet de oneindige discussie over wie nu de juiste oplossing voor het geïdentificeerde probleem heeft.

Geef leraren vertrouwen, zorg dat ze zich niet hoeven te verschuilen achter “de beste evidence-informed praktijken”, geef ze zo de kans om meer worden dan enkel didacticus. Geef ze de vrijheid terug en ruimte om hun liefde te etaleren, zodat de klas een echte authentieke leerplek kan worden.

Laat leerlingen in aanraking komen met dat wat anders is dan andersen geef hun de kans in de wereld te komen en er deel van uit te maken. Laat leerkrachten inspireren. Pas dan kan het onderwijs uit de crisis getrokken worden, met leraren als pedagogen vol van liefde voor hun vak. Of dat nu wiskunde of Nederlands is.

Mattias Theys is masterstudent aan de KULeuven in de pedagogische wetenschappen.