‘Lerarentekort? Over diversiteit en een inclusief leerkrachtenkorps is het opmerkelijk stil’

‘Hoewel diversiteit voor de klas een deel van de oplossing is, blijft dit debat moeizaam lopen’, schrijft Kathleen Van den Daele van LEVL. ‘Het is tijd om echt werk te maken van een inclusief lerarenkorps.’

De minister van onderwijs, de koepels en schoolbesturen zitten al een tijd met hun handen in het haar. Ze beraden zich over nieuwe maatregelen om het schrijnende lerarentekort aan te pakken. Er liggen verschillende voorstellen op tafel; zoals 20 jaar anciënniteit die kan meegenomen worden voor zij-instromers. Masters moeten kunnen worden ingezet in het basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs en er naar vergoed worden. Op langer termijn wordt er gesproken over breed rekruteren van ook gegradueerden en masters op het niveau van scholengroep in plaats van per school, 30 proeftuinen om andere concepten uit te testen in de praktijk,… Vele goede maatregelen voor de korte en lange termijn.

Maar over diversiteit en een inclusief leerkrachtenkorps is het opmerkelijk stil.

Nochtans is dit opgenomen in het Vlaams regeerakkoord. Volgens het akkoord streeft de Vlaamse Regering naar een lerarenkorps dat diverser is als geheel, zowel op vlak van geslacht als achtergrond.

In De Afspraak sprak minister van Onderwijs Ben Weyts vorige week over het schrijnende lerarentekort en de maatregelen die hij wil nemen. Krapte op de arbeidsmarkt zorgt voor concurrentie bij aanwervingen. Dit leidde tot een aandachtspunt van Don Pandzou, die ook aan tafel zat, en tot tweemaal probeerde toe te lichten dat ook moet gekeken worden naar bepaalde groepen kandidaat-leerkrachten, waar de deur tot nu altijd gesloten voor bleef.

Zelfs in tijden van krapte met mogelijke nefaste gevolgen voor het onderwijs van onze kinderen , blijkt echte inclusie  nog voor vele  vraagtekens zorgen. Hoewel diversiteit voor de klas een deel van de oplossing is, blijft dit debat moeizaam lopen. Resultaat? Uw kind en mijn kind verliezen een toegewijde en capabele leerkracht en als Vlaamse samenleving verliezen we wederom hopen getalenteerde en geëngageerde jonge mensen.

In de klas, en ook voor de klas

Nochtans zijn leerkrachten met een migratieachtergrond een grote meerwaarde die erkend worden door schoolbesturen. Ze hebben een aansluiting bij de leerlingenpopulatie, die steeds diverser wordt. Naast herkenning, erkenning en representatie, kunnen leerkrachten met een migratieachtergrond de thuissituatie en schoolcontext gemakkelijker aan elkaar linken. Ze hebben ervaring en kennis op het vlak van meertaligheid, precaire socio-economische situaties, eventuele taalachterstand Nederlands, ea. Onderzoek wijst uit dat een betere vertegenwoordiging van personen met een migratieachtergrond positieve gevolgen heeft voor leerlingen.

Uitdagingen

De verschillende obstakels om leerkracht met migratieachtergrond te worden starten al vroeg. De schoolloopbaan van de student is belangrijk en bepaalt de ongelijke instroom van studenten met migratieachtergrond mee in het hoger onderwijs. De diversiteitsbarometer van Unia (2018) toont aan dat stereotiepe beeldvorming van leerlingen van buitenlandse herkomst een (onbewuste) impact heeft op de clausulering en op oriënteringsadviezen die de klassenraden geven. Of een student zijn of haar onderwijscarrière succesvol afrondt, heeft te veel te maken met de sociaal-economische achtergrond en met migratieachtergrond in plaats van eigen talenten en competenties. Het is een schandevlek voor ons land maar volgens de Europese Commissie (2022) is de etnische kloof  hier is uitgegroeid tot één van de grootste in Europa.

Diversiteit in het hoger onderwijs is vervolgens niet alleen op kwantitatief vlak beperkt, maar laat ook op kwalitatief vlak te wensen over, denk maar aan communicatie en het aanpassen van leermateriaal (Van Remoortere et al., 2009).

En dat weerspiegelt zich in de statistieken. Slechts 5% van de leerkrachten in Vlaanderen heeft een buitenlandse herkomst, en dan nog voornamelijk uit de buurlanden (VUB, Procrustesonderzoek 2017). Daarnaast had slechts 2,7% van de studenten in de lerarenopleiding in 2017-2018 een vreemde nationaliteit.

De Uitdagingen zijn gekend, oplossingen worden voorgedragen, maar de noodzakelijke acties blijven uit. 

Inclusie realiseren, hoe?

Het lerarentekort is zeer urgent. Het is een thema dat ons allen raakt. Het heeft een directe invloed op het leren van de kinderen, de bezorgdheid van de ouders, reorganisatie en welbevinden van de leraren, enzovoort.  Er is daarom nood aan een divers lerarenkorps dat zich concreet vertaalt in de evenredige arbeidsdeelname van personen met een migratieachtergrond in het Vlaamse lerarenkorps, zoals ook opgenomen in het SERV advies ‘diversiteit in het onderwijzend personeel’ (2020).

Een verbod op levensbeschouwelijke tekenen is een uitsluiting voor talrijke vrouwen waarvan competenties en vaardigheden amper tot niet erkend worden. Er is hier nood aan een inclusieve benadering, waarbij neutraliteit verwijst naar een gelijke behandeling van elkeen en niet naar al dan niet zichtbare levensbeschouwing.

Schoolbesturen en lerarenopleidingen kunnen werken aan bewustwording van stereotypen, impliciete bias in oriëntering, microagressies en bestrijden van discriminatie en racisme. Ook dit heeft een belangrijke impact op kwaliteitsvolle oriëntering van studenten uit de kansengroepen. Praktijken als Baobab, Diverse leraarskamer en Teach for Belgium hebben ervaring met outreachend werken bij kwetsbare groepen. Ze trekken jongeren en jongvolwassenen via allerlei aanwervingskanalen aan om hen warm te maken voor de lerarenopleidingen. Dergelijke goede praktijken moeten gedissemineerd en opgeschaald worden. De lerarenopleidingen kunnen ondersteuning bieden aan studenten in kwetsbare contexten met aandacht voor socio-economische situatie, taalachterstand via onthaal, mentoring, buddysysteem ea. En zo zijn er nog tal van andere oplossingen.  

Dienen we – voor het goed van onze kinderen – het lerarentekort niet ten gronde aan te pakken, dus ook met voorstellen die inclusief zijn? Laten we voor een inclusief lerarenkorps de koppen bij elkaar steken en er samen werk van maken. Want welke keuze maken we tenslotte als samenleving, uitsluiting of verbinding?

Kathleen Van Den Daele is directeur van LEVL, de nieuwe participatieorganisatie in Vlaanderen en Brussel, die het Minderhedenforum opvolgt.