‘Kernenergie is een sector aan het infuus’

‘We zitten we met een systeemfalen van kernenergie’, schrijven Luc Barbé en Alex Polfliet. Zij zien geen toekomst in een sector die kampt met ontspoorde budgetten en oplopende vertragingen.

Er komt in de wereld meer elektriciteit van hernieuwbare energie dan van kernenergie. In 2021 werd 15 keer meer geïnvesteerd in hernieuwbare energie dan in nieuwe kerncentrales wereldwijd. In 2021 ging er 366 miljard dollar naar hernieuwbare energie (grote waterkracht niet inbegrepen) en slechts 24 miljard dollar naar de nucleaire sector. Vijftien keer meer investeringen in hernieuwbaar dus. Qua opgesteld vermogen kwam er 257 GW (Doel 4 is ongeveer goed voor 1 GW) hernieuwbare energie bij, terwijl het nucleair vermogen verminderde met 0,4 GW (6 nieuwe reactoren en 8 sluitingen). In Europa kwam in 2022 41 GW aan zonne-energie bij en 15 GW aan windenergie, terwijl er maar één nieuwe kernreactor goed voor 1,6 GW  in bedrijf kwam.

Dit bevestigt de trend van de laatste jaren. In 1996 piekte het aandeel nucleaire elektriciteit in de wereld op 17,5 % van het totaal. Sindsdien daalt het. Nu zit het op minder dan 10%. Op mondiaal vlak produceren hernieuwbare energiebronnen meer stroom dan kernenergie. Dat is ook rationeel en logisch. Naast de problemen op gebied van afval en veiligheid, is kernenergie veel duurder dan hernieuwbare energie. Naargelang de plaatselijke context en het soort hernieuwbare energie gaat het volgens het agentschap Bloomberg om een factor 5 à 13. Investeerders, of het nu overheden of privébedrijven zijn, kunnen tellen. De kost van zonnepanelen verminderde in de periode 2009-2021 met zowat 90%, die van windenergie met 72%. De kost van nucleaire stroom steeg met 36%. 

Daarmee zitten we met een systeemfalen van kernenergie. Terwijl technologieën door de jaren heen normaliter goedkoper worden – “een positieve leercurve” heet dat – is de nucleaire sector een van de weinigen waar het omgekeerde het geval is. Verdedigers van kernenergie wijzen dan naar extra investeringen voor veiligheid die overheden opleggen, maar dat kan de zware kostenverhogingen niet volledig verklaren. 

(Lees verder hieronder.)

Ontspoorde budgetten en vertragingen

Bovendien blijft de sector al decennia worstelen met zware budgettaire ontsporingen. De kost van de recentste kerncentrale in Finland werd bij ontwerp geraamd op ongeveer 3 miljard euro, maar de eindfactuur schommelt rond de 10 miljard. In Frankrijk gaat het met de enige kerncentrale die EDF probeert te bouwen nog slechter: Initiële raming 3,3 miljard, volgens EDF nu rond de 13 miljard EDF en volgens het Franse Rekenhof rond de 19 miljard.

De bouw van nieuwe centrales kampt ook met grote vertragingen. In Finland was er 13 jaar vertraging bij de bouw, In Frankrijk is er al 11 jaar vertraging en de centrale is nog altijd niet klaar. Na meer dan 50 jaar heeft de sector het vak nog niet onder de knie. 

De nucleaire sector maakt u wijs dat de toekomst stralend is

Waarom hebben vele mensen dan de perceptie dat nucleair in stijgende lijn gaat? De kernenergiesector slaagt er wel in door een slimme communicatie het voor te stellen alsof de sector in de lift zit, maar dat is dus niet zo. De cijfers zijn duidelijk: de sector ligt aan het infuus.  We nemen enkele van de slogans van de nucleaire propagandisten en leggen ze naast de feiten en de cijfers.

China  

Zo claimt de lobby dat China voluit voor kernenergie gaat. De feiten zijn dat de nucleaire elektriciteit er slechts goed is voor 5%, terwijl hernieuwbare bronnen al goed zijn voor 9%. China bouwt inderdaad nog nieuwe kerncentrales, maar dé prioriteit is investeren in hernieuwbare energie, vooral windenergie, waarvan in 2021 de output steeg met veertig procent steeg. Vorig jaar kwam er in China 125 GW aan energie uit wind en zon bij en 2,2 GW aan kernenergie, dat is 56 keer minder.

Frankrijk

Van de Europese landen is Frankrijk de grootste fan van nucleair.  Maar de feiten zijn schrijnend. Op een bepaald moment lag deze winter 35% van het nucleair vermogen uit wegens technische problemen of onderhoud. De Fransen vreesden black-outs. Exploitant EDF gaat richting faillissement en moet gered worden door de Staat, dus de belastingbetalers. De enige nieuwe kerncentrale die EDF in Frankrijk probeert te bouwen is zoals gezegd wat budget en timing een compleet fiasco. Toch blijft de overheid uitpakken met plannen voor nieuwe centrales. Alleen weet niemand hoe ze die zullen betalen en wanneer die stroom zullen leveren. Het Franse energiemodel is compleet ontspoord. Geen land ter wereld volgt het Franse energiemodel. Maar voor veel Franse politici gaat het om fierheid en patriottisme: Frankrijk als wereldmacht, met kernwapens en kerncentrales.

Nederland

Laten we even kijken naar onze noorderburen. Gaat Nederland geen nieuwe kerncentrale bouwen? Een kaderbeslissing is inderdaad genomen. In november 2022 maakte de regering bekend dat “het Rijk ook zal bijdragen aan de kosten van de bouw”, wat dus betekent dat de belastingbetaler de bouw mee zal financieren. Verder is de communicatie heel handig. “Voor de eerste stappen” is 5 miljard euro vrijgemaakt. Een totaalbedrag wordt niet bekend gemaakt.  Benieuwd of de zuinige Nederlanders bereid zullen zijn om een soort blanco cheque te tekenen. De Nederlandse regering stelde een team van experten aan. In april vroegen ze in hun rapport dat de overheid (opnieuw) moet beoordelen  of “financiële deelname in kerncentrales een goede besteding van overheidsgeld is.”  In Europa en daarbuiten zullen er de volgende jaren nog enkele kerncentrales bijkomen, maar vergeleken met de snelle toename van de productiecapaciteit van hernieuwbare energiebronnen zal dat marginaal zijn. Engie stelde het onlangs nog eens expliciet: kernenergie is voor het bedrijf een aflopend verhaal, er wordt niet gemikt op nieuwe kerncentrales.

Met de groeten van Rusland

Geeft de oorlog in Oekraïne geen boost aan kernenergie? Dat is weinig waarschijnlijk. Finland heeft in mei van dit jaar een zeer belangrijk contract met Rusland voor een nieuwe kerncentrale geannuleerd. Het Russische bedrijf Rosatom is het belangrijkste bedrijf ter wereld op gebied van kernenergie[5], onder meer op gebied van levering van kernbrandstof en bouw van nieuwe reactoren. Door stevig lobbyen van de sector en door zware steun van de Fransen die intens samenwerken met Rosatom, is Rosatom tot nu toe kunnen ontsnappen aan de tien sanctiepakketten van de Europese Unie, ook al pleit de Oekraïense president Zelinski al sinds augustus vorig jaar voor sterke maatregelen. De problemen in de Russische economie gaan ook wegen op Rosatom. Dat zal een remmende impact hebben op de nucleaire sector elders in de wereld. De oorlog in Oekraïne heeft wel een duidelijk positieve impact op de investeringen in hernieuwbare energie, want die verhogen de onafhankelijkheid van olie, gas en uranium. De komende vijf jaar krijgt de wereld er evenveel hernieuwbare energie bij als in de voorbije twintig jaar, zei het Internationaal Energieagentschap nog onlangs.

PowerPoint-reactoren

En wat dan met die ‘nieuwe kleine reactoren’ die geen afval zouden produceren, veilig en goedkoop zouden zijn? Nucleaire voorstanders komen al decennia met dit verhaaltje op de proppen. Maar die reactoren bestaan niet. Het zijn “PowerPointreactoren”, reactorontwerpen waarmee men regeringen afdweilt om geld voor onderzoek bijeen te sprokkelen. De nucleaire sector startte na de Tweede Wereldoorlog met kleine reactoren, maar ging naar grotere in de hoop goedkoper elektriciteit te produceren. Nu wil men weer naar kleinere gaan, met nieuwe ontwerpen.  Er bestaan enkele “SMR’s” (small modular reactors”) met technologie van de Derde Generatie. Maar die zijn peperduur en op gebied van veiligheid en afval bieden die geen nieuwe perspectieven. In de VS hebben 8 intercommunales zich uit een SMR-project teruggetrokken wegens de hoge kostprijs.

Beloftes

Hoe een sector met zo een negatief trackrecord erin slaagt om, toch in ons land, zich een positief imago aan te meten, is stof voor een ander artikel. We signaleren hier kort de analyse van de Amerikaanse professor William Kinsella. Hij stelt dat kernenergie zich presenteert als per definitie gericht op vooruitgang en “het goede”, als iets verheven boven vragen, twijfel en publiek debat. Het kan niet anders dat een nieuw nucleair project uiteindelijk zal leiden tot iets goeds. Wie dat in vraag stelt, begrijpt niet hoe de wereld in elkaar zit en is dom, fanatiek of beide. Het betekent ook dat je vertrouwen moet hebben in de mensen die werken aan die projecten, dat je geen nood hebt aan burgerparticipatie en democratische besluitvorming, want – weet u… – waaraan wij werken, is per definitie goed en nuttig voor de wereld. Je hoeft dus niet te kijken naar het trackrecord van de sector. Je kijkt enkel naar de toekomst en de nieuwe beloftes en vertrouwt daarop. Geen enkele andere industriële sector geniet van dit voorrecht.

(Lees verder hieronder.)

Een krimpsector

We kunnen ons niet verheugen over de mislukking van een industrieel-technologisch project dat lang geleden beloftevol was, maar dat nooit de verwachtingen heeft ingelost. De facto komt er gelukkig stilaan een einde aan peperdure projecten die wat betreft veiligheid zo problematisch zijn dat geen enkele verzekeraar ze wil verzekeren. En komt er finaal ook een einde aan de productie van bergen nucleair afval waarvoor niemand, ondanks vijftig jaar internationaal onderzoek, een goede oplossing heeft en waarvan het beheer de volgende decennia tientallen miljarden zal kosten. Denken we ook aan de risico’s op gebied van verspreiding van kernwapens, een problematiek inherent aan kernenergie die vandaag weer in de actualiteit staat.

Het verschrompelen van deze sector heeft dus tal van voordelen. Bovendien hebben we kernenergie niet nodig voor onze elektriciteitsbevoorrading. We kunnen de planeet laten draaien op hernieuwbare energie, waarbij er goede interconnecties tussen streken en landen zijn voor het uitwisselen van stroom. Voeg daar nog energie-efficiëntie, vraagsturing, batterijen voor opslag bij en eventueel wat centrales op groene waterstof en je hebt een modern, hoogtechnologisch en klimaatvriendelijk systeem. 

Marc Jacobson is professor Civil en Environmental Engineering aan Stanford University. Hij publiceerde onlangs “No miracles needed”, een boek waarvan ook The Economist de merites moest erkennen.  Om de 400 bladzijden kort samen te vatten: met de bestaande technologieën, en hier en daar nog wat verbeteringen, kunnen we de wereld 100% laten draaien op hernieuwbare energie. Het is dom om te investeren in een nieuw hoofdstuk van de nucleaire sector, want nieuwe reactoren bouwen vergt gigantisch veel tijd, terwijl je nu de volgende jaren moet handelen. We kunnen niet wachten op iets dat (misschien!) beschikbaar zal zijn in 2035 of 2040. Bovendien is elke dollar of euro die je besteedt aan de nucleaire sector niet beschikbaar voor de groene, duurzame transitie. Jacobson wijst een “kerninstap”, of het nu gaat om oude of nieuwe reactortypen, af: het vertraagt de strijd tegen klimaatopwarming.

Tal van bedrijven in ons land hebben heel goed begrepen waar het in de energietransitie om draait (en waar ook geld te verdienen is). Denk maar aan grote projecten op gebied van offshore windenergie, waterstof en batterijen, zoals de nieuwe waterstoffabriek in Zeebrugge, het waterstofproject van ArcelorMittal en de nieuwe zone voor windmolens in de Noordzee. De steun van de federale regering voor deze nieuwe dynamieken is heel belangrijk. De moeilijkste uitdaging in ons land op gebied van energie is trouwens van heel andere aard: onze woningen verbruiken 70% meer energie dan het Europees gemiddelde. Tegen 2030 moet 40% van het woningpatrimonium energielabel D of beter hebben. Kunnen we het daarover hebben, in plaats van een nucleaire fata morgana achterna te lopen? Kunnen we stoppen met de nucleaire sector een voorkeursbehandeling te geven en die eindelijk te beoordelen zoals alle andere sectoren?

Luc Barbé was vier jaar lang kabinetschef van Staatssecretaris voor Energie Olivier Deleuze en een van de architecten van de kernuitstap. Hij is auteur van de boeken “Kernenergie in de Wetstraat” en “België en de bom”.

Alex Polfliet is energie-expert en oprichter van Zero Emission Solutions, een studie- en consultancybureau dat gespecialiseerd is in hernieuwbare en duurzame energie.