‘Is Olaf Scholz straks de nuttige idioot van Xi?’

Robbert De Witt staat stil bij het geplande bezoek van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz aan China. ‘In Duitsland wint de koopman het blijkbaar nog altijd van de dominee. Alsof er het afgelopen jaar niets is gebeurd.’

Nederlanders denken weleens dat hun land het enige is waar dominee en koopman om voorrang strijden in het buitenlands beleid. Waar een moralistische preek klinkt, maar het uiteindelijk draait om geld verdienen. Dat is natuurlijk niet zo. Ook de Duitsers zien zichzelf nogal eens als het morele geweten van Europa, ook omdat ze zo voorbeeldig en schuldbewust omgaan met hun oorlogsverleden. Maar vaak spelen de belangen van het bedrijfsleven net zo sterk mee.

Toen Duitsland in 2015 werd geconfronteerd met de enorme vluchtelingenstroom naar Europa, bracht bondskanselier Angela Merkel de succesvolle opvang van de naoorlogse vluchtelingenstroom in herinnering. Merkel vond dat haar land de morele plicht had opnieuw de deuren open te zetten. Maar tegelijk had het Duitse bedrijfsleven daar ook sterk op aangedrongen bij de regering, want dat had – toen al – een groot tekort aan werknemers.

(Lees verder onder het artikel.)

Morele argumenten voerden eveneens de boventoon in het mislukte Rusland-beleid van de afgelopen twintig jaar. Steeds herhaalden Duitse bewindslieden dat nauwe economische banden met het Rusland van Poetin cruciaal waren om het land uiteindelijk te kunnen opnemen in de familie van democratische Europese landen. Dat het Duitse bedrijfsleven zo’n sterke positie op de wereldmarkt had dankzij goedkoop Russisch gas, speelde net zozeer mee natuurlijk. Handel was, in gas en olie in het bijzonder, ‘de laatste brug met Rusland’, preekte president Frank-Walter Steinmeier.

Vladimir Poetin dacht er heel anders over, merkten de Duitsers op 24 februari. Bondskanselier Olaf Scholz was geschokt en sprak van een Zeitenwende: een historische ommekeer, waar- na het Duitse ideaal van Wandel durch Handel (verandering door handel) bij het grofvuil werd gezet.

Zo leek het althans. Want inmiddels is er een fel debat ontstaan over een voorgenomen reis van Scholz naar Peking. Als eerste westerse regeringsleider sinds de pandemie zal hij, berichten Duitse media, op 3 november in China Xi Jinping ontmoeten. Met een stevige handels­delegatie in zijn gevolg bovendien.

(Lees verder onder het artikel.)

Duitse media spreken er schande van. Der Spiegel vindt het een fout signaal: zo geeft Scholz groen licht voor verdere economische vervlechting met China. Terwijl Duitsland nog veel afhankelijker is van China dan het van Rusland was. Hetzelfde argument dat voor Rusland werd gebruikt, gold de afgelopen twintig jaar in Berlijn ook voor China: als er maar handel werd gedreven met China, zou het communistische land vanzelf opener, democratischer en vrijer worden.

Intussen werd Duitsland zo Exportweltmeister. Duitsland importeert uit geen ander land zoveel goederen, en China is nummer twee wat de export betreft. De gevaren van de innige samenwerking met Chinese bedrijven werden genegeerd (lees hier ook: ‘Hoe Europa nog altijd rode loper uitrolt voor China’).

Wellicht, zo wordt in Duitsland gespeculeerd, wil Scholz zich met zijn omstreden reis profileren als vriend van het machtige bedrijfsleven. De twee coalitiepartners in de Duitse regering, de Groenen en de liberale FDP, waarschuwen dat Duitsland de juiste lessen moet trekken na de Russische invasie van Oekraïne en dus moet oppassen dat het niet te afhankelijk wordt van China.

Bovendien dreigt Scholz zich voor het karretje van de Chinezen te laten spannen. Steeds luider klinkt internationaal de kritiek op het Chinese mensenrechtenbeleid – denk aan de Oeigoeren en Hongkong. En momenteel wordt in Europese hoofdsteden, in Berlijn, Brussel, en ook in Den Haag, druk gewerkt aan nieuwe China-strategieën die moeten uitmonden in een gezamenlijk Europees China-beleid. Daarin zal ongetwijfeld meer aandacht komen voor de onfrisse kanten van China: mensenrechten, oneerlijke concurrentie, intimidatie van andere landen bijvoorbeeld.

Dat dan juist nu de leider van het economisch machtigste land van Europa ouderwets met een vliegtuig vol zakenlui langskomt om contracten te sluiten, is voor Peking prachtige pr. Wat obligate opmerkingen over de mensenrechten die Olaf Scholz vast en zeker zal maken, bereiken de Chinese bevolking doorgaans toch niet.

In Duitsland wint de koopman het blijkbaar nog altijd van de dominee. Alsof er het afgelopen jaar niets is gebeurd.