‘Investeer in geneeskunde, en niet in bestraffing van ziekte’

‘Alle inefficiëntie ten spijt houdt ons systeem hardnekkig vast aan de ouderwetse overtuigingen dat er meer gecontroleerd, geresponsabiliseerd en gesanctioneerd moet worden’, schrijft Athena Beckers, die als psychiater een toenemend aantal mensen ziet die het moeilijk hebben om om te gaan met het groeiend aantal crisissen waar we als maatschappij voor staan.

Klimaatcrisis. Economische crisis. Vluchtelingencrisis. Energiecrisis. Mentale gezondheidszorgcrisis. Nijpend huisartsentekort. Groeiend aantal langdurig zieken.

Is het u ook opgevallen dat ons land -en bij uitbreiding onze maatschappij – de laatste jaren steeds meer crisissen telt?

Een mens zou er zenuwachtig van worden.

Hoe ga je als mens om met zoveel urgente maatschappelijke problemen?

De één steekt zijn hoofd in het zand. De ander gaat luidkeels demonstreren dat het anders moet. Ikzelf schrijf opiniestukken. Wat we gemeen hebben, is dat we allemaal zoeken naar manieren om om te gaan met al die crisissen waarmee men ons om de oren slaat. Iedereen: u en ik, de huisarts, de specialist, de politicus, de ondernemer, de bedrijfsvoerder, belangengroepen.

Overlegcomité’s en adviesorganen schieten als paddestoelen uit de grond, experts lichten uitgebreid hun visie toe in de media. Er worden “deals” gesloten: de Green Deal, de Blue Deal, de New Deal voor de huisarts,… Dat sust alvast voor even de gemoederen. Met een minimum aan ambitie streven we naar oplossingen die het probleem in voldoende (?) mate aanpakken, maar tegelijkertijd het status quo niet teveel verstoren – een compromis à la Belge. 

Een ondertussen bekende strategie van de overheid is het “responsabiliseren van de bevolking”. Responsabiliseren: dat men milieubewuster moet leven, dat men op watergebruik moet besparen, dat we ons gasgebruik aan banden moeten leggen. Men dreigt met horrorscenario’s en sancties. Eenzelfde strategie komt terug bij de aanpak van het probleem van het groeiend aantal langdurig zieken. Responsabiliseren, sanctioneren, maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen.

En dan blijkt dat x-aantal jaren later het probleem nog steeds bestaat, zelfs groter geworden is, en dat de getroffen maatregelen niet efficiënt zijn gebleken. De doelstellingen worden bijgesteld, verschoven, uitgesteld,… En er wordt nog maar eens overlegd. Experten roepen inmiddels dat het niet 5 voor maar 5 na 12 is. Paraplu’s worden opengetrokken en de hete aardappel wordt doorgeschoven. Het is ‘allemaal de schuld van corona’. Zeker de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg.

Ik vrees dat ik als psychiater die bubbel moet doorprikken: want vergis u niet, het merendeel van deze crisissen en zéker de crisis in de geestelijke gezondheidszorg, waren reeds aanwezig vóór corona.

Wat ik echter wel zeer duidelijk observeer is dat een toenemend aantal mensen psychisch decompenseren op dit veelvoud aan maatschappelijke problemen. Zij komen bij de psychiater terecht. Soms wordt er ziekteverlof geschreven. Soms duurt dit lang. Het lukt niet iedereen om uiteindelijk terug te keren naar de werkplek, naar hun maatschappelijke rol, te “genezen”. Omdat ze niet ziék zijn. Hun draagkracht is overschreden, en dat leidt tot ziektesymptomen.

Draagkracht en draaglast zijn termen die wij als psychiater vaak gebruiken, het geeft weer hoeveel problemen/ last een bepaald individu kan dragen versus wat hij op zijn bord krijgt. Het spreekt voor zich dat dat voor elk individu verschillend is. Als je gezegend bent met een goede sociale situatie met stevig vangnet en een stabiele job, vrij bent van financiële zorgen, dan is jouw situatie anders dan die van de alleenstaande moeder met vier kinderen. Of de buurvrouw met kanker, die ook nog eens voor haar moeder zorgt. Wie zijn wij om te bepalen wat iemands draagkracht “zou moeten” zijn?

Openstaande vacatures zijn er genoeg, aangepaste werksituaties die rekening houden met de draagkracht van de patiënt jammer genoeg niet. Mensen die gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn (een beperkte draagkracht hebben) maar wel deeltijds of aangepast werk kunnen verrichten, belanden door de rigiditeit van het systeem nu heel vaak in 100% arbeidsongeschiktheid. Het is letterlijk alles of niks.

Alle inefficiëntie ten spijt houdt ons systeem hardnekkig vast aan de ouderwetse overtuigingen dat er meer gecontroleerd, geresponsabiliseerd en gesanctioneerd moet worden. Kop van jut in heel dit controlegericht denken is de huisarts. Die moet steeds meer tijd spenderen aan controleren of de mensen wel echt zoveel procent ziek zijn, attesten invullen om dit te staven, verslagen opstellen voor de controlearts,…

Alsof dat nog niet genoeg is vragen we dat deze informatie wordt verschaft via voorafbestaande formats van attesten, die de huisarts of specialist dan moet invullen (inderdaad, het gewone ‘ziektebriefje’ volstaat niet meer). Ik ben soms een half uur per dag bezig met het invullen van drie verschillende soorten ziekte-attesten voor eenzelfde patiënt. Vaak moet er ook een verslag opgesteld worden. Als je zo meerdere administratieve vragen per dag krijgt ben je al gauw zo’n anderhalf uur bezig. Op die tijd had ik twee andere patiënten kunnen verderhelpen.

Soms gebeurt het dat een banaal detail ontbreekt op zo’n attest, en dat de patiënt retour wordt gestuurd. De arts wordt overspoeld met taken die nog weinig te maken hebben met hun beroep, het ongenoegen van de patiënt groeit: hun huisarts is amper nog bereikbaar. Er is geen tijd meer voor genééskunde. 

Het verbaast mij niet dat het aantal langdurig zieken (zorgvragers) groeit, terwijl het aantal zorgverleners afneemt. Beschouw het als een symptoom van een decompenserende maatschappij. 

De oplossing vraagt u? Heb ik niet. Suggesties? Beste overheid, verander uw strategie. Maak het de mensen gemakkelijker om milieubewust te leven, verhoog uw premies voor duurzame energie, motiveer mensen om aan het werk te blijven of terug te geraken. Creëer coaches, case-managers die de mensen individueel begeleiden en wegwijs maken in het aanbod van hulp zodat de wachtlijsten niet strop lopen. Zorg voor praktijkondersteuning voor de artsen. Schrap al die overbodige administratie en overlegorganen, liever vandaag dan morgen. 

Investeer in genééskunde, en niet in bestraffing van ziekte.