‘Laten we werk maken van een intelligente dienstplicht zoals bij de Noren’

‘Verantwoordelijkheidsgevoel, aanpassingsvermogen en samenwerking’, zo vat Caroline samen wat de voorbije maanden haar hebben opgeleverd. Terwijl ze haar verhaal doet, bakt een collega voortreffelijke wafels en turen enkele andere hoog in hun uitkijktoren met een enorme verrekijker over de rivier de Pasvikelva. Nu is het zomer en glinstert de zon in het water tussen de wouden, maar in de winter daalt de temperatuur tot -40 graden Celsius. Caroline, Aasen, Thomas en de anderen in deze afgelegen wachtpost zijn dienstplichtigen. Ze bewijzen dat dienstplicht wél kan werken.

Hier, op de grens tussen Noorwegen en Rusland, is de spanning al toegenomen sinds de Russische verovering van de Krim in 2014. Dit jaar kwamen er vluchtelingen over de grens, maar de soldaat-grenswachters moeten ook voorbereid zijn op Russische stropers, infiltratie en contact met patrouilles. Dat is een hele verantwoordelijkheid voor jongeren van twintig jaar. Zes maanden lang worden ze intensief voorbereid om in barre omstandigheden om te gaan met onvoorziene omstandigheden en geweld. Daarna krijgen ze een wapen en politionele bevoegdheid en kunnen ze dus overtreders oppakken.

Ik ben hier voor andere zaken dan een conversatie over dienstplicht, dus mijn gesprekspartners hadden er geen belang bij hun enthousiasme te veinzen of een promopraatje te houden. Een voor een waren ze oprecht tevreden over het werk dat ze deden, hoewel ze honderden kilometers ver van de grote steden gelegerd zijn en vaak niet voor een militaire uitdaging kozen. De meesten willen na hun periode in het leger gaan studeren of aan het werk, maar sommigen overwegen te blijven. ‘Zonder deze ervaring had ik wellicht nooit voor het leger gekozen,’ geeft Aasen toe, ‘maar het bevalt me erg goed. We zijn hier allemaal gelijk.’

De commandant van de grenseenheid, luitenant-kolonel Michael Rozmara, beoordeelt de dienstplicht positief. ‘De opleiding is hard, maar gericht op verantwoordelijkheid’, legt hij uit. ‘We willen dat deze jonge mensen groeien, dat ze met hun houding en vaardigheden die ze hier opdoen elders aan de slag kunnen.’

In onze contreien hoor je officieren vaak zuchten dat de dienstplicht een ballast is en te veel inspanning kost. Dat wuift Rozmara weg als gemakzucht. ‘Ik zou dit hier nooit kunnen doen zonder dienstplichtigen. We hebben ongeveer acht dienstplichtigen per beroepssoldaat. Het feit dat we elk jaar een nieuwe lichting hebben, vergt een investering, maar ze staan altijd op scherp.’ Een dienstplichtige verdient hier een derde tot de helft van een beroepssoldaat.

De Noren pakken de dienstplicht vandaag anders aan dan wij tijdens de Koude Oorlog, toen dienstplichtigen vooral knechtjes bleken en volgzaamheid er werd ingedreund. Hier ligt de nadruk op autonomie. Dienstplichtigen opereren in kleine groepjes, soms dagenlang zonder een beroepssoldaat te zien. Ze worden ook uitgedaagd: ‘We zetten hen aan om zelf oplossingen voor te stellen en uit te werken, maar ook om extreme omstandigheden het hoofd te bieden. En dan heb ik het niet alleen over de koude in de winter.’ Het Noorse leger investeert in dienstplichtigen. Niet alleen in de opleiding. De installaties zijn modern, met ruimte voor fitness en ontspanning. Van het materiaal hier kunnen rekruten bij ons alleen maar dromen.

Laten we lessen trekken uit onze domme dienstplicht uit het verleden en in heel Europa werk maken van een intelligente dienstplicht zoals bij de Noren. Deze tijden smeken om een kans voor jongeren om verschillen te doorbreken en te werken aan wat hen bindt. Dat kan in het leger, maar ook elders, in het onderwijs, in de zorg, of een combinatie van dat alles. Het flauwe argument dat het te veel kost, gaat niet op. Dan mag je voor hetzelfde geld de hele krijgsmacht of de hele staat afschaffen. De staat moet doen wat nodig is. Dit is nodig.