‘Inclusief onderwijs? Dat is ook een kwestie van schoolbanken op wieltjes’

Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) wil een nieuwe poging wagen om ons onderwijs inclusiever te maken. ‘Om te slagen zijn er niet alleen beter gewapende leerkrachten nodig, maar ook aangepaste gebouwen en inclusief lesmateriaal’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag.

Toen Artur (9) in het eerste leerjaar van een kleine basisschool startte, garandeerde de directie zijn moeder dat hij er ondanks zijn autismespectrumstoornis en motorische beperking zou kunnen functioneren. Maar dat bleek moeilijker dan gedacht. Om te beginnen kwam de jongen in een heel drukke klas terecht. Drie van zijn klasgenootjes hadden ADHD en twee anderen kregen geregeld een woedeaanval.

Binnen de kortste keren werd Artur elke schooldag nog voor de eerste speeltijd naar de zorgjuf gestuurd om op adem te komen. Omdat die zich over nog veel meer kinderen moest ontfermen, installeerde ze voor hem een bankje in de gang. Voor een prikkelarme ruimte had de school geen plaats. Door zijn motorische problemen had Artur ook hulp nodig om, bijvoorbeeld, zijn broek dicht te ritsen na een toiletbezoek. Zijn meester deed zijn best, maar uiteindelijk lukte het toch niet om de jongen echt te geven wat hij nodig had. Het volgende schooljaar stapte Artur naar het buitengewoon onderwijs over.

Dat de jongen het in het gewone onderwijs kon proberen, kwam door het M-decreet, dat leerlingen met speciale onderwijsbehoeften het recht gaf om zich in een gewone school in te schrijven. Op voorwaarde dan wel dat de aanpassingen die ze nodig hadden enigszins redelijk waren.

Maar wat prachtig was op papier, bleek in de praktijk een sof. Ondertussen is het M-decreet vervangen door het minder ambitieuze leersteundecreet.

Tien jaar na de start van het M-decreet is Vlaams minister Zuhal Demir nu vastbesloten om ons onderwijs eindelijk inclusiever te maken. Een mooie ambitie natuurlijk, maar hopelijk beseft ze ook dat zoiets alleen kan slagen als er lessen worden getrokken uit het M-decreet. Dat flopte in de eerste plaats doordat scholen en leerkrachten de tijd niet kregen om zich erop voor te bereiden en er niet genoeg middelen werden vrijgemaakt voor ondersteuning.

Maar er is nog een reden waarom het Vlaamse onderwijs niet klaar was om helemaal voor inclusie te gaan: noch de gebouwen, noch de leermiddelen waren aangepast aan de komst van al die kinderen met een beperking, ontwikkelingsstoornis of gedragsprobleem. En dat is vandaag niet anders.

Het gros van de Vlaamse scholen is ontworpen met het oog op traditioneel, klassikaal onderwijs. Ze bestaan uit lange gangen waarop grote klaslokalen uitgeven die zijn volgestouwd met houten banken. Niet eenvoudig dus om (delen van) lokalen in te richten om leerlingen te laten uitrazen, op adem te laten komen, in kleine groepjes samen te zetten of apart les te geven.

Dat is het eerste wat me opviel toen ik scholen bezocht in Finland, waar het onderwijs veel inclusiever is dan bij ons. Al het schoolmeubilair had er wielen, elk klaslokaal kon door middel van verplaatsbare wanden in twee of drie ruimtes worden verdeeld, de meeste lampen konden worden gedimd en er was duidelijk zorg besteed aan de akoestiek.

Ook in Vlaanderen zijn er her en der al scholen die (ver)bouwplannen aangrijpen om hun gebouw inclusiever te maken of die hun speelplaats niet alleen vergroenen maar ook aan de noden van álle leerlingen aanpassen. Inclusief stilteprieeltjes en speeltoestellen voor kinderen met een fysieke of visuele beperking. Maar vooralsnog zijn die in de minderheid.

Net zoals veruit de meeste leermiddelen vandaag weinig inclusief zijn. Duikt er in een taalboek al eens iemand op die een hoorapparaat draagt, slechtziend is of een autismespectrumstoornis heeft, dan is dat doorgaans doordat het verhaal toevallig daarover gaat.

Vraag maar aan juf Laura, die sinds Timon bij haar in de klas zit op zoek is naar lesmateriaal waarin een jonge rolstoelgebruiker zoals hij voorkomt. Omdat ze niets kan vinden, heeft ze nu zelf de dictees en leesoefeningen uit het taalboek herschreven.

En na de paasvakantie gaat ze met haar klas naar de bioscoop om Buffalo Kids te zien, een nieuwe Spaanse animatiefilm met in een glansrol – eindelijk! – een jongetje met hersenverlamming dat in een rolstoel zit en niet kan praten.

Inclusie in het onderwijs begint inderdaad met gewapende en degelijk ondersteunde leerkrachten. Maar als we willen dat kinderen met speciale onderwijsnoden in een gewone school kunnen leren én leven, moeten ook de infrastructuur en het lesmateriaal worden aangepast.

En ja, dat zal ontzettend veel tijd en geld kosten. Maar wie weet komen we dan wel eindelijk de belofte na die ons land deed toen het vijftien jaar geleden het VN-verdrag voor de rechten van personen met een handicap bekrachtigde.