‘Boetes zouden rijke mensen écht pijn moeten doen’

In tegenstelling tot heel wat andere Europese landen, hangt de hoogte van een boete bij ons niet van je inkomen af. ‘Voor welstellende overtreders zou dat wellicht weinig verschil maken, maar voor mensen die het niet breed hebben des te meer’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag.

Een paar maanden geleden werd ik ’s avonds laat geflitst op de E17. Ik reed niet héél hard, maar wel meer dan is toegelaten. Een paar uur lang had ik er echt de pest in. Maar tegen de tijd dat de boete in mijn bus viel, was het alweer verteerd. Het ging ook ‘maar’ om 60 euro. Ik was dat bedrag net aan het overmaken toen een vriendin me belde. ‘Zelf heb ik altijd een zware voet gehad’, biechtte ze op. ‘Vroeger kreeg ik de ene bekeuring na de andere.’ Dat verbaasde me wel. Ik zit af en toe bij haar in de auto en daarbij heb ik haar nog nooit op overdreven snelheid kunnen betrappen. ‘Dat komt doordat ik nu met pensioen ben’, legde ze uit. ‘Ik kan me al die boetes niet meer veroorloven.’

Dat vat het effect van verkeers- en andere boetes wel zo’n beetje samen. Alleen als je het bedrag dat je moet betalen ook echt mist, denk je twee keer na voor je dezelfde fout nog eens maakt. In Finland hebben ze dat al lang begrepen. De steenrijke zakenman Anders Wiklöf kreeg er onlangs een bekeuring van maar liefst 121.000 euro omdat hij 82 kilometer per uur had gereden in een zone waar de snelheidslimiet 50 is. In Finland levert dat een boete op die gelijkstaat aan het bedrag dat de je in veertien werkdagen verdient. In Wiklöfs geval is dat dus behoorlijk veel. De man zal er wellicht geen boterham minder om moeten eten, maar zelfs bij hem zal een bekeuring van 121.000 euro best hard aankomen.

‘Zou de verontwaardiging kleiner zijn als de Reuzegommers boetes hadden gekregen die meer in verhouding staan tot hun koopkracht?’

Finland was het eerste Europese land dat zo’n systeem invoerde. De zogenaamde dagboetes kunnen er oplopen van de verdiensten van 1 tot 120 dagen. Ondertussen hebben heel wat andere Europese landen, van Duitsland tot Denemarken, vergelijkbare boetesystemen. Op sommige plekken is voor dergelijke bekeuringen een maximumbedrag vastgelegd en er zijn ook landen waar niet alleen je inkomen maar ook je vermogen mee in rekening wordt gebracht. Soms geldt het systeem van dagboetes alleen voor verkeersovertredingen, soms ook voor een hele resem andere misstappen. Zo werd Peter Lundgren, een Europarlementslid van de extreemrechtse Zweedse Democraten (SD), twee jaar geleden in beroep veroordeeld tot het betalen van zestig dagboetes voor seksueel geweld tegen een partijlid.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat zulke inkomensgerelateerde boetes efficiënter zijn om recidive tegen te gaan. Al wijzen tegenstanders erop dat mensen die hun inkomsten netjes aangeven dan veel harder zullen worden gestraft dan wie zijn belastingaangifte creatiever invult. Net daardoor is de impact op ons rechtvaardigheidsgevoel doorgaans nogal dubbel. Zou de verontwaardiging over de strafmaat die de Reuzegommers in de zaak-Sanda Dia opgelegd kregen minder uitgesproken zijn als de rechter hun boetes had opgelegd die meer in verhouding staan tot hun koopkracht? Wellicht wel, want voor jonge mannen uit een bijzonder welstellend milieu is 400 euro natuurlijk peanuts. Maar stel dat ze pakweg honderd dagboetes zouden moeten betalen. Zou dat dan wel een billijke straf zijn voor jonge mannen uit gezinnen die er warmpjes inzitten en ze dus financieel kunnen helpen?

Heel wat mensen hebben geen zo’n vangnet. Toch krijgen zij doorgaans dezelfde boetes als werknemers met een gemiddeld of hoog loon, en dat zorgt vaak voor grote problemen. Zo kreeg ik vorige week een e-mail van een alleenstaande moeder. Haar puberende zoon heeft een boete van meer dan tweehonderd euro ontvangen doordat hij tot twee keer toe heeft zwartgereden op de bus. Voor die vrouw, die als poetshulp werkt, is dat goed voor het inkomen van meer dan vier werkdagen. Ze had geen idee waar ze dat geld vandaan moest halen. Ondertussen heeft ze van haar broer honderd euro kunnen lenen. De rest van de boete betaalt ze uit het spaarpotje dat ze heeft aangelegd voor de schoolreizen van de kinderen. Haar oudste zoon heeft ze verboden om nog op een bus te stappen. Hij moet voortaan maar te voet naar school.