‘Hoe klassieke talen kunnen helpen tegen fake news: Latijn en Grieks lezen is pure wiskunde, maar dan met inhoud’

‘Chaotische tijden als deze schreeuwen om jonge mensen die geleerd hebben traag en grondig te lezen en bij elk woord in een zin kritische kanttekeningen te maken’, schrijft leerkracht Pieter Van den Bossche. ‘De twee millennia die ons scheiden van Romeinen en Grieken vormen een filter die onze waan van de dag totaal overstijgt.’

Aarzelend steekt iedereen in de klas zijn of haar vinger op. Of er mensen waren die ooit al te maken gekregen hadden met hufterig gedrag online. Aanleiding voor die vraag was een mailtje van een bezorgde ouder. Het liep een beetje fout in de chatgroep van de klas tussen enkele leerlingen. Foute opmerkingen die allicht harder overkwamen dan ze bedoeld waren. Of ik dat even wilde en kon aanpakken.

Sociale media vormen een mooi voorbeeld in het lange lijstje van dingen die ooit goedbedoeld begonnen zijn, maar faliekant verkeerd zijn uitgedraaid. Mensen over de wereld heen met elkaar in contact brengen leek amper twee decennia terug nog het beste antidotum tegen vervreemding en conflicten. Internetpioniers richtten zich dan ook al snel op technologie die draaide rond instantmessaging en realtime chatverbindingen. Programma’s als ICQ (uit te spreken als het Engelse I seek you) en AIM doen misschien hier en daar nog wel een nostalgisch belletje rinkelen.

Jammer genoeg werden die nobele bedoelingen heel snel gekaapt door mensen die winst wilden maken. Platformen waar mensen met elkaar in contact konden komen, werden zo verslavend mogelijk ingericht. Schimmige algoritmes namen de moeite van het opzoekingswerk voor hun rekening en lieten niets aan het toeval over om resultaten zuiver af te stemmen op de voorkeuren van de ontvanger. Alles om gebruikers zo lang mogelijk aan hun scherm gekluisterd te houden. Sociale media verkregen zo veel meer macht dan democratisch wenselijk was en is. De grootste roeptoeters hebben nu eenmaal dikwijls bitter weinig te vertellen. In het kielzog van die evolutie verloren ook traditionele media hun filterende, objectiverende rol. Waarheid werd interpretatie, feiten weetjes. We leven, vergeeft u me deze boutade, in een tijd waarin nog nooit zoveel werd gesproken en zo weinig gezegd.

(Lees verder onder het artikel.)

Enter de Romeinen en de Grieken. Hoe verdomd interessant en razend actueel klinkt de stem van deze mensen die tweeduizend jaar en meer geleden leefden. De architecten van het eerste op democratie gebaseerde bestuur ter wereld kregen immers ook te maken met plat populisme en gortig boerenbedrog. De veroveraars van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten waren volkomen onderlegd in politieke crises en ingrijpende omwentelingen. Burgeroorlogen, ecologische rampspoed en dodelijke pandemieën? De oude Atheners en Romeinen wisten er alles van. En ze schreven erover. Met scherpe pen en stilistisch onderlegd.

Leerlingen in het Vlaams secundair onderwijs kunnen vooralsnog kiezen voor Latijn, Grieks of een combinatie van beide. Denkt u hierbij spontaan aan dikbebrilde en wereldvreemde nerds die slecht scoren op lichamelijke opvoeding? Dan hebt u in zekere zin gelijk. Wereldvreemd zijn deze leerlingen echter hoegenaamd niet. Zij worden van bij hun eerste kennismaking met de klassieke talen ondergedompeld in een talig systeem dat consequent toewerkt naar het lezen van auteurs die Europa, en dus bij uitbreiding de hele westerse wereld, vormgegeven hebben. Analyse van werkwoordsvormen en naamwoorden gaat onmiddellijk samen met de synthese van een hele zin. Zonder correcte analyse geen correct begrip van de tekst. Latijn en Grieks lezen is met andere woorden pure wiskunde, maar dan met inhoud.

Chaotische tijden als deze schreeuwen om jonge mensen die geleerd hebben traag en grondig te lezen en bij elk woord in een zin kritische kanttekeningen te maken. Er is meer dan ooit nood aan een generatie die oog heeft voor de erfenissen uit het verleden om te kunnen bouwen aan een toekomst. Saai en niet flitsend genoeg, werpt u misschien tegen. Opnieuw overschot van gelijk. Wel degelijk en duurzaam. Niet actueel en praktisch bruikbaar, misschien? Helemaal verkeerd. De twee millennia die ons scheiden van Romeinen en Grieken vormen een filter die onze waan van de dag totaal overstijgt. De verstilde woorden van mensen die zo lang geleden met dezelfde problemen geconfronteerd werden als wij, grijpen daardoor direct naar de keel.

Wie de retorische trucjes van moderne spin doctors wil doorprikken, neemt dan ook best een duik in Demosthenes of Cicero. Een beter vaccin tegen fake news bestaat niet. Wie wil weten hoe demagogie precies werkt, kan een willekeurige bladzijde openslaan van Caesars De bello Gallico. Laat u gerust op sleeptouw nemen door deze hyperambitieuze en ijskoude generaal. Om daarna even afstand te nemen en tussen de lijnen door de werkelijkheid te ontwaren.

Precies wat u voortaan ook zal doen bij het lezen van die volgende tweet.  

Pieter Van den Bossche is leraar Latijn, Grieks en filosofie.