‘Engagement in tijden van koopkrachtverlies: we hoeven niet alles over te laten aan de overheid’

‘Ik zie dat mensen in mijn wijk niet meer toekomen op het einde van de maand, terwijl mijn gezin wel nog comfortabel leeft. De overheid zou zeker effectievere keuzes kunnen maken, maar ook ik draag hierin een verantwoordelijkheid’, schrijft Bruno Spriet van Logia. De andere bijdragen van onze zomerreeks De doordenkers van Knack.be: waarheen met ons geld? kan u hier lezen.

De voorbije maanden beheersen de stijgende prijzen en de dalende koopkracht de media. Rekeningen van levensmiddelen, de benzinepomp en de energie bezorgen ons kopzorgen. De berichten geven ons het gevoel dat we allemaal aan het verliezen zijn, terwijl de ene veel verliest en anderen er zelfs bij winnen. De armsten onder ons zien er het meest van af. Een recente grootschalige koopkrachtenquête van Knack (mei 2022) toont aan dat we de prijsstijgingen overschatten. Buiten een groep die het écht niet kan betalen, hoeft het merendeel van de Belgen dus niet te panikeren.

Het gevaar van deze crisisberichtgeving zit in de sterke dynamiek tussen de media en de politiek. Politici voelen zich verplicht om iets te doen voor hun kiespubliek. Daarom worden er algemene maatregelen genomen waarbij iedereen, ongeacht rijk of arm, voordeel heeft. Denk maar aan de verlaging van BTW op elektriciteit naar 6 %. Sommige maatregelen belonen dan weer vooral de middenklasse, zoals het verlagen van de BTW op zonnepanelen naar 6%.

Mij overvalt hierbij een onbehaaglijk gevoel: ik zie dat mensen in mijn wijk niet meer toekomen op het einde van de maand, terwijl mijn gezin wel nog comfortabel leeft. De overheid zou zeker effectievere keuzes kunnen maken, maar ook ik draag hierin een verantwoordelijkheid. Daarom heb ik beslist om de extra besparing door 6% BTW op elektriciteit en gas in plaats van 21%, te besteden aan de straatverplegers, een goed doel dat armen en daklozen in Brussel helpt. Sommige mensen zullen door de prijsstijgingen op straat belanden en kunnen die hulp goed gebruiken.

Ik haal mijn inspiratie daarvoor uit de sociale leer van de kerk. Die nam een vlucht met Rerum Novarum en gaat tot vandaag verder met de oproep van Paus Franciscus om ons in te zetten voor het klimaat en voor solidariteit met alle mensen, ook voor wie anders denkt, aan de andere kant van de planeet woont of een migratieachtergrond heeft. Rerum Novarum gaf groen licht voor christelijke vakbonden, kwam op voor de rechten van de arbeiders die een onwaardig loon hadden en trok van leer tegen zowel ongebreideld kapitalisme als communistische oplossingen.

Subsidiariteit en participatie behoren tot de belangrijkste pijlers van deze tekst. Subsidiariteit houdt in dat datgene wat kan gedaan worden op ‘het laagste niveau’, best op dat niveau wordt uitgevoerd. Concreet wil dat zeggen dat we niet alles in het mandje van de overheid mogen werpen, maar ook kunnen kijken naar wat we zelf kunnen doen. En voor de overheid is er de opdracht, ja zelfs de verplichting om dingen uit handen te geven en de burgers te vertrouwen. Hieruit is een sterk middenveld gegroeid.

Participatie heeft ook een heel rijke betekenis in de sociale leer van de Kerk. Participatie aan het openbaar leven wordt gezien als een recht, maar ook als een plicht. Het betekent dat werkelijk iedereen verantwoordelijk is voor het algemeen welzijn van onze maatschappij. Daarmee gaat het in tegen verregaand individualisme en wordt een balans gezocht tussen de erkenning van het individu enerzijds en wat noodzakelijk is voor de hele gemeenschap anderzijds.

Zoals uit de koopkrachtenquête van Knack bleek, hebben we allemaal het gevoel te verliezen in de huidige crisis. Als media en politici erin zouden slagen om aan te tonen dat sommigen meer verliezen dan anderen – en gelukkig hebben we daar recent enkele goede voorbeelden van gezien in de media – dan kunnen we ook mensen duidelijk maken dat het in ons algemeen belang is om de mensen die het meest verliezen meer te ondersteunen. Zoals paus Franciscus aangeeft, moeten solidariteit en subsidiariteit elkaar verrijken.

Niet iedereen staat te springen om iets extra te doen. Sommigen vinden de hoge belastingvoet in ons land voldoende argument om verder niets te doen. Uit De Stemming, een bevraging die de UA en de  VUB uitvoerden bij Vlamingen, blijkt dat een meerderheid vindt dat de overheid niet voldoende doet tegen de klimaatopwarming, maar dat er op persoonlijk vlak niet veel bereidheid is om inspanningen te leveren. Toch geraken we samen verder als we proberen op ‘ons’ niveau te kijken wat we kunnen doen. Mijn vrouw en ik hebben net besloten om een aantal zonnepanelen meer te leggen dan wat strikt gezien ‘rendabel’ is. De natuur denkt toch niet in termen van rendabiliteit? Wat kan jij doen om het klimaat vooruit te helpen, ook al is het niet persé rendabel? Ik geloof dat we dit verschuldigd zijn aan de toekomstige generaties, zoals Paus Franciscus aangaf.

Door alles uit te besteden aan de overheid ontvluchten we onze eigen verantwoordelijkheid. Uiteindelijk gaat het om een én-én verhaal: enerzijds betere overheidsinterventies om de meest kwetsbaren te helpen, én anderzijds meer eigen initiatief van de burger en het middenveld. Dit maatschappelijk pact heeft Europa groot gemaakt na de Tweede Wereldoorlog en we plukken er vandaag de vruchten van met gratis onderwijs en goedkope gezondheidszorg. Zo bouwen we allemaal samen aan het algemeen belang en gaan we er samen op vooruit. In tijden van crisis is het goed dat sterkere schouders iets meer van de last dragen. In plaats van nu te denken dat je rijke buurman ‘die sterke schouders’ heeft en jij niet: kan jij niet ook iets doen?

Bruno Spriet is theoloog en verbonden aan de christelijk geïnspireerde denktank Logia.