‘De tijd dat boeren zo goed als alleen konden beslissen wat er op het platteland gebeurde, is definitief voorbij’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans vindt dat Vlaanderen meer moet inzetten op natuurvriendelijke landbouw.

‘Om in deze mooie stiel te stappen moet je een ongezonde neiging tot harakiri hebben’, zegt een dame die een plukboerderij begon deze week in het jaaroverzicht van Knack. ‘Blijkbaar betaal je een hoge prijs voor het mogen werken in een mooi landschap.’ De prijs is een schamele verloning voor hard labeur. De dame vertelde dat ze uitgelachen wordt door haar eigen kinderen, omdat ze zo hard moet werken voor zo weinig geld.

2022 was absoluut geen boerenjaar voor onze boeren, maar we hebben ze in het jaaroverzicht toch in de aandacht willen brengen, bij monde van vier vrij jonge en geëngageerde boeren en boerinnen van een organisatie die haar plaats in het maatschappelijk debat nog aan het zoeken is: Boerenforum. Het is geen nieuw boerensyndicaat, benadrukken ze, maar een methodiek om tot een betere landbouw te komen, met meer aandacht voor waarden als gezonde voeding, dierenwelzijn en verweving met de natuur. Boerenforum wil de landbouw opnieuw in de natuur brengen, zonder dat het ten koste gaat van wat ons nog rest aan natuur.

2022 was het jaar waarin onze boeren onder impuls van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) eindelijk te maken kregen met ernstige pogingen om onze landbouw omgevingsvriendelijker te maken. Dat impliceerde inspanningen om tot een nieuw en efficiënter mestactieplan te komen – ons water wordt nog altijd te veel vervuild door overbemesting uit de landbouw. Er zijn nu ook concrete plannen om de dramatische stikstofuitstoot door de landbouw aan te pakken. Als daar niet dringend iets aan gedaan wordt, kunnen we evengoed stoppen met natuurbeheer, want dan dreigt alles overwoekerd te worden door een klein aantal stikstofminnende cultuurvolgers, zoals brandnetels, bramen en bepaalde grassen.

Maar de boeren willen er niet van weten. Vorige week zat ik in een debat over de waarde van natuur in het kader van de viering van vijftig jaar milieuacties in Limburg. Twee boeren namen eraan deel, onder wie een varkensboerin die sterk gelinkt is aan de Boerenbond en als eerste bijdrage tot het gesprek poneerde dat ‘de wolven in Limburg nu al mensen aanvallen’, wat pertinent onjuist is. Een boer met duizend koeien dramde wat door over de kwestie dat het onmogelijk is om stikstofuitstoot te meten, wat voor hem leek te impliceren dat er dan geen groot probleem is. Als je iets niet kunt meten, bestaat het blijkbaar niet.

(Lees verder onder het artikel.)

Het is echter wel mogelijk om stikstofneerslag te meten. En je moet stekeblind zijn – of willen zijn – om de effecten ervan op onze natuur niet te zien. Op de receptie na het debat werd ik aangesproken door een minzame man, die instrumenteel was in het starten van het juridisch proces dat leidde tot de eerste vernietiging van een vergunning voor een kippenmegastal wegens stikstofoverlast. Als beleidslui hun verantwoordelijkheid niet nemen, moet je hopen dat de rechterlijke macht het wel doet. In dit geval gebeurde het. Dit soort mensen doet – dikwijls in stilte – meer voor het leefmilieu dan we soms geneigd zijn te denken.

Deze week lanceerde de Boerenbond haar eigen stikstofplan. Ik geloofde mijn oren niet toen ik het op de radio hoorde. De boerenbondvoorzitter poneerde zonder blikken of blozen dat het stikstofprobleem grotendeels opgelost kan worden door een bevraging bij oudere boeren of hun bedrijf na hun pensionering zal worden verdergezet. Want een meerderheid van de boeren zou geen opvolger hebben, waardoor er binnenkort minder boeren zullen zijn, zodat er minder druk op de jongere generaties komt te liggen. Probleem opgelost!

Er zijn wel twee belangrijke kanttekeningen bij deze ‘inspanning’. Zo worden boeren als ‘oud’ beschouwd vanaf een leeftijd van vijftig jaar. Die kunnen nog jaren verder boeren, maar zouden wel ‘uitgekocht’ moeten worden, door de overheid uiteraard, wat de zoveelste zware inspanning van de belastingbetaler voor een vervuilende stiel zou vereisen. Er moet volgens de Boerenbond ook worden ingecalculeerd dat we voor de Europese Commissie tijd hebben tot 2050 om onze natuurwaarden substantieel te verbeteren! In feite doet de Boerenbond met dit plan niks anders dan wat ze al decennia doet: de hete aardappel zo ver mogelijk voor zich uitschuiven. Als de boerenorganisaties jaren geleden hun verantwoordelijkheid hadden genomen, zouden er nu niet zoveel boeren in de problemen zitten of dreigen te komen.

De boeren willen maar niet begrijpen dat er de jongste tijd een belangrijke nieuwe speler op het veld van ons platteland bij is gekomen: mensen die vechten voor natuurwaarden. De tijd dat boeren zo goed als alleen konden beslissen wat er op het platteland gebeurde, is definitief voorbij, maar dat is nog niet helemaal tot in die cenakels doorgedrongen. Ergens is dat niet onbegrijpelijk. Momenteel is in het Canadese Montreal de vijftiende wereldconferentie over de teloorgang van de biodiversiteit aan de gang, maar daar hoor je amper iets over. Biodiversiteit weegt nog altijd niet zwaar op de politieke agenda. Dat maakt het makkelijker voor organisaties als de Boerenbond om natuurwaarden zo veel en zo lang mogelijk te blijven negeren.

Ook de mensen van Boerenforum zijn tegen de mestactie- en stikstofplannen, maar niet omdat ze het boerenwerk hinderen, wel omdat ze in de weg staan van een transitie richting een milieu- en consumentvriendelijker landbouw. Als je de landbouw ombouwt richting iets dat weer vooral grondgebonden is, zonder dat je zware chemische en andere technische ingrepen nodig hebt om haar rendabel te houden, zijn mestactieplannen en stikstofmaatregelen overbodig, want de landbouw wordt dan vanzelf minder milieubelastend. Het is misschien wat kort door de bocht, maar als invalshoek voor een herdenking van onze landbouwstrategie is het zeker nuttig.

Lees verder onder het artikel

‘Draulans, met dat soort landbouw ga je de bevolking niet kunnen voeden’, krijg je courant naar je kop geslingerd als je dit soort verhalen presenteert. Ook dat is volgens Boerenforum niet terecht. Als je iets doet aan de voedselverspilling (een derde van ons voedsel gaat verloren voor het geconsumeerd is) en aan de export (70 procent van onze landbouwproducten gaat naar het buitenland) kom je al een eind richting voedselzekerheid. Als je bovendien inzet op minder vleesconsumptie, raak je nog veel verder. We moeten ernstig over die transitie durven nadenken.

In het kerstnummer van Knack, dat volgende week verschijnt, laat een Vlaamse neurowetenschapper zijn licht schijnen over onder meer de kwestie waarom het zo moeilijk is om mensen iets anders te laten doen dan wat ze gewoon zijn – een kwestie die erg relevant is in het begrijpen van de weerstand tegen gedragsveranderingen die zo broodnodig zijn om de klimaatopwarming en andere milieuproblemen aan te pakken.

Je hebt een schare mensen die via een trappensysteem vanaf het invullen van hun basisbehoeften – eten, drinken en een veilig gevoel – omhoog klimmen en finaal terechtkomen in een positie waarin ze zichzelf en hun levensstijl in vraag stellen. Ze lanceren daar nieuwe ideeën die vervolgens – in het beste geval – datzelfde trappensysteem afdalen om tot bij de basis te komen. Die pioniers zijn cruciaal om maatschappelijke transities in gang te zetten. Alleen kan het soms zo verrek lang duren voor hun ideeën mainstream worden.

Mede daarom is het belangrijk om mensen als de leden van Boerenforum met hun ideeën over een nieuwe landbouw in de aandacht te brengen. Kleinschalig? Zeker. Realistisch? Misschien nog niet. Verdedigbaar? Absoluut. Ik heb ze in ieder geval met veel enthousiasme in het jaaroverzicht van Knack aan het woord gelaten. Dat zal niet gebeuren met de zwetsers van de Boerenbond, tenzij ze eindelijk begrijpen dat hun systeem niet meer zaligmakend is en ze bereid zijn ernstig na te denken over een ander soort landbouw. Een landbouw waarin andere waarden primeren dan bijvoorbeeld de financiële belangen van de maatschappijen boven en rond de Boerenbond. Die kunnen mij – en vele anderen – worst wezen.