‘De overheid lijkt steeds minder vertrouwen te hebben in de burger. Tijd om dat te doorbreken’

‘Soms kunnen we ook van een paus nog iets leren’, schrijft Sander Vanmaercke. Hij pleit voor een heropwaardering van Rerum Novarum en een overheid die focust op haar kerntaken.

15 mei 1891, paus Leo XIII brengt een encycliek uit, genaamd Rerum Novarum. Het vormde toen de basis voor de sociale leer van de Katholieke Kerk, wat uitmondde in de christendemocratie, de politieke stroming waar cd&v zich ook vandaag nog op beroept. 132 jaar later, naar aanleiding van Hemelvaartsdag wordt Rerum Novarum nog steeds gevierd. De encycliek is meer dan ooit relevant in het politieke debat en biedt zij weerwerk tegen de verregaande etatisering en staatsinmenging die tegenwoordig bon ton lijkt te zijn bij politieke partijen.

De kwaliteit van het onderwijs daalt, dus moet de overheid steeds verregaandere eindtermen opleggen. De kinderbijslag moet afgeschaft of hervormd worden zodat de staat die middelen zelf naar hartenlust kan spenderen. Kinderen moeten verplicht naar de crèche en als ouder kiezen om thuis te blijven om voor hen te zorgen, mag niet meer. Lokale besturen zijn te klein, dus leggen we vanuit een hogere overheid verplichte gemeentefusies op. Het zijn maar enkele van de voorstellen die de laatste maanden en jaren gelanceerd werden. Allemaal kennen ze één rode draad: de staat is het hoogste goed, de staat en de hogere overheden zullen bepalen hoe wij ons leven moeten leiden.

Als christendemocraat huiver ik daarvan. Het gaat lijnrecht in tegen de eigen ideologie die een samenleving van onderuit wil opbouwen. Gelukkig biedt Rerum Novarum net daarop een antwoord. Het legde namelijk de basis voor het subsidiariteitsbeginsel zoals we dat vandaag kennen. Een moeilijk begrip dat staat voor twee makkelijke principes. Ten eerste, de overheid komt pas tussen wanneer mens en middenveld er niet in slagen om het probleem zelfstandig op te lossen. Ten tweede, als de overheid moet tussenkomen, wordt er van onderuit gewerkt: eerst de lagere overheden en dan pas de hogere. Eerst kijken dus of het lokale bestuur het kan oplossen, dan komt de regio aan zet en als laatste de federale overheid.

Een overheid die haar burgers vertrouwt en uit durft te gaan van de kracht van de samenleving zelf, moet dat subsidiariteitsbeginsel altijd vooropstellen. Het geeft handvaten om enkele hete hangijzers van vandaag in de politiek aan te pakken. Ik geef er twee mee.

Gemeentes vanuit Vlaanderen verplichten om te fusioneren om schaalvergroting na te streven? Geen goed idee. Lokale besturen zijn veel beter geplaatst dan de Vlaamse overheid om te beslissen of een fusie nodig is en of dat niet botst met de eigenheid van elke gemeente. De kinderbijslag afschaffen of hervormen zodat niet ouders het kindergeld uitgeven, maar de overheid dat voor hen doet? Geen goed idee. Elk gezin heeft andere noden en gezinnen in moeilijke financiële situaties moeten net zelf de middelen hebben om daaruit te geraken. Een overheid die over hun hoofden heen beslist waar zij geld aan moeten uitgeven, is absoluut nefast.

Naast concrete dossiers kan het subsidiariteitsbeginsel ook de basis leggen voor enkele grotere pijnpunten in ons land. Denk aan de drang die onze regeringen hebben om aan zowat alles subsidies uit te delen. Een overheid die zich subsidiair opstelt denkt na over haar kerntaken en gooit niet tegen elk burgerinitiatief middelen aan. Dat kunnen onze overheidsfinanciën niet aan en het neemt de focus weg van de zaken waar echt in geïnvesteerd moet worden. Tot slot kan het ook in het hele staatshervormingsdebat soelaas bieden. Een land bouw je van onderuit op, in dit geval vertrekkende vanuit de regio’s en dan naar het federale niveau.

Burgers hebben minder en minder vertrouwen in de overheid tonen heel wat onderzoeken aan, maar ook de overheid lijkt steeds minder vertrouwen te hebben in de burger. Tijd om dat te doorbreken. Tijd om Rerum Novarum terug te heropwaarderen en de overheid te laten focussen op haar kerntaken. Soms kunnen we ook van een paus nog iets leren.