‘Covidsymptomen als puur psychologisch wegzetten is een ernstige beroepsfout’

Uit de aangrijpende verhalen van longcovidpatiënten blijkt dat veel artsen te snel concluderen dat de oorzaak psychologisch is of te maken heeft met stress, als ze geen fysieke oorzaak kunnen vinden voor de symptomen. Bij long covid, en in veel nadere situaties, is dit een ernstige professionele fout, vindt neuropsychiater Theo Compernolle.

Sophie, een 43-jarige juriste, moeder van twee kinderen en succesvolle consultant voor overheden en NGO’s, werd helemaal in het begin van de eerste golf van de coronapandemie ziek. Haar symptomen begonnen als griepachtige verschijnselen, maar zelfs nadat de griep voorbij was, bleef ze worstelen. Een mistig brein, zware hoofdpijn, een strak gevoel op de borst en extreme vermoeidheid maakten haar dagelijks leven onmogelijk.

Stress op het werk?

Haar huisarts dacht dat het psychologisch was, veroorzaakt door werkstress en pandemie-angst. Sophie was het daar niet mee eens en zocht naar antwoorden op de websites van bekende ziekenhuizen in het buitenland.

Na 15 weken was ze nog steeds uitgeput en functioneerde ze op minder dan 30 procent van haar normale capaciteit. Ze consulteerde een andere arts en die herkende covid-19 en stelde een longonderzoek voor. De resultaten toonden duidelijke afwijkingen aan, en een astma-inhalator hielp haar enigszins.

Maar een jaar na haar covidinfectie functioneerde ze nog maar op 10 procent van haar niveau en moest ze haar fantastische baan opgeven. Nu adviseert ze af en toe ngo’s op vrijwillige basis, doet ze boodschappen en wat karweitjes in huis, maar na die inspanningen ligt ze telkens uren uitgeteld op bed. Ze zegt laconiek: “Dat is gewoon de prijs die ik betaal om nog een klein beetje normaal te functioneren.”

Vergeten patiënten

Het was natuurlijk een uitermate moeilijke situatie voor alle artsen, vooral in het begin van de pandemie, toen de wetenschap de razende snelheid van de ontwikkelingen probeerde bij te benen. In de vroege golven van de pandemie werden deze patiënten over het hoofd gezien omdat ze hun covid thuis uitziekten, terwijl artsen, media en politici zich voornamelijk richtten op de tsunami van urgente situaties in ziekenhuizen en zorginstellingen.

Wanneer deze longcovidpatiënten dan weken of maanden later grondiger werden onderzocht, werden er in routineonderzoeken geen “objectieve” afwijkingen gevonden, soms zelfs geen covid-antilichamen, waardoor hun problemen als “puur psychologisch” werden afgedaan. Dit was toen begrijpelijk maar is vandaag onaanvaardbaar, gezien het wetenschappelijke bewijs dat symptomen na covid langdurig kunnen aanhouden. Dat onderzoek is in volle gang, wat je merkt aan de ongeveer 75.000 wetenschappelijke publicaties erover.

Dramatische verandering

Dat infecties chronische klachten kunnen veroorzaken die lang duren, zoals ernstige vermoeidheid en  andere vervelende symptomen, is bekend als het post-virale syndroom. De term kan misleidend zijn, want patiënten ervaren vaak vanaf het begin symptomen die aanhouden of verergeren. Soms beginnen ze zelfs met vertraging. Voor gezonde, actieve mensen die op alle gebied goed functioneren, kan deze drastische plotse verandering, dramatisch zijn.

Wat het voor patiënten zo moeilijk maakt, is niet alleen de lange duur van hun ziekte, maar ook dat de ernstige symptomen het onmogelijk maken om dingen te doen die voordien balans, plezier, energie en herstel boden, maar nu ongemak en uitputting. Zelfs slaap biedt dikwijls geen verlichting. Ze verlangen slechts om zo snel mogelijk weer actief te kunnen zijn, en ze dwingen zichzelf vaak tot actie. Als dit na weken nog steeds niet lukt, kunnen ze wanhopig, depressief of boos worden, vooral als ze merken dat alle inspanningen om normaal te doen of om te revalideren leiden tot een terugval. Dit fenomeen heeft een naam: post exertion exhaustion; uitputting, vermoeidheid die optreedt na elke, ook kleine, inspanning.

Mentale symptomen

Bij Long covid ondersteunen honderden onderzoekpublicaties dat zowel de lichamelijke als de mentale symptomen worden veroorzaakt door drie mechanismen, afzonderlijk of gecombineerd: chronische ontstekingsreacties, chronische auto-immuunreacties en microklontertjes in het bloed. Deze fenomenen zijn aangetoond in zowat alle organen, van de neus met reuk- en smaakproblemen tot de hersenen en spieren, met bijvoorbeeld chronische vermoeidheid. Hoogstwaarschijnlijk worden deze verschijnselen veroorzaakt en in stand gehouden door brokstukjes van virussen die het immuunsysteem niet kan verwijderen.

De mentale symptomen, zoals wanhoop en depressie, kunnen ook worden veroorzaakt door het lijden aan een zeer ernstige chronische aandoening waarvoor geen behandeling bestaat. Dit is vergelijkbaar met de ervaring van mensen met kanker, uitgebreide brandwonden of verlamming door een dwarslaesie na een ongeval.

Mentale symptomen zoals frustratie, wanhoop of depressie worden ook veroorzaakt of verergerd door het gebrek aan erkenning door artsen, bureaucraten, familie, vrienden, collega’s en werkgevers.

Het kan heel frustrerend zijn als een arts zegt dat je klachten psychisch zijn. Maar het betekent niet per se dat hij je klachten negeert, maar dat psychologische factoren een rol spelen. Dit kan ook positief zijn, omdat het verschillende behandelopties opent.

Nederige arts

Als de patiënt merkt dat de arts de klachten serieus neemt en erkent dat er nog geen oplossing is, zal de patiënt meer openstaan voor therapie die gericht is op het verlichten van de gevolgen van de ziekte, zonder de oorzaak weg te nemen.

De arts kan dan aandacht geven aan de impact van zo’n ernstige chronische ziekte op de relaties van de patiënt, bijvoorbeeld met de partner of het gezin. Als dat nodig is, kan de arts een gezins- of relatietherapie aanbevelen. Niet omdat de relaties de oorzaak zouden zijn, maar om ze coachend preventief te versterken, of om ze snel te herstellen als ze verslechteren onder de last.

Cognitieve psychotherapeuten kunnen helpen om te leren leven met zo’n groot probleem. Kinesitherapeuten kunnen helpen bij het verbeteren van de ademhaling en conditie, rekening houdend met de lage drempel van covidpatiënten en post exertion exhaustion.

Kortom, het is eerlijker, nuttiger en nederiger om als arts toe te geven dat de geneeskunde nog geen oplossing heeft. Dat is juister en professioneler dan long covid bestempelen als  louter psychisch, of veroorzaakt door stress. Het bevordert een goede samenwerking tussen artsen en patiënten om de zware gevolgen, ook de psychische, goed aan te pakken.

Covidsymptomen als puur psychologisch benoemen, is een ernstige beroepsfout om vier redenen:

• Omdat de diagnose “psychisch” of “stress” nooit een uitsluitingsdiagnose mag zijn, maar positief moet worden gesteld, waarbij psychosociale factoren daadwerkelijk worden onderbouwd.

• Omdat deze artsen dan het risico lopen dat ze voortijdig stoppen met zoeken naar lichamelijke oorzaken.

• Omdat mentale symptomen puur lichamelijke oorzaken kunnen hebben. Long covid wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door chronische ontstekingsreacties, auto-immuunreacties en microklontertjes in het bloed.

• Omdat het onterecht bestempelen van het probleem als “psychisch” juist psychische problemen kan veroorzaken bij iemand die van de ene dag op de andere lichamelijk van zijn sokken geblazen wordt.

Het is natuurlijk helemaal onprofessioneel als een arts hierbij dan ook nog eens totaal onwetenschappelijke, achterhaalde en beledigende termen zoals “hysterie” gebruikt.