‘Bidens wereldvisie: voor Amerika, met Europa, tegen China’

President Biden heeft zijn Nationale Veiligheidsstrategie (NVS) uitgebracht. ‘Tussen het nieuws over de Amerikaanse midterms en de oorlog in Oekraïne is het niet echt opgevallen. Nochtans zouden de Europeanen er goed aan doen ze aandachtig te lezen, want de consequenties voor ons zijn niet min’, schrijft Sven Biscop.

Eerste en belangrijkste vaststelling: net zoals Barack Obama en Donald Trump, ziet huidig president Joe Biden China als veruit de grootste geopolitieke uitdaging. Ondanks de Russische invasie van Oekraïne blijft China de eerste prioriteit, omdat het volgens de VS niet alleen de intentie, maar in toenemende mate ook de economische, diplomatieke, militaire en technologische macht heeft om de wereldorde naar zijn hand te zetten.

De strategische implicatie voor Europa is duidelijk: mocht er in Europa en Azië tegelijk een crisis uitbreken, dan heeft voor de VS Azië voorrang. De VS zijn al begonnen hun defensie in dat licht te reorganiseren. En dus zullen de Europeanen meer moeten doen. De NVS zegt dit expliciet: ondanks alles schroeven de VS ook hun bijdrage aan de NAVO op (al wordt ook de nadruk gelegd op het handhaven van de Amerikaanse nucleaire paraplu). Maar ze rekenen op hun Europese bondgenoten om meer verantwoordelijkheid op te nemen en hun defensie-uitgaven en capaciteiten te versterken.

Het “New Force Model” dat de NAVO in juni aangekondigd heeft, op de top in Madrid, gaat nu al in die richting. Het model plant 300.000 troepen in een hoge staat van paraatheid, die elke aanval op NAVO-grondgebied onmiddellijk moeten kunnen terugslaan. De kern van de zaak is dat dit Europese troepen moeten zijn. Met andere woorden: de eerste conventionele (niet-nucleaire) verdedigingslijn in Europa zullen de Europeanen zelf moeten bemannen.

(Lees verder onder het artikel.)

Er zijn echter momenteel geen 300.000 Europese troepen die voldoende paraat staan. De Europeanen moeten dan ook snel handelen en alle beschikbare instrumenten inzetten, onder NAVO- maar ook onder EU-vlag, om dit doel op een gecoördineerde en kosten-efficiënte manier te bereiken. Dat is ook wat de NVS verwacht: in deze tijd van toenemende competitie tussen de grootmachten, zijn Europese defensie-investeringen, via of complementair aan de NAVO, cruciaal voor het verzekeren van de gemeenschappelijke veiligheid.

Genuanceerd, maar…

Bidens strategie is een genuanceerd document. We zoeken geen conflict noch een nieuwe Koude Oorlog, heet het letterlijk. De VS laten ruimte voor samenwerking met China, wanneer de belangen samenvallen en als Beijing dat wil. De VS en de Volksrepubliek kunnen vreedzaam naast elkaar bestaan en deel hebben in en bijdragen aan de vooruitgang van de mensheid, stelt de NVS.

Ze legt ook sterk de nadruk op de noodzaak om samen te werken met bondgenoten en partners, inclusief met niet-democratische landen. Eerder dan de wereldpolitiek voor te stellen als een mondiale confrontatie tussen “de” democratie en “de” autocratie, ziet de VS specifiek revisionistische autoritaire regimes, die de wereldorde willen hertekenen, als de grootste bedreiging. In dat opzicht is de VS genuanceerder dat het discours dat de EU dezer dagen produceert, dat op een bijzonder contraproductieve manier alle niet-democratische regeringen op één hoop gooit, zelfs degene waarmee de EU in praktijk nauw samenwerkt.

Tegelijk echter trachten de VS via recent beleid (zoals de “Chips Act” en exportcontrole op semiconductoren) eenzijdig hun visie op te leggen aan hun bondgenoten, namelijk dat elke investering in deze sectoren in China automatisch ten koste gaat van de Amerikaanse veiligheid. De VS beogen dus niet alleen hun eigen productiecapaciteit op te bouwen, maar ook China uit te sluiten van belangrijke bevoorradingsketens. De realiteit is dan ook dat de EU en de VS niet op één lijn zitten over economische veiligheid. De EU streeft weliswaar naar “open strategische autonomie”, maar wil vooralsnog helemaal niet zo ver gaan als de VS.

(Lees verder onder het artikel.)

Een tweede belangrijke vaststelling na lectuur van de NVS is dan ook: voor de VS zijn het economisch en het veiligheidsbeleid nauw met elkaar verweven, en uiteraard komen de Amerikaanse economische belangen eerst. De Europese economische belangen zullen alleen gerespecteerd worden als de EU ze actief verdedigt – tegenover China in de eerste plaats, maar ook tegenover de VS.

Multilateraal, doch…

Biden pleit ook voor een versterking van het multilateraal systeem. De focus van de NVS zijn echter niet de Verenigde Naties en de grote internationale organisaties, maar de eigen initiatieven van de VS. Het Partnership for Global Infrastructure and Investment bijvoorbeeld, het Amerikaanse antwoord op China’s Belt and Road Initiative (net zoals de EU haar Global Gateway heeft).

Hier is het evenwicht zoek. Als alle grootmachten alleen maar investeren in hun eigen initiatieven om andere landen aan zich te binden, en niet in de universele organisaties waarin ze een leidende rol zouden moeten spelen, dan kunnen we alsnog verglijden in een wereldwijde geopolitieke race om invloedssferen. De Wereldhandelsorganisatie is zo’n sleutelelement van de op regels gebaseerde internationale orde. Maar haar functioneren wordt belemmerd sinds Trump de benoemingen in het WHO-beroepsorgaan heeft geblokkeerd. Biden heeft dat niét ongedaan gemaakt, en de WHO wordt in zijn NVS zelfs niet vermeld.

Ook de derde vaststelling is dus een evidentie: van de huidige wereldspelers heeft enkel de EU zich principieel voor het multilateralisme geëngageerd. Als de EU niet meer inspanningen doet om een kern van door iedereen aanvaarde regels in stand te houden, zal niemand het doen.

De algemene conclusie is dat de EU haar eigen onafhankelijke rol moet spelen in de grootmachtenpolitiek. De competitie tussen de grootmachten neemt almaar toe, maar kan nog beheerst worden. De instituties versterken en de voorwaarden creëren die dat mogelijk maken: dat moet de rol van de EU zijn.

Sven Biscop is professor aan de UGent en directeur van het Egmont Instituut. Hij is auteur van Hoe de grootmachten de koers van de wereldpolitiek bepalen (Kritak 2021).