‘Als het om natuur gaat, heeft de overheid dikwijls een hekel aan haar burgers’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans blijft pleiten voor meer betrokkenheid van burgers bij het natuur- en milieubeleid.

Tot twee keer toe probeerde de Vlaamse overheid recent mondige burgers het zwijgen op te leggen inzake natuur- en milieuaangelegenheden. De Vlaamse overheid vindt het blijkbaar storend dat burgers kunnen opkomen voor een leefbare omgeving, want dat kan ‘de vooruitgang’ in de weg staan, of toch de ‘vooruitgang’ in de betekenis die zij er prioritair aan geeft: ‘economische vooruitgang’.

In 2017 probeerde toenmalig milieuminister Joke Schauvliege (van de natuuronvriendelijke CD&Vee) het burgers en milieuverenigingen moeilijker te maken om bezwaar aan te tekenen tegen vooral economische en industriële projecten via een administratief handigheidje: ze wilde sluiks enkele goed gemikte inserties in de zogenaamde ‘codextrein’ voor de ruimtelijke ordening smokkelen om de bezwaarmogelijkheden te beperken.

Ik bespaar u de technische details van haar operatie, die gelukkig, op vraag van de meeste milieuorganisaties van ons land, door het Grondwettelijk Hof vernietigd werd. Het voornaamste argument van het Hof was dat ons land een internationaal akkoord had ondertekend dat inspraak van burgers in procedures net moest bevorderen. Het is typisch overheid: openlijk staan te blinken met akkoorden om goede wil en begrip voor burgers te etaleren, maar als het erop aankomt het tegenovergestelde doen in achterkamertjes. Hoeveel politici hebben niet charters en andere publieke initiatieven rond natuur en milieu gesteund met een foto in de krant, terwijl ze vervolgens overgaan tot de orde van de dag en beschermde bossen en unieke wegbermen opofferen voor wat zij in het geniep écht belangrijk vinden?

De huidige Vlaamse regering poogde opnieuw de slagkracht van burgers te beperken, en opnieuw werd de poging vernietigd door het Grondwettelijk Hof. Ditmaal was de aanvrager minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), die volgens woordvoerders van milieuverenigingen regelmatig op twee paarden wedt: inzake regelgeving dikwijls belangenorganisaties als het VOKA van de Vlaamse werkgevers ter wille zijn om een ‘gunstig investeringsklimaat’ te creëren, maar inzake concrete projecten niet zelden meegaan met natuurverenigingen. Rechters volgen de jongste tijd wel meer de juridische belangen van burgers, die al dan niet via milieuorganisaties een mooier en gezonder leefmilieu nastreven. Dat is een streven waar iederéén beter van wordt, dus niet alleen de voorvechters of betrokken organisaties zelf.

Maar het stoort beleidslui in hun dadendrang, zeker lokaal. Ze schermen toch zo graag met inspraak van de burger en claimen te luisteren naar wat er leeft in de bevolking, maar oh wee als die bevolking er anders over denkt dan wat zij in hun verlichte kokers uitgedokterd hebben. Hoe dikwijls ervaar je niet dat adviezen of raadplegingen van burgers genegeerd worden, dat bezwaarschriften collectief worden afgewezen om toch maar de eigen agenda door te kunnen drijven? Liever luisteren naar zogenaamde ‘experts’ die rapporten maken waarin de opdrachtgevers over de ganse lijn gelijk krijgen, dan luisteren naar burgers die moeten leven met de gevolgen van de beslissingen. Dat heet dan een ‘democratisch proces’ te zijn. We zien vandaag overal in onze leefomgeving hoe natuur- en milieuvriendelijk dat democratisch proces geweest is…

Vooral in ons dichtbevolkte Vlaanderen, waar gevochten wordt om elke beschikbare morzel grond, worden natuur en milieu nog vaak in het verdomhoekje geduwd, het hoekje van de zogenaamde nutteloosheid, van ‘drie bomen en een speciale vleermuis’. Terwijl we om de oren geslagen worden met wetenschappelijke studies waar de meerwaarde van natuur en een gezonde leefomgeving vanaf druipt, niet alleen voor de individuele burger, ook voor de maatschappij in haar geheel, inbegrepen sectoren als de landbouw die veel te winnen heeft met een natuurvriendelijker aanpak.

Maar nee, recent mocht ook in dit blad iemand van CD&V-signatuur met banden met de Boerenbond poneren dat het Europees streven naar een natuurvriendelijker aanpak niet strookt met de belangen van mensen in een ‘dichtbevolkt en geïndustrialiseerd gebied als Vlaanderen’. U dwaalt, mijnheer Kurt Deketelaere, in een dichtbevolkt en geïndustrialiseerd gebied is inzet voor en herstel van natuur nog belangrijker dan elders, gezien de impact ervan op ons welzijn. Maar het is natuurlijk gemakkelijker mensen bang te maken met de idee-fixe dat ze niet genoeg te eten zullen hebben als er meer aandacht komt voor natuur, dan te zoeken naar werkzame oplossingen voor de trieste situatie.

De milieubewuste burger moet constant optornen tegen belangengroepen die dure studiebureaus inhuren om rapporten te schrijven waarin de belangen van de bestellers verdedigd worden. Niet zelden nemen ze een loopje met de waarheid. Er zijn voorbeelden van vergunningsaanvragen door boeren die gesteund worden door adviezen van een studiebureau met foute informatie. Zelfs als iemand over die foute informatie valt en de vergunning geweigerd wordt, moet de boer toch voor die ‘dienst’ betalen.

Ik heb me verdiept in een uitgebreid rapport van een studiebureau dat de aanleg van een volstrekt overbodige weg door een beschermd bosje moet verantwoorden. Het bureau kwam tot de conclusie dat er geen enkele natuurwaarde verloren zou gaan, terwijl burgers in de omgeving al jarenlang informatie aanleveren dat het er wemelt van de beschermde natuurwaarden. Het bureau besloot zelfs dat de natuurwaarden na de aanleg van de weg hoger zouden zijn dan ervoor, als gevolg van ‘begeleidende maatregelen’, zoals een eekhoorntjesbrug en een vleermuizenkast.

In een eerste versie van de plannen werd zelfs een ‘ottergracht’ naast de aan te leggen weg getekend. Een ‘ottergracht’, stel je voor, daar trapt toch alleen iemand in die werkelijk niets van de natuur kent – een euvel dat helaas van toepassing is op nogal wat beleidslui. In Nederland is de otter een van de belangrijkste slachtoffers van het verkeer, waardoor zijn herstel in het gedrang komt. Maar in Vlaanderen vond iemand het aanvankelijk een goed idee om het concept mee te nemen in het ‘vergroenen’ van een natuuronvriendelijk project. Tegen dat soort onzin moet je dus constant in het getouw gaan.

(Lees verder hieronder.)

Recent toonde een wetenschappelijke publicatie in het vakblad Animal Conservation aan dat het milieueffectenrapport voor de bouw van een nieuwe luchthaven in Portugal midden in een groot natuurgebied dat cruciaal is voor zeldzame overwinterende vogels als onze grutto’s, het belang voor de vogels met een factor tien onderschatte. Een factor tien! Probeer daar als burgers en milieuverenigingen maar eens tegenin te gaan. Dat kan tegenwoordig meestal alleen als je beroep kunt doen op juridische procedures, want de overheid die ‘economisch vooruit wil’ zal geen oren hebben naar informatie die niet in haar kraam past.

Dus bij deze, Beste Lezers, nog maar eens een oproep:

Verzet u tegen overheden als ze dingen doen die inzake natuur en milieu niet door de beugel kunnen. Roep desnoods de hulp in van natuur- en milieuorganisaties die ervaring hebben met dit soort strijd. Het is dikwijls de enige manier om wat ons rest aan mooie natuur te vrijwaren. Het werken aan herstel van natuur en aan het creëren van nieuwe natuur is nog een ander paar mouwen. De weerstand tegen het concept van ‘nationale parken’ ter bescherming van de weinige natuurzones die we nog hebben, wordt nu al opgepookt. Het is altijd en overal hetzelfde liedje: je moet echt véchten voor natuurwaarden.

Bij deze ook een vraag: als u zelf concrete ervaringen hebt met dossiers waarin studiebureaus manifeste desinformatie spuien over de gevolgen voor natuur en milieu van ingrepen die ze moeten verdedigen, lees ik het graag, op dirk.draulans@knack.be. Ik heb sterk het gevoel dat daar een boeiend artikel uit zal komen, waar overheden niet blij mee zullen zijn, maar dat mag geen bezwaar zijn, integendeel. Zolang ze onze natuur stiefmoederlijk blijven behandelen, en zolang ze de bezorgdheid van burgers over natuur te systematisch naast zich neer leggen, moeten we ze blijven confronteren met de nefaste gevolgen van hun aanpak. Het is soms ontmoedigend, het kost enorm veel energie, maar het kan niet anders als we willen vermijden dat Vlaanderen helemaal dichtslibt met alles behalve natuurwaarden. Het is een eindeloze, maar oh zo nuttige strijd.