‘Zonder dialoog met religies is er geen toekomst voor de westerse waarden’

‘Het voorstel van premier Michel voor permanent overleg met de erediensten is progressiever dan het voorstel van sommige parlementairen voor strikte neutraliteit’, schrijft Mark Van de Voorde. ‘De meeste Franse laïcisten zijn er vandaag van overtuigd dat meer plaats moet zijn voor religieuze gevoelens binnen de neutrale publieke ruimte.’

Op 24 maart had premier Charles Michel een ontmoeting met de vertegenwoordigers van de erkende erediensten. Na afloop van de vergadering zei hij dat hij aan de regering zou voorstellen om het overleg een permanent karakter te geven. Ook de vertegenwoordigers van levensbeschouwingen zijn de idee van een permanent overleg genegen. Zo verklaarde aartsbisschop De Kesel het belangrijk te vinden dat we op een gestructureerde manier met elkaar kunnen praten.

In de Wetstraat 16 is dus een ander geluid te horen dan enkele panden verder. In het Paleis der Natie vergadert de Kamercommissie voor de Herziening van de Grondwet. In die commissie circuleren voorstellen om de scheiding van Kerk en Staat uit te breiden tot een scheiding van religie en samenleving. De vrijheid van godsdienst blijft bewaard want een mensenrecht, maar religie zou enkel nog een privéaangelegenheid mogen zijn. Dat betekent dat ze zoveel als onzichtbaar in het openbare leven en zoveel als onhoorbaar in het publieke debat moet worden.

De voorstanders van dit radicale secularisme zeggen zich te inspireren op het Franse model van de laïcité. Nochtans zit premier Michel veel meer op de lijn van de huidige invulling van het laïciteitspact bij onze zuiderburen.

Passief en gesloten

Sommige Kamerleden denken dat het passief pluralisme van de gesloten neutraliteit de oplossing is voor de problematiek van botsende culturen en menen dat doen alsof geloof geen betekenis heeft voor iemands burgerschap de moslims zal integreren in de westerse waarden. Frankrijk waar de laïcité sinds 1905 bestaat, gaat de omgekeerde richting uit.

De Franse ervaring heeft geleerd dat je de samenlevingsproblemen niet oplost door te doen alsof religies niet bestaan tenzij in de hoofden en achter gesloten deuren.

De radicale scheiding van geloof en burgerschap is helemaal geen succesformule gebleken om om te gaan met de groeiende culturele en religieuze verschillen in de Hexagoon. Integendeel. Hierdoor bereikte men geen co-existentie van de verschillende bevolkingsgroepen maar een gettoïsering. Het gevoel dat je in de publieke ruimte geen blijk mag geven van wat je motiveert, leidde bij velen tot een aversie tegen de burgerlijke samenleving.

Religieuze gevoelens

De meeste Franse laïcisten zijn er vandaag van overtuigd dat meer plaats voor religieuze gevoelens binnen de neutrale publieke ruimte en meer dialoog van identiteit tot identiteit op het publieke forum de integratie kunnen bevorderen. De dialoog tussen de levensbeschouwingen via een permanent overleg tussen overheid en erediensten is daar een middel toe. Dat is ook wat premier Michel beseft.

Sinds 2002 bestaat in Frankrijk een officieel orgaan van overleg tussen de Franse staat en de katholieke Kerk, Instance officielle de dialogue entre l”Etat et l’Eglise catholique. Ook voor de andere religies zijn er organen van ontmoeting en overleg. Niet alleen op nationaal vlak hebben overheid en religies overlegstructuren georganiseerd. Ook regionaal en lokaal.

In Marseille bestaat al 26 jaar een informeel forum tussen de levensbeschouwingen en de stad. Marseille Espérance werd in 1990 opgericht op vraag van de toenmalige burgemeester en senator Robert Paul Vigouroux.

Spirituele nabijheid

In Tourcoing werd in 2011 op initiatief van burgemeester Michel-François Delannou, tevens vicevoorzitter van Lille Métropole, een Conseil de la laïcitéet du vivre ensemble opgericht. In dat raadgevend orgaan zetelen vertegenwoordigers van alle levensbeschouwelijke en religieuze gemeenschappen, naast enkele lokale verkozenen en verantwoordelijken van sociale organisaties.

Bij de installatie van de raad zei burgemeester Delannou: ‘Wanneer de laïciteit haar rol van sociale verzoening wil blijven spelen, dan moet ze zich openstellen voor de religieuze realiteit.’

Een zelfde geluid is te horen bij de Franse minister van Binnenlandse Zaken. In oktober vorig jaar zei Bernard Cazeneuve in een toespraak voor de Etats généraux du christianisme: De neutraliteit van de staat verbiedt geenszins de dialoog en het wederzijdse respect tussen de staat en de vertegenwoordigers van de erediensten. Hij had het zelfs over une proximitéspirituelle entre la République et l’Eglise.

Het is een feit dat de christelijke grondslagen niet vreemd zijn aan wat wij vandaag gemakshalve westerse waarden noemen. Deze zijn in hoogste mate producten van de christelijke beschaving. Ook de verlichting is niet toevallig in Europa en niet elders ontstaan. Zij is eveneens een kind van het christendom, alhoewel de Kerk haar veel te lang als een onecht kind beschouwde.

Culturele christenen en culturele moslims

Tot spijt van wie het benijdt zijn onze autochtone atheïsten en vrijzinnigen in wezen culturele christenen. Dat betekent dat de integratie van de (allochtone) islam, haar gelovigen en de culturele moslims (die bestaan ook) in onze westerse waardecultuur geen kans van slagen heeft, als de overheid doet alsof het christendom niets te maken heeft met onze beschaving.

We kunnen de toekomst van onze beschaving en waarden niet veilig stellen, als de vertegenwoordigers van de christelijke religie uitgesloten worden van het debat over de grote maatschappelijke en ethische vragen. De dialoog met van oorsprong niet-Europese culturen en religies kan enkel tot emanciperende integratie leiden, als die dialoog wordt gevoerd via de spirituele inspirator van de Europese beschaving.

De fundamentele waarden van onze beschaving bezitten we niet, want we hebben ze niet zelf in mekaar geknutseld. De geschiedenis heeft ze ons gegeven als onderbouw en onderpand van leren samenleven. Onze samenleving, mensenrechten en democratie inbegrepen, haal je niet uit haar spirituele ruimte zonder het gevaar van betekenisverlies. Wij kunnen van onze nieuwe landgenoten, in casu moslims, niet verwachten dat ze zich integreren, als wij niet kunnen zeggen waarin.

Eigenheden negeren

Burgemeester Delannou van Tourcoing zei het zo: ‘Als we willen dat onze waarden standhouden, moeten we ophouden om de eigenheden van alle levensbeschouwingen te negeren, maar moeten we zoeken naar instrumenten om ze samen te brengen.’

Dat weten ze in Frankrijk al enkele decennia. Dat beseft vandaag ook de Belgische premier. Nu nog de rest van de politieke klasse overtuigen.

In Evry, een ville nouvelle ten zuiden van Parijs, heet het centrale plein Place des Droits de l’homme. In de omgeving ervan liggen zowel het gemeentehuis als de nieuwe kathedraal. Op een wegwijzer bij de ingang van de stad staat:Pour la mairie et la cathédrale, suivre Droits de l’homme. Als dat geen pleidooi voor actief pluralisme is

Mark Van de Voorde is onafhankelijk publicist en columnist.