Zijn we even streng voor andere godsdiensten als voor de islam?

Een Nederlandse aartsbisschop deed uitspraken waarmee een imam een banvloek over zich zou afroepen. Een essay over dubbele standaarden in de Lage Landen.

Het is in Vlaanderen niet opgepikt, maar vorige week vond er in de katholieke kerk een merkwaardig debat plaats. Nu ja, ‘debat’. Kardinaal Wim Eijk is als aartsbisschop van Utrecht de nummer één van de katholieke kerk in Nederland. Uitgerekend hij liet begin mei in twee conservatief-katholieke media, The Catholic Register uit de Verenigde Staten en La Nuova Bussola Quotidiana uit Italië, een tekst publiceren die de vloer aanveegt met paus Franciscus. Een paar dagen later gaf de persdienst van het Utrechtse aartsbisdom er ook een Nederlandse vertaling van vrij, waardoor de tekst meteen geautoriseerd werd: dit was geen in een opwelling geschreven opiniestuk, maar een weloverwogen oorlogsverklaring.

Het draait allemaal over het (voor lieden zoals Eijk blijkbaar fundamenteel belangrijke) vraagstuk of een lutherse protestant die getrouwd is met een katholieke gelovige ook een hostie mag ontvangen. De kwestie verdeelt de Duitse bisschoppenconferentie. Een meerderheid vindt dat zo’n protestant wel een hostie mag krijgen, zij het onder bepaalde voorwaarden, maar een minderheid ging in beroep bij het Vaticaan. Waarop Franciscus suggereerde dat beide kampen in de schoot van de Congregatie voor de Geloofsleer met elkaar verder zouden debatteren tot er een oplossing uit de bus komt. Een compromis, dus.

Dat was voor kardinaal Eijk meer dan één brug te ver: ‘De Heilige Vader had heldere richtlijnen moeten geven’, en die konden niet anders zijn dan wat de leer voorschrijft (en wat Eijk ook zelf vindt): dat een protestant nóóit het recht heeft om een hostie te consumeren. Dat verbod is absoluut, daarvoor gelden uitzonderingen noch verzachtende omstandigheden. Om het verzuim van de paus in de verf te zetten, citeerde de Nederlandse kardinaal zelfs een dramatisch opgestelde passage uit de Romeinse catechismus: ‘Voorafgaand aan de komst van Christus moet de Kerk een laatste beproeving doorstaan die het geloof van talrijke gelovigen zal doen wankelen’, enzovoort, waarmee hij suggereerde dat paus Franciscus een of andere antichrist zou kunnen zijn, een wegbereider van de Apocalyps.

Eijk kapittelde in één moeite ook andere, niet-genoemde kardinalen die pleiten voor een kerkelijke erkenning van homoseksuele relaties: dat ‘druist lijnrecht in tegen de doctrine van de Kerk, gebaseerd op de Heilige Schrift, dat het huwelijk volgens de scheppingsorde alleen bestaat tussen een man en een vrouw’. Die passage wordt door alle insiders begrepen als een gerichte aanval op kardinaal Jozef De Kesel, de aartsbisschop van Mechelen-Brussel. In een gesprek met enkele Mechelse holebi’s had De Kesel gezegd dat hij nadenkt over een of andere kerkelijke erkenning. Maar het mocht zéker niet om een ‘zegening’ gaan, want dat lijkt te fel op de ‘inzegening’ van een huwelijk tussen man en vrouw. Daarom is een uitwisseling van ringen ook niet aan de orde. Maar een of andere ‘dankviering’ of ‘gebedsviering’ zou wel moeten kunnen. Zelfs die behoedzame uitspraken zijn voor Eijk pure ketterij. Dat ligt in de lijn van eerdere beslissingen zoals het ontslag van een transseksuele vrouw als penningmeester van de Norbertusparochie van Oostelijk Flevoland en de Noord-Veluwe. Zij kreeg te horen: ‘In het lichaam dat door God is geschapen, hoort niet te worden gesneden.’

Toch vergaten de Nederlandse media daarop te vragen of een appendixoperatie dan ook verboden is voor katholieken. Het illustreert de ambigue omgang met de aartsbisschop van Utrecht. Pers en opiniemakers zijn best kritisch over Eijk. ‘Onder zijn schaduw wil niets groeien’, schreef De Volkskrant vorige week. De geijkte formule van veel critici luidt dat zijn ‘autoritaire bestuursstijl’ niet meer past. Terwijl zijn ideeën het echte probleem zijn.

Die kritiek ligt moeilijker, want dan komt natuurlijk de terecht gekoesterde vrijheid van meningsuiting in het geding. Dat bleek ook uit de reacties op Eijks aanval op Franciscus en De Kesel. Men vindt zijn aanval op zijn collega in Brussel ‘ongewoon’, maar het lijkt daarbij meer een kwestie van tact en voorkomendheid. Kwaliteitskranten zoals De Volkskrant en Trouw leggen hun lezers uit dat Eijk weliswaar conservatief is, maar dat het belangrijk is dat die stem in Rome óók gehoord wordt, en ze loven Franciscus dat hij zijn opposanten niet de mond snoert. Eijk is natuurlijk een icoon van conservatief Nederland, en conservatief is vandaag een halve eretitel. De rechtse politicus Thierry Baudet kreeg landelijke bekendheid vanaf het moment dat hij koketteerde met zijn conservatieve opvattingen.

‘Zonderling en achterlijk’

Conservatieven zoals Baudet staan op de eerste rij om moslims te kapittelen, en afstand te nemen van hun ‘achterlijke’ ideeën over vrouwen en homo’s. Een groot deel van de publieke opinie treedt hen bij, niet alleen in Nederland maar in heel Europa. Zo goed als elk specifiek religieus of cultureel gebruik van moslims wordt gezien als niet-compatibel met onze waarden. Vaak gaat het om wat tot voor kort beschouwd werd als banaal, dagelijks (zij het apart) gedrag: onverdoofd slachten, de besnijdenis van jongens, vrouwen met een hoofddoek, de weigering van vrouwen (of mannen) om mannen (of vrouwen) de hand te schudden. Vorige week nog werd half Vlaanderen om een mening gevraagd over het feit dat een islamitische vrouw de hand niet drukte van de Mechelse schepen Marc Hendrickx (N-VA). Op hetzelfde moment zorgde Eijk met zijn brief voor ophef in Nederland. In Vlaanderen was die kwestie blijkbaar niet van belang, alleen De Standaard wijdde er een artikel aan. Nochtans was kardinaal De Kesel erbij betrokken, en ging het om de discriminatie van homo’s en het problematiseren van echtscheidingen – toch meer principiële kwesties dan een handdruk, een hoofddoek of een voorhuid.

Intussen functioneert Wim Eijk nog altijd als aartsbisschop en kardinaal. Stel dat een baardige imam op een Arabische zender dezelfde opvattingen huldigt, dan staat die kerel in alle westerse media en op duizenden sites te kijk als zonderling en achterlijk. Van kardinaal Eijk hebben de meeste Belgen nog nooit gehoord. Nederland beschouwt hem als een conservatieve zonderling, hoogstens als een gezagsdrager met onaangepaste manieren en ideeën die daarom de eer beter aan zichzelf zou houden – een beetje zoals veel Belgen aankeken tegen oud-aartsbisschop André Léonard. Met de gemiddelde ‘foute’ imam heeft de publieke opinie in de Lage Landen oneindig minder geduld en erbarmen.

In de Bijbel staat iets over de balk in het eigen oog en de splinter in dat van een ander. Die vergelijking lijkt steek te houden als het gaat over onze houding tegenover religies. We houden een frappante ongelijkheid in stand. Zelfs de meest ‘gewone’ uitwendigheden van de islam vinden we erg bedreigend – omdat die godsdienst tot voor een paar decennia ‘niet van hier’ was? Tegelijk doen we niet moeilijk over ‘foute’ tradities en opvattingen uit de christelijke cultuur – omdat we die kerken nu eenmaal kennen, en ze niet eens onterecht waarderen als dragers van de joods-christelijke traditie die mee aan de basis ligt van de westerse beschaving? Een Beierse minister beweert vandaag in volle ernst dat het kruis géén religieus symbool is. Juist daarom wil hij het verplichten in elk openbaar gebouw: als teken van de gemeenschappelijke en per definitie ‘onzijdige’ Beierse cultuur.

Ook in ons land hebben velen de voortdurende neiging om alles van de islam te problematiseren, en veel minder streng te zijn voor andere godsdiensten en strekkingen. Nee? Van welke ayatollah, denkt u, zou de volgende uitspraak komen: ‘Homo’s kunnen elkaar niet liefhebben, ze doen gewoon aan wederzijdse zelfbevrediging.’ Wel, dat doceerde Wim Eijk in het seminarie in Rolduc. Uitgerekend wegens zulke opstellingen promoveerde Rome hem in 1999 tot bisschop van Groningen-Leeuwarden. Het was het begin van een mooie kerkelijke carrière, en de man geniet nog altijd alle achting die eigen is aan zijn ambt. Geen politicus die kardinaal Eijk de hand weigert.