‘Zijn knapenkoren gedoemd om te verdwijnen?’

In zijn column van deze week buigt Louis Ide (N-VA) zich over het verdwijnen van jongenskoren. ‘Hoe rijm je het streven naar een culturele identiteit van een koor, in casu een jongenskoor met zijn typische stemtimbre binnen een eeuwenoude traditie, met gelijke rechten voor meisjes?’

Wie de highlights van Londen bezoekt, ontsnapt niet aan Westminster Abbey en Saint-Paul’s Cathedral. Evenzeer ontsnap je niet aan de vele souvenirwinkels in Londen. De Britten zijn dol op hebbedingetjes en zijn dan ook meesters in het ontplooien van giftshops. Deze worden zelfs opgetrokken in hun kathedralen. Deze kathedralen worden niet publiek gefinancierd, misschien is het daarom wel dat Jezus Christus een oogje dicht knijpt en de verkopers niet uit de tempel ranselt.

Dat de Engelsen van aanpakken weten, bewijst ook het gamma dat ze aanbieden. Naast allerhande prularia verkopen ze ook prima CD’s tegen een billijke prijs – ondanks een dure pond. Met hun onnavolgbare zin voor traditie zetten ze hiermee hun boys’ choirs in de kijker. Die knapenkoren vormen een onderdeeltje van hun traditie. Ook bij ons bestond deze traditie maar ze is min of meer teloor gegaan.

1 januari 2015, nieuwjaarsconcert in Wenen. Terwijl iedereen nog bekomt van de oudejaarsnacht, duikelt een Vlaamse harpiste miljoenen huiskamers binnen. Zoals Joop van den Ende “blind auditions” als begrip introduceerde, zo doen ze het ook bij de Wiener Philharmoniker. De kandidaat musicus moet zelfs de schoenen uit doen, zodat niet te horen valt of het een man of een vrouw is die achter het gordijn musiceert in de hoop een plaats te veroveren in de Wiener. Op deze wijze brak Anneleen Lenaerts binnen in een mannenbastion. Niet omdat ze een vrouw was, gewoon omdat ze de beste was.

Conservatief orkest

Dit lijkt misschien evident, maar het is het niet. Het orkest viel tot voor kort onder andere op dat vlak nogal als conservatief te bestempelen. Gelijke kansen voor vrouwen is een van onze maatschappelijke waarden die toch als verworven zou mogen worden beschouwd.

1 januari 2016, nieuwjaarsconcert in Wenen. De tweede harpiste (nota bene niet Anneleen Lenaerts, ze had vakantie) nam de honneurs waar. Ze was niet de enige vrouw in het gezelschap. Het aantal vrouwen mag dan nog steeds bijzonder ondermaats zijn, langzaam maar zeker banen ze zich een weg in het orkest. Eindelijk. Toch was het even schrikken toen de Wiener Sängerknaben in beeld kwamen. Thomas Vanderveken, ondertussen een vaste waarde als commentator voor het nieuwjaarsconcert, vertelde als een soort wist-je-datje, dat ook het knapenkoor meisjes gaat toe laten.

Meisjes in een jongenskoor

Ik ben een voormalige koorknaap. Het was dus even schrikken. Meisjes in het wereldberoemde jongenskoor? De reflex bij menig melomaan is dat een knapenkoor een typisch stemtimbre heeft. Dit timbre verdwijnt als er meisjes het jongenskoor vervoegen. Niet alleen omdat het stemtimbre an sich er niet meer is, maar ook omdat vaak de jongens het dan vaak laten afweten en er enkel meisjes overblijven. Zo is het ook in Vlaanderen de jongenskoren vergaan. Vele van die koren waren aan een school verbonden. Vaak scholen met een rijke traditie. Toen er geen jongensscholen meer bestonden en de geslachten zich mengden, betekende dit de doodsteek voor de jongenskoren. Het Roeselaarse Colliemando ging ter ziele, de Koristen van de Keizersberg vormden zich om tot een mannenkoor. Het knapenkoor van Aalst en dat van Sint-Niklaas overleefden. Maar meer dan drie knapenkoren zal je niet vinden in Vlaanderen.

Stemtimbre

Maar verdienen meisjes dan geen kansen? Hoe rijm je dan het streven naar een culturele identiteit van een koor, in casu een jongenskoor met zijn typische stemtimbre binnen een eeuwenoude traditie, met gelijke rechten voor meisjes? Zal het de knapenkoren vergaan zoals de castraten? Zullen ze dus -voor alle duidelijkheid- gedoemd zijn te verdwijnen?

Of kunnen we ons verzoenen met een compromis zoals de woordvoerder van de Wiener Sängerknaben het me uitlegde en die ik hier vrij vertaald parafraseer:

Sinds 1997 hebben wij meisjes in de kleuterklas en basisschool/secundair onderwijs. Sinds 2001 is er ook een voortgezet programma voor meisjes onder beschermheerschap van Edita Gruberova (koorschool). In 2010 werd dan ook een gevorderd niveau voor jongens en meisjes gesticht die als Chorus Juventus optreden. Vanuit deze koorschool is er intussen een zelfstandig maar nog zeer klein meisjeskoor ontstaan dat in het binnen- en buitenland optreedt en veel plezier maakt (en met zich meebrengt). De tournee-koren van de Wiener Sängerknaben zullen echter alleen maar bestaan uit een jongenskoor.

Mooi opgelost, niet? Hiermee krijgt iedereen kansen maar blijft een muzikale diversiteit bestaan. Schrik dus niet als er straks op het nieuwjaarsconcert van 2017 plots een meisjeskoor opduikt. Op die manier is het gerechtvaardigd dat in bepaalde gevallen zoals in het geval van een knapenkoor, de vereniging gereserveerd blijft voor het mannelijk geslacht, terwijl dit voor een orkest niet het geval is. Zo kunnen alsnog enkele tradities op een legitieme manier in stand gehouden worden. En dit is meer dan nodig. De laatste decaden zagen we helaas teveel tradities als zand door de vingers verdwijnen.