‘Zevende staatshervorming moet vergissingen herstellen die bij vorige hervormingen zijn begaan’

‘Zij die het voortbestaan van België genegen zijn, zijn voorstander van een zevende staatshervorming’, schrijft Frédéric Amez van B Plus.

Nu de onderhandelingen voor de vorming van een federale regering blijkbaar vastgelopen zijn en dat sommigen ons het dubbelzinnig begrip ‘confederalisme’ voorschotelen als de oplossing van al onze problemen, kunnen we de vraag naar de noodzaak van een nieuwe Staatshervorming niet uit de weg gaan. De zes opeenvolgende hervormingen met de bijhorende compromissen hebben een ongelooflijk ingewikkelde staatsstructuur als resultaat gehad, met een bedenkelijke efficiëntie tot gevolg. Zij die het voortbestaan van België genegen zijn, zijn voorstander van een zevende staatshervorming al was het maar om de vergissingen te herstellen die bij de vorige hervormingen zijn begaan.

De quasi-onmogelijkheid om de Grondwet te wijzigen tijdens de huidige legislatuur verplicht ons ertoe een nieuwe staatshervorming te bedenken die gebeurt in twee fases: enerzijds aanpassingen doorvoeren die op korte termijn mogelijk zijn en anderzijds een grondwetswijziging realiseren in een volgende legislatuur.

Tijdens de huidige legislatuur is het mogelijk over te gaan tot aanpassingen bij het toekennen van bevoegdheden tussen de federale overheid en de deelstaten. Het is sedert enkele jaren duidelijk geworden dat de bestaande verdeling van bevoegdheden en het gebrek zowel aan zin als aan aanmoediging tot samenwerking de oorzaak zijn van conflicten en voortdurende patstellingen.

Zevende staatshervorming moet vergissingen herstellen die bij vorige hervormingen zijn begaan.

Om ons hiervan rekenschap te geven volstaat het te verwijzen naar de files die elke dag te zien zijn op tientallen kilometers afstand van de hoofdstad. We stellen ook vast dat België niet in staat is haar internationale verplichtingen na te komen in verband met de klimaat-problematiek. In juni van dit jaar kreeg het Belgische klimaatplan een ‘onvoldoende’ van de Europese Commissie; dit plan werd omschreven als te weinig ambitieus en onvoldoende geïntegreerd. We zullen ook niet zo naïef zijn zoals zij die pleiten voor homogene bevoegdheidspakketten; dergelijke homogene bevoegdheden bestaan eenvoudigweg niet. Wat niet belet dat we de verdeling van bevoegdheden moet herbekijken in functie van het subsidiariteitsprincipe. Zo zou het mogelijk moeten zijn dat de federale overheid ingrijpt daar waar de deelstaten duidelijk niet bekwaam zijn een efficiënt en samenhangend beleid te voeren.

Hiervoor zou men inspiratie kunnen opdoen bij het Duitse systeem van concurrerende bevoegdheden die zowel door de federale overheid als door de deelstaten kunnen uitgeoefend worden, met dien verstande dat er een hiërarchische voorrang bestaat voor de federale normen (dit is namelijk het geval voor het verkeersbeleid, het economisch recht, de financiering van het wetenschappelijk onderzoek en zelfs voor het verblijfsrecht van vreemdelingen). Het gewoon herfederaliseren van sommige bevoegdheden mag geen taboe zijn: B Blus heeft zich onder meer altijd verzet tegen het regionaliseren van de buitenlandse handel en is de overtuiging toegedaan dat een versnippering van middelen niet gunstig is voor onze ondernemingen, zowel de Vlaamse, de Waalse of de Brusselse. Op termijn zullen de structuren en de werkingen van de overheidsinstellingen in hun geheel moeten bekeken worden met een speciale aandacht voor het Brusselse en het federale niveau.

De Brusselse instellingen zijn veel te ingewikkeld en ondoorzichtig, zowel voor de burgers die er wonen als voor de politici die er hun mandaat uitoefenen. Deze instellingen moeten vereenvoudigd worden mits bepaalde evenwichten zoals de bescherming van de Nederlandstalige minderheid gerespecteerd worden. Men kan zich de vraag stellen of het wel nodig is een Gewest te combineren met drie communautaire commissies, negentien gemeenten en zeven politiezones op een grondgebied dat minder inwoners telt dan het graafschap Stockholm of het groot Helsinki. Hierbij maken wij nog abstractie van de intercommunales en de zieltogend Hoofdstedelijke gemeenschap van Brussel.

Een doeltreffend beleid van de overheid in Brussel vereist een zakelijke beoordeling van de politieke instellingen. Het is bijvoorbeeld ontgoochelend te moeten vaststellen dat men bij het organiseren van tweetalig onderwijs op zoveel grondwettelijke hindernissen blijft stoten. Een universitaire studie heeft aangetoond dat de federale overheid in theorie bevoegd zou zijn voor het inrichten van een dergelijk onderwijs. De federale wetgeving betreffende het onderwijs is in de praktijk zo verouderd dat het meer realistisch zou zijn deze bevoegdheid over te dragen naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of naar de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie.

Ook de federale instellingen moeten herdacht worden. Bij de zesde Staatshervorming werd een Senaat opgericht die gekenmerkt wordt door een grote complexiteit en dit voor het uitoefenen van minimale bevoegdheden. Deze hoge vergadering is niet in staat haar rol van vertegenwoordiging van de deelstaten te vervullen. Evenmin slaagt zij er in belangenconflicten te voorkomen of te regelen. Een Senaat die elk van de deelstaten vertegenwoordigt zou de ideale instelling kunnen zijn voor het verlenen van toestemming bij gemengde verdragen. Hierdoor zou de absurde procedure kunnen vermeden worden waarbij de opeenvolgende instemmingen moeten gevraagd worden van zeven instanties vooraleer men kan overgegaan tot de bekrachtiging ervan. Het is precies deze bevoegdheid die haar ontnomen werd door de zesde Staatshervorming. Begrijpe wie het begrijpen kan.

Het systeem van de bescherming van minderheden moet ook herzien worden. Dit om te beletten dat hierdoor patsituaties ontstaan die het uitvoeren van genomen beslissingen onmogelijk maken. Deze blokkeringen op federaal niveau waren dikwijls het voorwendsel om het regionaliseren van bepaalde bevoegdheden te motiveren zoals de buitenlandse handel, het verlenen van uitvoervergunningen voor wapens en de ontwikkelingssamenwerking. B Plus stelt voor deze bevoegdheden over te dragen naar de federale overheid; zoals ook alle andere waarvan gebleken is dat de overdracht ervan naar de Gewesten of de Gemeenschappen een verhoogde kostprijs en een verminderde doeltreffendheid tot gevolg hebben gehad.

Een federale kieskring zal de partijen ertoe dwingen meer rekening te houden met de belangen en de wensen van alle burgers van dit land; dit zal het ook mogelijk maken spanningen en blokkeringen te voorkomen.

In de veronderstelling dat bepaalde bevoegdheden zouden overgedragen worden aan de federale overheden zal er moeten voor gezorgd worden dat deze overheid in staat is om deze bevoegdheden effectief uit te oefenen zodat mogelijke blokkering van deze bevoegdheden minimaal zullen zijn. De overlegprocedure bij belangenconflicten en het luiden van de alarmbel zijn voorzieningen ter bescherming van de minderheden; die maatregelen mogen in geen geval leiden tot een blokkering van de instellingen. De democratische legitimiteit van de federale kamers moet ook vergroot worden bijvoorbeeld door het inrichten van een federale kieskring. Een dergelijke kieskring zal de partijen ertoe dwingen meer rekening te houden met de belangen en de wensen van alle burgers van dit land; dit zal het ook mogelijk maken spanningen en blokkeringen te voorkomen.

Er bestaan voldoende denkpistes voor het organiseren van meer efficiënte politieke instellingen waardoor België uiteindelijk een volwassen federatie wordt. Dit alles vereist een grondige bezinning over de evenwichten die moeten aangepast worden zonder ze te laten verdwijnen. Het mag zeker niet het zoveelste compromis worden dat laat in de nacht tot stand komt in functie van kortzichtige electorale belangen van de onderhandelaars. De partijen die niet alleen bezorgd zijn over de toekomst van België maar vooral over de belangen van de Vlaamse, Waalse, Brusselse en Duitstaligen burgers, zullen blijk moeten geven van politieke moed om een dergelijke Staatshervorming tot een goed einde te brengen.

Het lijkt wenselijk hierbij de oproep van de Koning ernstig te nemen die hij uitsprak naar aanleiding van de Nationale Feestdag: de complexiteit van het probleem niet onderschatten en de zin voor nuance cultiveren. Het inzien van de complexiteit van de problemen, het erkennen van de vergissingen van het verleden en de vast wil om hieraan te verhelpen, dit zijn de kenmerken van de ware Staatslieden. Het wordt tijd dat zij zich laten kennen.

Frédéric Amez is jurist en bestuurd van B Plus.