Wolvenbeschermer Jan Loos en Marc Van Ranst: ‘De allerdomsten blijven me met de dood bedreigen’

Ze kunnen er best mee leven dat ze geregeld de wind van voren krijgen. Lastiger vinden viroloog Marc Van Ranst en wolvenbeschermer Jan Loos dat flagrante fouten als ‘meningen’ worden verkocht. ‘Iedereen is ook expert in alles.’

Wie viroloog Marc Van Ranst en Jan Loos van de vereniging Welkom Wolf een beetje kent, kan niet anders dan de overeenkomsten tussen beide mannen zien. Ze zijn deskundig, gedreven, niet bang van een straffe uitspraak en moeilijk van hun stuk te brengen. Ze staan alle twee in de frontlinie van een maatschappelijk beladen strijd, de eerste tegen het coronavirus, de tweede voor de wolf. Knack bracht hen voor het eerst samen voor een gesprek.

Hoe dikwijls krijgen jullie doodsbedreigingen?

Jan Loos: Geregeld. Gelukkig zelden telefonisch, maar vaak via websites van jagers.

Marc Van Ranst: Oei, die hebben wel allemaal een geweer!

Loos: (onverstoorbaar) Dan heb je nog Facebookgroepen als ‘Ge zijt van Hechtel-Eksel als ge…’. Na de moord op wolvin Naya heeft een vrijwilliger van Welkom Wolf eens alle bedreigingen aan mijn adres afgeprint. Dat was een dikke stapel. Meestal gaat het om anonieme toetsenbordhelden die laten weten dat ze je wel ‘zullen vinden’.

Van Ranst: Met een gerichte zoektocht op Google vind je geregeld de naam van zo’n held. Als het echt te gortig is, geef ik hem aan bij de politie.

Gebeurt daar dan iets mee?

Van Ranst: Ze worden minstens uitgenodigd om hun verhaal te doen. Dan komen ze met stellingen als ‘vaccins zijn gevaarlijk’, waarna ze concluderen dat ik moet worden doodgeschoten. Gelukkig blijkt dat zelden indruk te maken op de politie. Maar voorts gebeurt er weinig mee.

Zijn er al mensen voor vervolgd?

Van Ranst: Ja, en sommigen zijn bestraft, maar altijd voorwaardelijk.

Loos: Ik heb eens een doodsbedreiging op mijn antwoordapparaat laten horen in het VRT-programma De Zevende Dag. Dat heeft zeker een afschrikkingseffect gehad. Maar de allerdomsten blijven het doen, zeker als ze gedronken hebben.

Van Ranst: Ik ben ook van systeem veranderd. Vroeger schrapte ik de naam van zo’n sujet als ik zijn bericht publiek maakte, nu gooi ik hem gewoon in het publieke domein als het van Twitter of Facebook komt.

Raakt een mens gewend aan doodsbedreigingen?

Van Ranst: Het went, maar in feite is dat verkeerd. In die groepjes is er altijd wel een die nog wat dommer is dan de anderen. Eerst noemen ze je gewoon gevaarlijk, dan word je een pedofiel en nog wat later moet je worden doodgeschoten. Je hebt er dan maar een meer nodig die vindt dat hij de daad bij het woord moet voegen.

Loos: Ik zet me daarboven. Je kunt dat soort volk toch niet slimmer maken dan het is. Hetzelfde geldt voor de verspreiding van fake news. Moeilijk te vermijden, maar zolang de maatschappij er niet te veel naar luistert, is het minder gevaarlijk dan het lijkt.

De stelling luidt dat mensen vroeger dom waren door een gebrek aan informatie, vandaag door een teveel aan informatie.

Loos: Mensen hebben allemaal toegang tot de juiste informatie, maar ze zijn dikwijls te lui om te lezen. Zelfs een korte tekst lezen ze niet meer, ze reageren gewoon op een titel.

Van Ranst: Ze worden voortdurend in een konijnenfuik getrokken en bevestigd in hun foute visie.

Krijgen jullie ook fysieke bedreigingen op straat?

Van Ranst: Dat is een paar keer gebeurd. Ik ben op de trein eens uitgescholden door een vent die schreeuwde dat ik een linkse rat was en hij me zou vermoorden. Hij beging wel de vergissing om er wat Hitlergroeten aan toe te voegen in het zicht van de camera’s in het station, waarvoor hij veroordeeld is.

Dat zegt veel over het type mensen dat zoiets doet.

Van Ranst: Inderdaad. Het zijn dommekloten.

Zijn jullie al gerechtelijk vervolgd?

Van Ranst: Ik heb twee rechtstreekse dagvaardingen gekregen, twee keer van de Nederlandse organisatie Viruswaarheid. Twee keer heeft ze verloren.

Loos: Ik ben verhoord door de politie na een klacht van de jager die voorzitter was van de wildbeheereenheid in het gebied waarin wolvin Naya vermoord werd. Hij beweerde dat ik hem had aangeduid als de killer, maar dat was niet zo. Ik ben er wel van overtuigd dat hij mee verantwoordelijk is voor de sfeer waarin Naya vermoord werd en weet wie de schuldige is. Maar dat is natuurlijk geen misdrijf.

Weegt de dreiging van juridische vervolging op jullie activiteiten?

Van Ranst: Een rechtstreekse dagvaarding is vooral een diefstal van tijd. Daar kan ik ambetant van worden. Maar ik heb ervoor gezorgd dat het toch interessant werd door zelf advocaat te spelen. Ik zat volledig in die rol.

Loos: Dat zou ik ook doen.

Dan is er de kwestie van de extreemrechtse militair Jürgen Conings, die Marc rechtstreeks viseerde.

Van Ranst: Aha, mijn ‘coningskwestie’ .(lacht) Dat was surreëel. Ik had er in het begin weinig aandacht voor, tot ineens het woord ‘raketwerper’ viel. Dan hoef je zelfs niet meer te kunnen mikken om een gevel weg te blazen.

Loos: Ik was de dag na de verdwijning van Conings toevallig voor wolvenoverleg op de militaire basis van Kleine Brogel. Je voelde toen de spanning onder de militairen.

De zoektocht naar Conings vond plaats in wolvengebied. Was dat nadelig voor de dieren?

Loos: Nee. Ze hebben hem uiteindelijk aan de rand van het wolvengebied gevonden. Wolven leven wel vaker in gebieden waar legeroefeningen worden gehouden.

U moest een maand onderduiken, meneer Van Ranst, beschermd door de politie.

Van Ranst: Dat was onaangenaam. Vooral in het begin leek het wat op een slecht geboekte vakantie. Je kunt niet buiten omdat het regent, dus speel je spelletjes. Het was wel de eerste keer dat ik het Eurosongfestival heb gevolgd.

Loos: Ik vond het grappig dat achteraf de reactie kwam dat Marc een superverspreider van het coronavirus moest zijn, want terwijl hij op zijn onderduikadres zat, daalden de coronacijfers spectaculair. (algemeen gelach)

Van Ranst: Dat van die dalende cijfers klopt inderdaad.

In Nature stond dat 15 procent van de coronawetenschappers uit de hele wereld doodsbedreigingen krijgt. Anthony Fauci, de Amerikaanse versie van onze Steven Van Gucht, kreeg permanent politiebewaking, de Brit Chris Whitty werd op straat aangevallen. Dat is hallucinant.

Van Ranst: Alle corona-experts in België hebben doodsbedreigingen gekregen, vaak van dezelfde kereltjes. Het eerste coronacongres in ons land, in september 2020, stond onder politiebewaking.

Weegt die permanente druk op wetenschappers?

Van Ranst: Het hangt af van je karakter en je ervaringen met de media. Het helpt dat je weet wat het is om tegenstanders te hebben.

Zelfs klimaatactiviste Greta Thunberg krijgt doodsbedreigingen.

Van Ranst: Terwijl die jonge vrouw niets anders doet dan ijveren voor een leefbare toekomst. Maar blijkbaar kan dat voor sommigen niet meer. Velen in onze maatschappij vinden vandaag dat ze ‘bemoeirecht’ hebben. Iedereen is ook expert in alles. Ik ga akkoord met het idee dat iedereen evenveel waard is, maar het is niet correct om dat door te trekken naar de stelling dat elke mening even ‘waar’ is.

Loos: Flagrante fouten worden verkocht als ‘dat is mijn mening’ om ze te verantwoorden. Dat slaat toch nergens op?

Van Ranst: Je mag zelfs niet meer zeggen dat iets idioot is. Je moet begripvol zijn en een dialoog aangaan, terwijl dat meestal geen zin heeft.

Loos: Ik heb meer dan dertig jaar ervaring met promotiecampagnes voor natuurverenigingen. Ik leerde dat je nooit de illusie moet koesteren om iedereen te overtuigen. Meer zelfs, je moet erover waken dat je je eigen achterban niet verliest door anderen mee te willen krijgen. Zo is Vera Dua destijds als groene minister van Landbouw en Leefmilieu een deel van haar achterban kwijtgeraakt door te veel tegemoet te komen aan de boeren.

De druk vanuit boerenkringen om de bescherming van de wolf op te heffen, wordt wel héél groot.

Loos: Dat is gelukkig Europees geregeld. Als 99 procent van de Vlamingen morgen tegen de wolf zou zijn en politici aan zijn bescherming willen tornen, moeten we gewoon naar de rechtbank stappen om zijn bescherming te vrijwaren.

Dat zou u pas populair maken.

Loos: Mijn persoonlijke populariteit is de minste van mijn zorgen, die van de wolven des te meer.

De coronacrisis zal nog een poos aanslepen, waardoor virologen nog een tijd tegen een deel van de samenleving zullen moeten opboksen.

Van Ranst: Ja, dat heb je niet in de hand. Maar het ligt niet in mijn aard om me in mijn laboratorium te verstoppen. Het hoort er niet bij, maar het komt er wel bij.

Is dat storend?

Van Ranst: Iemand als ik zal altijd tegenstanders hebben.

De roepers tegen de coronamaatregelen zijn wel een minderheid.

Van Ranst: Maar die is net niet klein genoeg om geen effect te hebben, zodat ze toch wat vervelend is. Gelukkig bereikt ze niet veel. De mensen bij ons laten zich vlot vaccineren.

Zou het zonder die luid roepende minderheid niet makkelijker zijn om de samenleving te beschermen?

Van Ranst: Het valt op dat de tegenstanders van de coronamaatregelen ook degenen zijn die roepen dat het allemaal veel te lang duurt. Het is natuurlijk het een of het ander. In landen als de VS is de coronakwestie héél politiek gespeeld. In Nederland verzet het extreemrechtse Forum voor Democratie zich tegen de maatregelen. Bij ons valt het nog mee. Het Vlaams Belang heeft officieel geen mening over de coronacrisis, maar wordt er wel slapend rijk mee.

Heeft het Vlaams Belang een mening over het wolvenverhaal?

Loos: Toevallig heb ik vorig weekend in Limburg op hun verzoek een rondleiding gegeven voor de senioren van het Vlaams Belang. Het was al bij al een aangenaam gebeuren. Ik heb ooit alle Vlaamse politieke partijen expliciet bedankt voor het feit dat niemand zo dom was geweest om zich mee te laten slepen in een antiwolvendiscours, maar dat was vóór de CD&V het nodig vond om zich in Limburg achter een haatcampagne tegen de wolf te scharen. Ook in Nederland keren de christendemocraten zich tegen de wolf.

Begrijpt u dat mensen bang zijn voor de wolf?

Loos: Uiteraard. Ik snap vooral de angst van veehouders, veel minder die van mensen die niet meer in het bos durven te gaan wandelen.

Van Ranst: Veehouders worden toch vergoed voor wolvenschade?

Loos: Jazeker, hoewel er af en toe een emotionele component speelt, zeker bij particulieren die schapen of pony’s verliezen. Maar je moet de realiteit durven te zien. Ik zeg vaak al lachend dat ik al heel mijn leven tegen de zwaartekracht ben, maar dat het geen enkele zin heeft om daartegen te ageren omdat er toch niks aan te doen valt. Hetzelfde geldt voor de wolf. Die gaat nooit meer weg, dus je kunt zijn aanwezigheid maar beter aanvaarden. Mijn empathie voor mensen die geen maatregelen willen nemen om hun vee te beschermen is nu, na vier jaar, wel op. Roepen dat de wolf hier niet thuishoort, haalt niks uit. Dan kun je evengoed roepen dat corona hier niet thuishoort en vervolgens niks doen.

De wolf is zichtbaar, het coronavirus niet. Maakt dat een verschil in de perceptie?

Van Ranst: De angst voor de grote boze wolf wordt er van kindsbeen ingehamerd. Omgekeerd denken veel mensen dat iets wat ze niet kunnen zien, geen kwaad kan. Had elk coronaviruspartikeltje de afmetingen van een worm, dan zouden de anticoronamaatregelen veel rigoureuzer worden opgevolgd.

Speelt ook niet vooral de angst voor controleverlies?

Van Ranst: Veel mensen lijden onder de hybris van maximale controle. Je kunt gelukkig wel iets aan het coronavirus doen, met vaccins, mondmaskers en andere maatregelen, maar dat heeft zijn prijs. We zitten al een jaar zonder noemenswaardige circulatie van verkoudheidsvirussen, wat nooit eerder is gebeurd. Maar niemand zal in de toekomst iets vergelijkbaars willen als dat opnieuw impliceert dat we onze vrijheid aan banden moeten leggen.

Ook in het wolvenverhaal speelt hoogmoed: wij zijn de baas.

Loos: Vanuit een oude christelijke moraal zien veel mensen zich nog altijd als het hoofd van de schepping, dat zal bepalen wat mag leven. Ik heb mijn hoop gesteld op een autonome demografische ontwikkeling, waarbij de generatie wolvenhaters vanzelf verdwijnt en vervangen wordt door een generatie die met wolven is opgegroeid. Voor sommige kinderen in Limburg is een wolf al iets wat ze met wat geluk in de tuin kunnen zien, net als een egel of een eekhoorn.

Is er een kans dat het wolvenverhaal in Vlaanderen uit de hand loopt met te veel wolven?

Loos: Nee hoor. De roedel in Limburg leeft nu op grote voet, met een territorium dat dubbel zo groot is als dat van de gemiddelde wolvenroedel. Er zal daar waarschijnlijk een tweede roedel komen, waarvoor de eerste plaats zal inruimen. Verder is er hooguit plaats voor twee tot drie roedels in het noorden van de provincies Antwerpen en Limburg, die vooral aan de Nederlandse kant van de grens zullen opereren. In Wallonië met zijn vele natuur zal de wolf waarschijnlijk wel gebiedsdekkend worden.

Ook het coronavirus dreigt zich voorgoed in ons systeem te nestelen.

Van Ranst: Het zal een verkoudheidsvirus worden, zoals er zoveel zijn. Nog een voorbeeld van hoogmoed is dat mensen te veel verwachten van experts en politici. Ze verwachten dat we het probleem oplossen, en snel. Maar het probleem is niet op te lossen, het is hoogstens onder controle te brengen. Overstromingen kun je ook niet ‘oplossen’, maar je kunt wel proberen de gevolgen te beperken. Helaas groeit nu de sfeer dat je een incompetente idioot bent als je het niet oplost. We hebben nog nooit een epidemie weg gekregen, behalve met een strikte lockdown. Dankzij de coronamaatregelen hebben we de griep al twee jaar onder controle. Maar zodra we de rol weer lossen, komt ze terug.

Hoe vlot gaan politici mee in het verhaal van wetenschappers?

Van Ranst: Ze houden er rekening mee. In het begin van de coronacrisis was het natuurlijk gemakkelijk, want toen claimde niemand het antwoord te kennen. Anders was een lockdown onmogelijk geweest. Politici en wetenschappers hebben veel moeite gedaan om bereikbaar te zijn voor elkaar. Politici hebben zelfs inzage gegeven in wat er onder de koffer zit als ze onderhandelen, hoewel dat niet altijd een fraai beeld is. Ik denk dat de compromissen die er gekomen zijn, niet oneervol zijn.

Zijn ze wetenschappelijk verdedigbaar?

Van Ranst: Niet altijd gemakkelijk, maar dat kun je ook niet verwachten. Wetenschap en politiek hoeven geen buddy’s te zijn. Er mag gerust een laagje ijs op de relatie liggen. Dat schaatst ook gemakkelijker.

Loos: Het valt toch op dat politici liever meestappen in een verhaal als er goed nieuws is. Voor het slechte nieuws moeten anderen opdraven, zoals wij in het wolvenverhaal. Het is voor mij natuurlijk gemakkelijker dan voor omgevingsminister Zuhal Demir (N-VA) om te zeggen dat een burgemeester van een wolvengemeente een platte demagoog is. Ik heb twee jaar geleden als eerste gezegd dat er een vervaldatum op vergoedingen voor wolvenschade moet komen, want anders blijft de belastingbetaler opdraaien voor de schade van koppige ezels die weigeren hun vee tegen wolven te beschermen. Toen werd ik daar scheef voor bekeken, maar die regeling is op komst.

Hoe wordt Welkom Wolf eigenlijk gefinancierd?

Loos: Welkom Wolf is van niemand afhankelijk. We draaien bijna uitsluitend op lidgelden van de vzw Landschap. We leveren veel wolveninformatie aan de wetenschappers van de Vlaamse overheid zonder dat we ervoor vergoed worden. We hebben nooit subsidies gekregen.

Bent u door de overheid vergoed voor uw werk als publiek viroloog in de coronacrisis?

Van Ranst: Ik heb dat geweigerd. Als de politiek je mee betaalt, moet je de regeringsbeslissingen loyaal verdedigen, zei MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Dan hoeft het voor mij niet, hoewel we de regeringsbeslissingen vaak verdedigd hebben. Maar in je samenwerking met politici moet je nog meer dan anders onafhankelijk blijven.

Zowel over de wolf als over het coronavirus circuleert het verhaal dat ze zijn uitgezet door mensen.

Van Ranst: Mijn persoonlijke hypothese is dat de wolf het coronavirus heeft meegebracht. (gelach)

Tegenstanders van de wolf waarschuwen al voor het risico dat hij hondsdolheid zou meebrengen.

Loos: Als een wolf in een land als Polen, waar hondsdolheid nog voorkomt, besmet zou worden, zou hij nooit tot bij ons raken. Het hondsdolheidvirus is een snelle killer. Een eventuele verspreiding van hondsdolheid zou heel traag gaan en waarschijnlijk vooral door andere dieren in de hand worden gewerkt, zoals honden.

Vanwaar blijven die verhalen over uitzettingen komen?

Van Ranst: Men wil iets verklaarbaars voor ogenschijnlijk onverklaarbare dingen. Voor sommigen is het Chinese rode gevaar een verklarend element. Het is dan logisch dat de Chinezen het virus hebben losgelaten.

Loos: Als je nooit naar het nieuws kijkt en je mening louter baseert op de toogpraat van de maten van de schiet- of vissersclub, krijg je zoiets. Ik vind het soms angstaanjagend hoe gemakkelijk het is om mensen iets wijs te maken. Er zijn televisiekijkers die echt geloven dat ze stemrecht hadden in de keuze van wie de nieuwe K3 zou worden, terwijl je zo kon weten dat het een blonde Hollandse zou zijn om de Nederlandse markt van Gert Verhulst intact te houden. (hilariteit)