Winnen coronasceptici binnenkort een Vlaamse cultuurprijs?

De kans is groot dat u nog nooit gehoord hebt van de documentairereeks Tegenwind. Maar misschien winnen de makers van de reeks volgende maand de publieksprijs van de Vlaamse cultuurprijzen.

Jaarlijks reikt de Vlaamse regering de Ultimas uit. Dat zijn Vlaamse cultuurprijzen in verschillende thematische categorieën, van muziek tot letteren en van architectuur tot circus. Een jury van deskundigen hakt die knopen door, maar over de Ultima Publieksprijs mag het brede publiek meebeslissen. Die categorie is bedoeld voor ‘events, organisaties en personen die bijdragen aan de verbreding van de cultuur’ maar minder makkelijk onder één noemer te vatten zijn. Elke Vlaming kan zowel nominaties insturen als via een speciale website de uiteindelijke winnaar kiezen, die 10.000 euro krijgt.

Een van de genomineerden voor de Publieksprijs, de documentairereeks Tegenwind, zorgt nu voor controverse. Vorige week werd hun kandidatuur zelfs tijdelijk uit de nominatielijst verwijderd. Wat is er precies aan de hand?

Bill Gates

Tegenwind is het geesteskind van regisseur Mark Sanders en van het journalistenkoppel Jakobien Huisman en Alain Grootaers, die tijdens de pandemie uitgegroeid zijn tot felle tegenstanders van het coronabeleid en de coronavaccins. Het is een reeks interviews met enkele prominente coronacritici uit Vlaanderen en Nederland, ‘zes wetenschappers in het oog van de coronastorm’: professoren Lieven Annemans (economie), Mattias Desmet (psychologie) en Theo Schetters (biologie), opiniepeiler Maurice de Hond, professor privacyrecht Paul De Hert en gezondheidswetenschapper Sam Brokken. Met uitzondering van De Hert zijn dat allemaal opiniemakers die tijdens de coronapandemie met hun uitspraken over covid-19 geregeld het onderwerp werden van factchecks.

Is Tegenwind een cultureel product? De makers stellen zelf dat het gaat om ‘kritische en onafhankelijke journalistiek’. De afleveringen vormen een curieuze mix van interviewfragmenten en toeristische natuurbeelden uit Andalusië, de Spaanse landstreek waar Grootaers en Huisman een olijfolieboerderij en gastenkamer uitbaten. Alle interviewgasten reisden daarheen en konden er volop – tijdens terrasbezoekjes, autoritten en wandelingen – uitweiden over hun standpunten en de kritiek die ze moesten incasseren.

In het beste geval biedt Tegenwind een interessante inkijk in de argumenten van coronasceptici, maar in het slechtste geval worden de interviews een doorgeefluik voor allerlei desinformatie en complottheorieën. Dat is vooral zo in de aflevering met Sam Brokken. Net als enkele andere praatgasten zingt ook Brokken de lof van het onbewezen middel ivermectine tegen covid-19. Hij minimaliseert, met foute cijfers, het aantal coronapatiënten dat beademd werd op intensieve zorg. Elders praat Brokken over ‘geopolitieke tentakels’ die ervoor zorgen dat de coronacrisis ‘in stand gehouden wordt’ zodat ‘het westerse neoliberale kapitalistische model’ een economische doorstart zou kunnen maken. En in de slotaflevering – een rondetafeldebat – beweert Brokken bovendien dat ‘Bill Gates 550 miljoen dollar heeft verdiend met de Pfizer-vaccins’. Dat is een nonsensicale interpretatie van de toenmalige beurskoers van BioNTech, dat het Pfizer-vaccin ontwikkelde, en een investering van 55 miljoen dollar door de Bill & Melinda Gates Foundation in 2019, de liefdadigheidsorganisatie opgericht door Gates en zijn voormalige echtgenote. Het passeert allemaal zonder tegenspraak van de interviewers.

Ingeborg

Volgens de makers zijn de Tegenwind-video’s al miljoenen keren bekeken op verschillende onlinevideoplatformen. De interviewreeks was in ieder geval een hit in Vlaamse en Nederlandse coronasceptische kringen. Op coronabetogingen zag je mensen rondlopen met pancartes die reclame maakten voor Tegenwind. Toen Ingeborg op de radio vertelde over haar vaccinatie – hoe ze een verpleegster probeerde te overtuigen om die in de vuilnisbak te spuiten – declameerde de zangeres ook het adres van de Tegenwind-website.

In december 2021 ontstond wat ophef toen gezondheids- en lifestylezender TV Plus, die in de meeste tv-pakketten beschikbaar is, de afleveringen van Tegenwind in primetime zou uitzenden. Mediaminister Benjamin Dalle (CD&V) kreeg er zelfs een parlementaire vraag over. Na één aflevering – die met Sam Brokken – werden de uitzendingen onderbroken. TV Plus stelde in een reactie dat het de documentaire wilde brengen als bijdrage tot ‘gezond debat’, maar ‘dat stopt daar waar het mensen tegen elkaar opzet of ongenuanceerde reacties uitlokt’.

In een nieuw seizoen gaat Tegenwind nu internationaal. In twee Engelstalige afleveringen onder de noemer Headwind 2 krijgen de Amerikaan Robert Malone en de Belg Geert Vanden Bossche een forum. Beide virologen zijn in 2021 uitgegroeid tot grootleveranciers van desinformatie over coronavaccinatie. Het Headwind-interview met Malone vond alvast een opvallend onlineplatform: het is exclusief te bekijken op Epoch TV, het Amerikaanse streamingplatform van The Epoch Times. Dat uiterst rechtse mediakanaal spruit voort uit de Falun Gong-bewegingen en staat al langer bekend voor zijn misleidende berichtgeving over corona.

Paella

Coronasceptici als Brokken, Malone, Vanden Bossche en Desmet zijn veelgevraagde gasten in allerlei binnenlandse en internationale podcasts en onlinetalkshows, vaak met een ideologische inslag die aanschurkt bij extreemrechts, antivax- of complotdenken. In navolging van of parallel met Tegenwind zijn ook in de Vlaamse coronaprotestbeweging allerlei andere figuren begonnen met eigen podcasts of interviewreeksen. Steven Arrazola de Oñate was verbonden aan verschillende corona-actiegroepen en is nu vooral actief bij Vrijheid, het vroegere Viruswaanzin. Hij startte zijn eigen videopodcast Compleetdenkers. Het collectief Samen Voor Vrijheid, dat enkele grote coronabetogingen organiseerde, is ook begonnen met een eigen ‘mediakanaal’. En het antivaxplatform Eenheid – waar opnieuw Annemans, Arrazola de Oñate en Vanden Bossche bijdragen voor leveren – begon vorige maand ook al met een eigen podcast.

In deze stoelendans van platformen waar steeds hetzelfde kransje critici opdraaft, is Tegenwind een van de meest succesvolle. Inhoudelijk brengen hun interviews weinig nieuws, maar de media-ervaring van Grootaers, Huisman en Sanders zorgt wel voor een hogere productiewaarde. In plaats van de gebruikelijke saaie studiogesprekken of slecht belichte videocalls, trakteert Tegenwind ook op zonovergoten Spaanse landschappen en slow-motion- beelden van dampende paellaschotels.

Kan Tegenwind daadwerkelijk de publieksprijs van de Ultimas winnen? Het is niet uitgesloten. De reeks staat in een lijst met meer dan 120 andere genomineerden waarop cultuurfans kunnen stemmen. De mobilisatiekracht van coronasceptici en antivaxers op sociale media is groot, zeker wanneer ze allemaal op één kandidaat stemmen. Blijft natuurlijk nog de vraag of Tegenwind ook daadwerkelijk culturele verdienste heeft – tenzij we natuurlijk complotdenken beschouwen als een innovatief fictiegenre.