Winkeliers mogen dieven zelf beboeten: ‘Wat als de betrapte dief geen schuld wil bekennen?’

Verkopers zullen winkeldieven in de toekomst zelf kunnen straffen via een schadevergoeding, zo besliste de regering. Gewezen strafrechter Walter De Smedt is kritisch voor het voorstel. ‘Of het allemaal zo eenvoudig is als het wordt voorgesteld, is erg te betwijfelen.’

De Standaard brengt vandaag het nieuws dat winkeliers binnenkort zelf winkeldiefstal zullen kunnen beboeten. ‘Bijna geruisloos hebben de werkgeversorganisaties een belangrijke slag binnengehaald tijdens de superministerraad van afgelopen zondag. Ze stuurden er al langer op aan om sneller en kordater te kunnen optreden tegen winkeldieven. Nu krijgen ze hun zin. Vanaf volgend jaar zullen winkeliers niet meer naar de politie moeten bellen om op te treden tegen de boefjes. In plaats daarvan kunnen ze een ‘minnelijke schikking’ treffen. De facto komt dat erop neer dat de politie niet meer tussenbeide moet komen. De maatregel is erg begrijpelijk: “Elk jaar worden meer dan 20.000 winkeldiefstallen geregistreerd bij de federale politie” en ” De totale omvang is nog veel groter want veel winkeliers dienen nooit een klacht in omdat ze de administratieve rompslomp niet zien zitten.’

Minnelijke schikking

De beslissing van de superministerraad komt niet onverwacht: de depenalisering, het uit het strafrecht halen van wat niet strafwaardig is, is de kerngedachte van het hervormingsplan van justitieminister Koen Geens. Het is ook de verdere uitbreiding van de bestaande ” uitgebreide minnelijke schikking ” zoals die beter gekend is onder de benaming ” afkoopwet”, de wet die toelaat dat het parket met de verdachte een vertrouwelijke schikking maakt over de gevolgen van een gepleegd misdrijf zodat de zaak niet meer aan een strafrechter moet worden voorgelegd.

Dat de werkgeversorganisaties laaiend enthousiast zijn over de maatregel is evident: diefstallen vormen een behoorlijk gat in opbrengst van een winkel, er moet veelal lang gewacht worden op de politie die met wat anders bezig is, en uiteindelijk worden heel veel winkeldiefstallen zonder gevolg gelaten. Nu zouden zij zelf drie maal de waarde van wat werd gestolen kunnen innen.

Maar niet iedereen zal onverdeeld gelukkig zijn met de maatregel zomin als dat met de vorige, de afkoopwet, het geval was. Bijna een jaar geleden werd die afkoopwet door het Grondwettelijk Hof afgekeurd omdat deze strijdig was met de grondwet en de supranationale verplichtingen van het eerlijk proces: geen toezicht van de rechter en een enkele opportuniteitsbeslissing door de procureur die als procespartij onder het politiek ministerieel gezag staat. Deze afkoopmogelijkheid van een winkeldiefstal gaat nog verder. Het is gewoon ‘eigen richting’: de winkelier stelt zelf, wellicht geflankeerd door de door hem gehuurde security, het misdrijf vast, houdt de verdachte ter plaatse, acteert de schuldbekentenis én legt de sanctie op. Om veel plegers toch te kunnen onderscheppen zou er dan een formulier moeten ingevuld worden dat naar de politie moet gaan.

Praktisch en eenvoudig

Of het zo eenvoudig is als het wordt voorgesteld is erg te betwijfelen. Wat als de betrapte dief niet ter plaatse wil blijven of hij geen schuld wil bekennen? Wat indien de dief onvoldoende cash bij heeft om drie maal de waarde van wat gestolen werd te betalen? Hoe verloopt de invorderingsprocedure : vaststaande schuld volgens de nieuwe procedure door een gerechtsdeurwaarder? Wat is de bewijswaarde van het eenzijdig formulier dat nadien gerechtelijk zal gebruikt worden bij recidive?

Ook een ander element stemt tot nadenken: ” Na lang lobbywerk zijn de werkgeversorganisaties laaiend enthousiast”. Dat was ook het geval bij de vorige afkoopwet. Zoals uit de verrichtingen in de Kazachgate blijkt werd ook die wet gemaakt door het “lobbywerk” van een privé organisatie, een vereniging van diamantairs, en enkele hoge magistraten. Blijkbaar is dat nu dé manier om ook in een materie die van ” openbare orde” is, dwingend is, wetteksten te maken die dan, pro forma en bij wijze van potpourri, snel door het Parlement worden gesluisd. Dat het hoogste Hof er nadien brandhout van maakt kan noch de justitieminister noch de regeringsmeerderheid tot enige wijziging in het beleid brengen.

Recht zonder rechter

De nieuwste maatregel is de voortzetting van de door de justitieminister gepreekte filosofie: recht zonder rechter. Hoe kan het dat Koen Geens, als gedegen advocaat en vooraanstaand universiteitsprofessor, de ogen sluit voor zowel de basisbeginselen van de rechtsstaat als voor de praktische bezwaren? In plaats van het nu bijna een jaar geleden uitgesproken arrest van het Grondwettelijk Hof uit te voeren gaat hij gewoon door op dezelfde weg en doet hij er nog een schep bovenop: eigen richting. Temeer daar het niet moeilijk is om tegelijk een meer doelmatige oplossing te bedenken die wél voldoet aan de grondwet en de supranationale regelgeving: het volstaat een rechterlijk toezicht te behouden. Het is dit laatste gegeven dat een andere erg betwiste maatregel, de GAS boete, recht heeft gehouden: het mogelijk beroep op de politierechter. Leg de minnelijke schikking ter beoordeling en bekrachtiging voor aan de politierechter en alle juridische bezwaren zijn van de baan.