‘Wij doen het goede om het goede, niet om god’

‘Laat mensen mens zijn, zolang ze niemand anders hinderen met hun keuzes’, schrijft Mario Van Essche van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV) in de eerste bijdrage voor onze nieuwe reeks ‘De (s)preekstoel van Knack.be’. ‘Vrijzinnigen zijn moeilijk in een hoekje te drukken.’

De virulentie waarmee katholieke topfiguren de vrijzinnigheid en het ongeloof aanvallen, neemt toe. Mark Geleyn hield enkele dagen geleden een vurig pleidooi op Knack.be voor katholieke grondwettelijke privileges, waarbij hij zich lelijk vergiste in het verschil tussen vrijzinnigheid en secularisme of neutraliteit, en rector-politicus.

De Leuvense rector Rik Torfs kan het lonken niet laten met zijn herhaaldelijke bitsige uithalen naar ongelovigen op Twitter en in minder hippe interviews. Sommige katholieken zijn als saus: de smaak wordt scherper als het vocht eruit gekookt is en het volume afneemt.

Wat een moeite toch om die duivelse ongelovigen in het hoekje van de slechteriken te dwingen, met daarbij vaak het verwijt dat wij te antiklerikaal zijn en geen eigen bestaansreden hebben. Het ongeloof moet nog altijd bestreden worden en daarbij komt de logica niet altijd van pas. Zo tweette Rik Torfs enkele dagen geleden : “Atheïst word je niet omdat God niet bestaat, maar omdat hij je hindert”.

Atheïst word je niet omdat God niet bestaat, maar omdat hij je hindert.

— Rik Torfs (@torfsrik) 23 april 2016

Tegen zo’n waanideeën helpen logica noch pillen, vrees ik, en vitriool heeft hij blijkbaar al voldoende binnen.

Vrijzinnigen zijn eigenlijk moeilijk in een hoekje te drukken, want het enige dat ze gemeen hebben is dat ze niet geloven in god, waarvoor onze welgemeende excuses. Hoe ze dat invullen varieert: van pure onverschilligheid tot militant antitheïsme. Ik kan onmogelijk voor elke vrijzinnige spreken en heb ook niet die ambitie, maar ik kan wel iets zeggen in naam van de Humanistische-Vrijzinnige Vereniging, zeg maar de algemene ledengemeenschap van de georganiseerde vrijzinnigheid.

Wij gaan uit van eigen waarden, niet van een antistandpunt. Vrijzinnigheid is geen lege doos, integendeel. Humanisme en medemenselijkheid, recht op zelfbeschikking, vrij onderzoek, een open samenleving, gelijkheid van man en vrouw, de waarden van de verlichting, vrijheid van meningsuiting, mensenrechten, scheiding van kerk en staat en een neutrale, verdraagzame overheid: dat zijn onze duivelse waarden, die we koesteren zonder dat we daarvoor de stimulans van enige spiritueel wezen nodig hebben. We doen het goede om het goede, niet om god.

Wat uit die lange lijst van basiswaarden de antivrijzinnigen het meest lijkt te hinderen, is het recht op zelfbeschikking. Het moraliserende vingertje verbiedt een verregaande persoonlijke invulling te geven aan het eigen leven en gebiedt de keuzes die men maakt strikt te beperken binnen de grenzen van de geloofsleer, zelfs al deel je dat geloof niet.

Doodzieken moeten zo lang mogelijk lijden, want Jezus deed dat ook. Een cultuur van het lijden wordt opgedrongen. Hoewel homoseksualiteit van alle tijden en essentieel menselijk is, is ze niet gewenst, laat staan dat je als homoseksueel nog rechten krijgt ook. Een vrouw moet kinderen krijgen ook als ze dat niet wil. Onderwijs moet op doctrine gebaseerd zijn en omdat het op doctrine gebaseerd is, moet het door iedereen gefinancierd worden. Zelfs de grondwet is daarmee aangetast.

Ik word moe van al die regels en begrijp nog altijd niet waarom men daar zo hevig mee gaat leuren, ook bij diegenen die niet kiezen voor de geloofsbeperkingen.

Begrijp me niet verkeerd: ik vind op zich niets mis aan geloven en ben er zelfs van overtuigd dat gelovigen een invloed hebben op de maatschappij die gunstiger is dan die van volstrekt onverschilligen. Ik begrijp dat er veel kracht en schoonheid in een geloof kan zitten, hoewel het volgens mij een nogal duidelijke vergissing is. En geloof heeft ook immense schoonheid voortgebracht in de kunstwereld en van de bijbel kan ik zelfs houden (hoewel ik toegeef dat ik heel erg veel houd van absurdisme in de literatuur).

Een aantal gelovigen zijn voorbeelden voor mij zoals Ernesto Cardenal, Paulo Evaristo Arns en Desmond Tutu, misschien net omdat ze er in slaagden hun humanisme nooit te laten verdrijven door hun geloof en de door hun geloofsleer opgelegde dogma’s.

Om als moreel en weldoend mens door het leven te gaan, is god geen voorwaarde. Integendeel, een palmares van 2000 jaar monotheïstische godsdiensten bewijst het tegendeel (en dat bedoel ik niet als een aanval op het geloof, maar als een verweer tegen de antivrijzinnigheid).

Druk aflaten

Laat mensen mens zijn, zolang ze niemand anders hinderen met hun keuzes. De maatschappij wordt steeds repressiever en onverdraagzamer als het gaat om medemenselijkheid. Daarom misschien zoekt ze naar manieren om de druk er af te laten en het harnas losser te maken. Misschien hebben net daarom geïnstitutionaliseerde geloofssystemen zoveel aan belang moeten inboeten, net omdat ze het onredelijke verwachten en opleggen.

De aanvallen zullen niet minderen en dit pleidooi tegen antivrijzinnigheid gehouden door een vrijzinnige zal ook niet in goede aarde vallen, maar dat deert mijn niet. Net omdat ik een vrijzinnig humanist ben, tracht ik met de georganiseerde vrijzinnigheid een verdraagzame maatschappij uit te bouwen, ook voor en vooral samen met de gelovigen.

Dat sommigen roepen dat wij vrijzinnigen slecht zijn is hun recht en ik zal ervoor opkomen dat ze kunnen blijven roepen, want het is ook een vrijzinnige waarde dat men in vrijheid kan zeggen wat men denkt te moeten zeggen.

Mario Van Essche is de voorzitter van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV).