‘Wie heeft de moed om de basis van onze economie onder de loep te nemen en ernstig te herdenken?’

‘Ons huidig monetair systeem is inherent instabiel, en is eigenlijk niet meer geschikt voor de duurzame economie van de toekomst’, schrijft Stef Kuypers.

In zijn opiniestuk over het lagerentebeleid van de ECB, maakt Jean-Marie Dedecker een cruciale fout. Aan het begin van zijn betoog stelt hij dat banken spaargeld van anderen uitlenen aan een hogere interest dan de spaarders krijgen van de bank. Deze premisse is ook de basis van zijn verdere betoog. Deze stelling klopt echter niet. De vergissing is hem vergeven want er zijn niet zo veel mensen die weten wat er exact gebeurt wanneer banken een lening uitschrijven.

Banken lenen geen spaargeld uit, zij creëren nieuw (krediet)geld bij elke lening die zij uitschrijven. Het is een realiteit die misschien moeilijk te aanvaarden is maar het is wel hoe het uitschrijven van leningen werkt. Dit kan nagelezen worden in de paper ‘Money creation in the modern economy‘ die in 2014 gepubliceerd is door de Central Bank of England en op de web pagina ‘What is Money?‘ van de ECB. Richard A. Werner beschrijft in zijn paper ‘A lost century in economics‘ wat er in de boekhouding van een bank gebeurd wanneer een lening wordt uitgeschreven. In die paper volgt hij een lening van 200.000 EURO in het computer systeem van een echte Duitse bank. De volledige som wordt vanuit het niets gecreëerd, samen met de bijgaande schuld. Alledrie de bronnen beschrijven dat het uitschrijven van leningen door commerciële banken nieuw geld creëert en dus geen spaargeld gebruikt. Wat deze bronnen ook vermelden is dat het afbetalen van leningen geld vernietigd, namelijk het geleende kapitaal. De rente is winst voor de banken en deze wordt niet vernietigd.

Bouwend op deze realiteit wordt het uitschrijven van leningen een vereiste om geld beschikbaar te houden in de economie. Indien alle schulden zouden worden terugbetaald verdwijnt al het door banken gecreëerde (krediet)geld. Dat zou betekenen dat ongeveer 95% van alle voor de economie beschikbare geld zou verdwijnen. De overige, ongeveer, 5% is cash geld dat door de ECB wordt gedrukt en aangekocht wordt door commerciële banken; maar dat percentage is aan het krimpen en er is, zoals Dedecker correct aanhaalt, een tendens om volledig over te schakelen op digitaal geld.

Het feit dat de ECB, en de Federal Reserve in de US, al jaren tevergeefs proberen om de inflatie te verhogen is, onder andere, een indicatie dat er niet genoeg nieuw geld via leningen in de economie terecht komt. Toch niet op een homogene manier; de huizen prijzen zijn wel onderhevig aan inflatie omdat daar wel veel leningen voor worden aangegaan en er dus nieuw geld voor gecreëerd wordt.

Een renteverhoging zou het aantal leningen naar beneden halen en een negatief effect hebben op de totale hoeveelheid beschikbaar geld. Een deflatie, wat de nachtmerrie van de meeste economen is, loert dan snel om de hoek. Vanuit dit perspectief is het dan ook niet verwonderlijk dat de ECB de rente laag houdt.

Maar dat betekent niet dat er geen probleem is.

Een lage rente is geen garantie voor het uitschrijven van meer leningen. Leningen zijn een resultaat van een vraag vanuit de economie én de welwillendheid van banken om die leningen uit te schrijven. Banken schrijven namelijk alleen een lening uit als zij daar winst op kunnen maken, iets wat met de lage rente steeds moeilijker wordt. Vandaar ook dat de bank kosten de laatste jaren zijn beginnen stijgen. Banken zijn op zoek naar nieuwe winstmodellen omdat het klassieke model, winst op leningen, onder druk staat.

Het is een erg moeilijke situatie. Ongebreideld leningen uitschrijven aan mensen die ze niet kunnen terugbetalen heeft geleid to de crisis van 2008. Te weinig leningen uitschrijven brengt de toevoer, en zelfs de beschikbaarheid, van geld in gevaar. En de vraag voor leningen vanuit de economie staat volledig buiten de controle van de ECB. Het enige wat zij kunnen doen is lenen aantrekkelijk proberen te maken door lage rente, wat niet erg geapprecieerd wordt door de banken. Wat de ECB probeert te doen met hun rentebeleid is een beetje zoals duwen tegen een koord.

Bovendien is ons huidig monetair systeem inherent instabiel en eigenlijk niet meer geschikt voor de duurzame economie van de toekomst, die we nodig hebben. Het IMF heeft in hun paper ‘Systemic Banking Crises Revisited‘ niet minder dan 390 systemische crisissen geïdentificeerd tussen 1980 en 2017. Dat zijn meer dan 10 crisissen per jaar! Niet allemaal op een schaal zoals de crisis van 2008 maar je kan het moeilijk een stevige basis noemen voor een economisch systeem op wereldschaal.

De kern van het probleem zit in het feit dat geld gecreëerd wordt vanuit schuld met rente. Dit systeem creëert niet alleen ongelijkheid, zoals Thomas Piketty beschrijft in zijn boek ‘Capital in the 21st century’, het dwingt onze economie ook tot groei. De rente die betaald moet worden op een lening wordt namelijk niet gecreëerd waardoor er dus meer geld terug betaald moet worden dan er gecreëerd is. De enige manier om dat te doen is als iemand een nieuwe lening aangaat om dat geld beschikbaar te stellen, waardoor de schuld groeit en er weer nieuwe leningen nodig zijn. Mathematisch is het wel mogelijk om een niet groeiende economie te hebben met ons huidige monetaire systeem, zoals beschreven in de papers ‘Consistency and stability analysis of models of a monetary growth imperative‘ en ‘Ecological monetary economics: A post-Keynesian critique‘ maar de randvoorwaarden voor die situatie (er wordt geen geld opgepot, banken spenderen hun winsten volledig in de reële economie en mensen die geen schulden en een comfortabel inkomen hebben gaan toch nog leningen aangaan) zijn verre van realistisch.

En dan zijn er nog de financiële markten. Deze zijn in de laatste decennia enorm gegroeid. In een door de Europese Unie gesponsord rapport, ‘Financialisation, Economy Society and Sustainable Development: An Overview‘, valt te lezen dat in 2011 de financiële markten in Europa ongeveer 6 keer zo groot waren dan het gemiddelde Europese BNP. Dat is allemaal geld dat niet gebruikt wordt voor activiteiten in de reële economie want anders zou het worden opgenomen in het BNP.

Het systeem kraakt en barst in al zijn voegen, zorgt voor steeds groter wordende ongelijkheid en creëert een groei-economie die haaks op de klimatologische en sociale uitdagingen staat waar we als maatschappij voor staan. En niemand stelt het systeem in vraag. Het is alsof we op een zinkend schip zitten en iedereen is bezig met de pompen maar niemand durft naar het gat te kijken waarlangs het water aan het binnen stromen is.

Het kan echter wel anders. In 1931 kwam er in Wörgl een burgemeester aan de macht die een nieuw soort geld in omloop bracht. Geld waar je geld voor moest betalen om het bij te houden. Ja, het klinkt gek. Je kan het vergelijken met negatieve rente. De economie in Wörgl floreerde, de armoede verdween en de burgemeester heeft al zijn projecten gerealiseerd. Tot de Duitse en Oostenrijkse nationale bank er een stokje voor staken en het geld als illegaal verklaarden. Het stortte Wörgl van de ene op de andere dag volop in de economische crisis van die tijd.

De vraag is nu: bestaat de moed om de basis van onze economie, ons geldsysteem, eens ernstig onder de loep te nemen en buiten de bestaande kaders te denken?

Stef Kuypers doet bij Happonomy aan onafhankelijk onderzoek naar geld, gedrag en samenleving. Hij heeft een achtergrond in de IT, en heeft zich via zelfstudie ingewerkt in de monetaire- en gedragseconomie.

360YouTube1.0