‘Wie denkt dat het Antwerpse volk niet lijdt, slaat de bal mis’

Anissa Boujdaini houdt voor haar blog voor het Minderhedenforum een pleidooi voor poëzie ‘voor de burger’. ‘De mooiste kunst groeit vaak uit een lijdend volk, een strijd om rechtvaardigheid en een zoektocht naar waarheid.’

Poëzie is voor de zachthartigen, de tere mensen die weinig verdragen, bij de minste emotie alles neerschrijven en leven in een roze wereld – afgewisseld met een ietwat donkerroze wereld bij hartzeer. Zelfs de in Vlaanderen groeiende dichtvorm “slam poetry”, een energetische podiumkunst, kan poëzie niet helemaal van dat knullig imago ontdoen. Pas wanneer mensen slam poetry optredens bijwonen of lezen over revolutionaire dichters, beseffen zij hoe krachtig woorden zijn. Daarvoor “de tijd nemen”, in een wereld waarin alles steeds sneller gaat, is geen evidentie. Als we niet kunnen zappen of klikken, verschuift onze aandacht snel.

Maar evenmin als poëzie, mogen wij ook onszelf niet onderschatten. Slam poetry en de schrijfkunst in het algemeen winnen steeds meer aan bekendheid en het volk grijpt sneller naar de pen. In Vlaanderen, en meer bepaald bij een Antwerps overheidsbeleid dat onze geliefde stad probeert te verdelen, is dat maar goed ook. Maar grijpen de mensen wel snel genoeg naar woorden? En kan poëzie werkelijk een impact hebben?

Overzeese voorbeelden: Gil Scott-Heron en Ahmed Fouad Negm

In zijn opiniestuk Poetry of the revolution schrijft Sharif S. Elmusa: “The words that revolutionaries make are poetry, even if they are not meant to. Language under authoritarian regimes rusts, turns dull, loses its edge and luster. Revolution restores to words their truthfulness, meaning, even magic. The first word of the revolution was “The people want to bring down the regime.” (…) It is in itself an act, a performance.”

Gil Scott-Heron, Amerikaanse poëet en muzikant, vermelden liefhebbers als het gaat om poëzie gelinkt aan de sociale strijd. The Black Arts Movement waarvan hij deel uitmaakte, gaf vanaf de jaren ’60 kracht aan een hele generatie die gediscrimineerd werd om haar achtergrond en kleur. Deze beweging zette de mensen aan het schrijven en maakte duidelijk dat zij bestaansrecht hebben, meer nog: dat zij hun achtergrond moeten vieren en dat assimilatie geen optie is. Dat zij van zich moeten laten horen. Zijn bekendste werk The revolution will not be televised blijft relevant en vormt een bron van inspiratie en energie. “The revolution will not be televised (…). The revolution will be no re-run brothers; The revolution will be live.” Verandering gebeurt wanneer je in actie schiet en leert over de maatschappij waarin je leeft. De waarheid zal je niet op televisie te zien krijgen. Die “kracht van verandering” is te vinden op straat, niet op kantoren van ministers of via samenvattingen van het journaal. “The revolution will be live” en laat zich niet op pauze zetten.

In Egypte was (en is) de controversiële Ahmed Fouad Negm geen onbekende. Zijn gedicht De dappere mannen zijn dapper werd tijdens de Egyptische revolutie gescandeerd door betogers op weg naar het Tahrirplein. “De dappere mannen zijn dapper. De lafaards zijn laf. Kom met de dapperen, tezamen naar Het Plein.”

Welke sociale strijd het volk ook voert, poëten maken er deel van uit, al is dat niet altijd meteen duidelijk. Voorbeelden van dichters die schreven en schrijven over onrechtvaardigheden zijn talrijk. Hun impact is minstens het helpen aanwakkeren en aanhouden van de vlam waarvan sociale onrust het lontje is.

Poëzie voor en door de burger

De mooiste kunst groeit voor mij vaak uit een lijdend volk, een strijd om rechtvaardigheid en een zoektocht naar waarheid. Wie denkt dat het Antwerpse volk niet lijdt en het Antwerps bestuur zo rechtvaardig en eerlijk mogelijk handelt, slaat de bal volgens mij mis.

Poëzie versterkt en voedt “de onderlaag”. Zij is geen kunstvorm die zich afspeelt boven de hoofden van de doorsnee burger en voorbehouden is aan een elite, maar komt terug in alle lagen van de samenleving. Poëzie ontstaat en leeft net dankzij die burger. En als de burger het toelaat, zal poëzie hem of haar ook versterken. Ze is te horen in de leuzen tijdens betogingen, te vinden in historische sociale strijden.

Zij is niet, zoals dit schrijven wel is, enkel gericht naar een wereld die alle macht en waarheid in handen heeft (of denkt te hebben). Een te groot deel van opiniestukken is niets meer dan egoboosting met dure woordjes in de hoop dat beleidsmakers ze te lezen krijgen of gelijkgezinden applaudisseren. Deze stukken bereiken de mensen niet waarvoor ze vaak bedoeld zijn. Die hebben namelijk geen tijd om het internet af te schuimen naar nieuwe analyses van de laatste politieke hetze. Zij willen de dag doorkomen en hun kinderen van eten voorzien of willen hulp krijgen met schoolwerk, liefst van leerkrachten en ouders die hun leefwereld begrijpen.

Net die mensen moeten bereikt worden en die mensen moeten de middelen krijgen om hun stem uit te spreken zodat zij op hun beurt anderen kunnen inspireren. “Die mensen” zijn wij. Sterke woorden die nazinderen, bereiken ons uiteindelijk wél. Onoprechte poëzie in functie van het ego houdt het niet lang vol.

Slam poetry als maatschappijkritiek

We schrijven ook al steeds meer, maar een stapje in de socioculturele en artistieke wereld leert dat er heel wat groeiruimte is. Simpele bijeenkomsten tussen individuen waarin ze ideeën uitwisselen en elkaar verbaal versterken, mogen zeker stijgen in aantal om hiertoe bij te dragen. Het succes van projecten als Mama’s Open Mic, Urban Woorden of Warrior Poets toont een interesse voor poëzie en meer bepaald slam poetry die zich perfect leent voor maatschappijkritiek.

Volgende week, op 24 april, is het dan weer de finale van Slam’t Stad, een slam poetrytraject waarbij jongeren en sinjoren aan tekstuele en podiumvaardigheden werken, en het in een woordengevecht tussen vier regio’s van de stad tegen elkaar opnemen. In wekelijkse bijeenkomsten heeft Slam ’t Stad beginners en gevorderden en schrijvers met allemaal hetzelfde doel samengebracht. De finale in de Bourla is het bewijs van capaciteit en durf. Dit tijdelijk project heeft een blijvend effect: verbale talenten groeien door en netwerken breiden zich uit.

Te naïef en idealistisch? Nee, ik zie enkel het potentieel van het woord en benadruk dat graag. Een stem hebben en die laten horen, spreken vanuit waarheidszin en rechtvaardigheidsgevoel, woorden als bindmiddel tussen verschillende groepen. Dat is wat poëzie kan zijn. Dat is wat poëzie explosief maakt.

Anissa stelt het project Slam ’t Stad voor van het Enter Festival. Inschrijvingen zijn niet meer mogelijk.