Wetenschappers ontdekken bron van nucleaire wolk boven Europa

Heeft Rusland in 2017 een nucleair ongeval proberen toe te dekken? Wetenschappers vermoeden van wel.

Een internationaal team van 69 wetenschappers zegt in een nieuw onderzoek dat een mysterieuze radioactieve wolk die zich in september 2017 over Europa verspreidde afkomstig is van een verzwegen nucleair ongeval in een beruchte faciliteit in het zuiden van Rusland.

Het waren Italiaanse wetenschappers die in oktober 2017 voor het eerst alarm sloegen nadat ze verhoogde waarden van het radioactieve isotoop ruthenium-106 in de atmosfeer boven het Europese continent hadden opgemerkt, mogelijk afkomstig uit het Oeralgebergte in Rusland. Elk jaar worden bij routinecontroles verschillende stralingslekken ontdekt, meestal van extreem lage hoeveelheden radionucliden die in de geneeskunde gebruikt worden. Maar deze waarneming was anders.

Tot in de Caraïben

Andere Europese laboratoria bevestigden enige tijd later deze uitzonderlijke metingen, net als de Russische meteorologische diensten zelf, maar de Russische overheid ontkende meteen dat de straling het gevolg was van een nucleair ongeval op haar grondgebied.

Hoewel de radioactieve wolk voldoende was afgezwakt zodat ze uiteindelijk niet schadelijk bleek voor de gezondheid van de mensen eronder, bedroeg de totale radioactiviteit niettemin tussen de 30 en 100 keer het niveau van de straling die vrijkwam na het ongeval in Fukushima in Japan in 2011. De wolk verspreidde zich bovendien verder over Azië, het Arabische schiereiland en zelfs de Caraïben.

De experten zeggen nu dat de straling enkel en alleen kan veroorzaakt zijn door een ongeval in een opwerkingsfabriek voor nucleair afval, met name het chemisch complex van Majak, in het Russische Oeralgebergte. Dat is een van de weinige faciliteiten ter wereld waar zo’n zeldzaam isotoop kan vrijkomen.

Niet onbesproken

Het lek gebeurde tussen de middag van 26 september en de middag van 27 september, zo schrijven ze in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Radio-ecoloog en hoofdauteur van de studie Georg Steinhauser van de Universiteit van Leibniz in het Duitse Hannover, zegt dat meer dan 1300 atmosferische metingen van over de hele wereld aantonen dat er tussen de 250 en 400 terabecquerel van het radioactieve ruthenium-106 werd vrijgegeven op dat moment.

Een opwerkingsfabriek wordt gebruikt voor het terugwinnen van nog bruikbare splijtstof uit bestraalde kernbrandstof. Een kernramp sluiten de onderzoekers uit. Als er een ongeval was geweest in een kerncentrale, dan waren er radioactieve isotopen van verschillende elementen vrijgekomen.

Het complex in Majak, dat het grootste nucleaire complex ter wereld is, is niet onbesproken. In 1957 was er al het bekende ongeval van Kysjtym. Dat wordt beschouwd als de ergste kernramp van de Sovjet-Unie (tot de kernramp van Tsjernobyl in 1986, nu in Oekraïne). Toen ontplofte een tank met vloeibaar nucleair afval van plutonium. De Sovjets wisten de totale omvang van het ongeluk jarenlang te verzwijgen.

Gecrashte satelliet

Ook bij het ongeval uit 2017 zou er een explosie of een brand geweest zijn, meent Steinhauser. Hij vermoedt dat de werknemers van de kerncentrale zijn blootgesteld aan schadelijke hoeveelheden straling. Maar een Russische commissie oordeelde in december 2017 dat er niet genoeg bewijs was om te concluderen dat een nucleair ongeval verantwoordelijk was voor de gemeten straling in 2017. Volgens haar was de bron van de straling een radionuclide batterij van een satelliet die in de atmosfeer opbrandde. Ruthenium-106 wordt gebruikt als brandstof bij satellieten en ruimtesondes.

Dat laatste sluiten de internationale experts echter uit omdat ruimtevaartorganisaties indertijd geen melding hebben gemaakt van een vermiste satelliet. Bovendien komt het stralingspatroon van de radioactieve wolk niet overeen met de verspreiding van straling door de herintrede van een satelliet in de atmosfeer.

Steinhauser zegt dat hij met zijn onderzoek voldoende bewijzen heeft geleverd voor het nucleair ongeval en roept Rusland op om met meer details naar buiten te komen. ‘Het is onze verantwoordelijkheid om te leren uit dit ongeval. Dit gaat niet over het beschuldigen van Rusland, maar over lessen trekken’, aldus Steinhauser aan Live Science.