Waarom kopen mensen in paniek massaal toiletpapier?

Waarom slaan we aan het hamsteren, ook al benadrukken de autoriteiten dat dat helemaal niet nodig is? En waarom proppen we onze huizen vol met toiletpapier?

Tot voor kort was er geen sprake van hamstergedrag in België, maar sinds donderdag is het uitzonderlijk druk in de supermarkten, net zoals in de rest van de wereld. Niet iedereen lijkt gerustgesteld dat de corona-epidemie niet tot tekorten zal leiden. Maar er is meer aan de hand.

De Politie van de zone Brussel Zuid is vrijdag zelfs moeten tussenkomen in de Colruyt in Anderlecht. Er was een kleine ruzie tussen klanten in de winkel omdat mensen zich op dezelfde producten smeten.

Achter paniekaankopen zit hetzelfde mechanisme dat ook gepaard gaat met ‘winkeltherapie’, iets wat de meesten onder ons wel kennen. We willen via ons koopgedrag opnieuw controle krijgen over een situatie waar we geen controle over hebben.

Gebrek aan duidelijkheid van de overheid

In het geval van Covid-19 spelen ook specifieke factoren een rol. Omdat het om een nieuw virus gaat en de kennis nog niet optimaal is, treden overheden niet altijd even krachtdadig op en ontstaat er verwarring over de maatregelen. Wanneer de ene viroloog zegt dat het virus een ’tsunami’ zal veroorzaken en de andere zegt vervolgens dat er geen reden is tot paniek, gaan mensen zich zorgen maken.

Daarnaast zien we ook het fenomeen van ‘angstbesmetting’ opduiken. Wanneer mensen zich in stresssituaties bevinden, wordt hun capaciteit om rationeel na te denken en te handelen enigszins beperkt. Dan gaan mensen naar elkaar kijken: als anderen aan het hamsteren slaan, hebben we de neiging om dat ook te doen. We zien ineens foto’s van lege rekken opduiken op sociale media en krijgen het signaal dat we ook maar beter eens naar de supermarkt zouden gaan. Terwijl die lege rekken niet het resultaat zijn van een tekort, maar gewoon omdat winkelmedewerkers het tempo niet kunnen volgen om de rekken weer aan te vullen…

Het valt perfect evolutionair te verklaren dat we naar de ander kijken als we niet weten hoe onszelf te gedragen. Toen onze voorouders wegvluchtten voor een gevaarlijk roofdier, deden de anderen dat ook. Onze hersenen zijn bovendien voorgeprogrammeerd om adequaat te reageren op een dreiging en om veilige oorden op te zoeken. Maar een dergelijk sociaal gedrag, kan dus ook in de verkeerde situaties aangewend worden, zoals vandaag blijkt.

Maar waarom nu net toiletpapier?

De producten die we hamsteren gaan van desinfecterende handgels, pasta, rijst, melk en – verrassend genoeg – toiletpapier. Dat laatste kun je echter niet gebruiken om je te beschermen tegen het nieuwe coronavirus zoals handen wassen en eventueel mondmaskers dat wel doen. Het lijkt alsof mensen niet zozeer bezorgd zijn over hun overleving, maar wel over het comfort van een toiletbezoek.

Volgens Dimitrios Tsivrikos, gedragswetenschapper aan het University College London, is toiletpapier het ‘icoon geworden van de massapaniek’. Als we onze kasten kunnen volproppen met grote pakken wc-papier, is dat visueel een geruststelling. ‘Omdat het een veel langere houdbaarheidsdatum dan voeding heeft, duidelijk zichtbaar is in de rekken en groot in omvang is, worden we psychologisch tot het product aangetrokken in tijden van crisis’; zegt Tsivrikos aan Sky News. ‘Hoe groter iets is, hoe belangrijker dat we het vinden.’

‘Als we een internationale markering zouden hebben voor paniek, zou dat een waarschuwingsbord zijn met in het midden een rol toiletpapier’, besluit hij.