Waarom herinneren veel mensen zich 9/11 verkeerd?

‘Waar was u op het moment van de terroristische aanslagen van 11 september 2001?’ De kans is groot dat heel wat mensen deze vraag verkeerd beantwoorden.

Volgens een studie in het Journal of Experimental Psychology uit 2015 hebben opvallend veel Amerikanen een verkeerd beeld van wat zich op 9/11 afspeelde.

Enkele dagen na de aanslagen ondervroegen onderzoekers van meer dan een dozijn universiteiten 2.100 Amerikanen over het hele land over hun persoonlijke 9/11-ervaringen (waar ze zich bevonden, met wie ze waren en hoe ze reageerden).

Toen de onderzoekers hen na 1, 3 en 10 jaar echter opnieuw dezelfde vragen stelden, veranderden 40 procent van de respondenten hun verhaal en gaven ze fundamenteel andere antwoorden.

Een verklaring is dat mensen zich wel aparte elementen over hun 9/11-ervaring herinneren, maar vergeten hoe ze de stukken precies in elkaar moeten passen. Zo herinnerde een man zich dat hij op straat stond toen hij het nieuws hoorde, maar eigenlijk bevond hij zich in zijn kantoor. De man is op die dag wellicht op beide plaatsen geweest, maar zijn herinneringen zijn doorheen de tijd vervaagd.

In tegenstelling tot de persoonlijke herinneringen, waren de feitelijke herinneringen van de gebeurtenissen (hoeveel vliegtuigen, welke gebouwen,…) bij de Amerikanen voor gemiddeld 80 procent wel accuraat op alle tijdsmomenten. Verkeerde informatie werd zelfs doorheen de tijd gecorrigeerd. De jaarlijkse aandacht van de media voor de tragedie is daar wellicht niet vreemd aan.

Geheugen extreem feilbaar

‘Het menselijke geheugen is geen computer’, zegt de auteur van de studie en psychologieprofessor William Hirst. ‘Het menselijke geheugen is extreem feilbaar.’

Bovendien hebben mensen de neiging om zich aan hun valse herinnering vast te houden. Velen veranderden de feiten een jaar na 9/11 en vertelden jaren later nog steeds het verkeerde verhaal. Dat komt omdat herinneringen zich niet makkelijk laten wijzigen, eens ze verankerd zijn in het geheugen. ‘Na verloop van tijd begint zich een coherent verhaal te vormen’, aldus Hirst. ‘En eens je dat gestructureerd en coherent verhaal hebt, blijft het bij je.’

Bovendien gaat het hier om een collectief drama waardoor mensen hun verhalen voortdurend met elkaar delen zodat ze stabiel blijven doorheen de jaren, ook al bevatten ze fouten. Ook het feit dat anderen een meer ‘sensationele’ herinnering van dezelfde feiten hebben, maakt dat we onze eigen verhalen onbewust opkloppen.

Ook de manier waarop andere mensen naar je herinneringen vragen, beïnvloedt ons geheugen. In de Loftus and Palmer-studie uit 1974 werden mensen gevraagd om naar films van auto-ongevallen te kijken en vervolgens de snelheid van de wagens te beoordelen. Als de deelnemers gevraagd werd hoe snel de auto’s reden toen ze op elkaar ‘crashten’ of ‘smakten’, gaven ze aan dat de wagens sneller reden dan wanneer de vraagsteller de woorden ‘botsen’ of ‘met elkaar in contact kwamen’ gebruikte.