Voor het eerst geen sneeuw maar regen op Groenland: wat betekent dit voor onze planeet?

Zeven miljard ton regen. Zo veel water viel er afgelopen maand op drie dagen tijd op Groenland, de hevigste regenval sinds de metingen begonnen in 1950. Het was ook de eerste keer dat er regen viel, en geen sneeuw, op de hoogste piek van Groenland.

Dit is alarmerend. De ijskap van Groenland is de op één na grootste ter wereld (na Antarctica) en als er regen op het oppervlak valt, versnelt dat het smelten. Op 15 augustus was de hoeveelheid verloren ijs zeven keer groter dan normaal voor half augustus.

Het is het laatste in een reeks van extreme klimaatfenomenen op het eiland. Afgelopen juli was er een dag waarbij de hoeveelheid Groenlands ijs die toen gesmolten is, de Amerikaanse staat Florida met 5 centimeter water zou hebben bedekt. (Florida is zes keer de oppervlakte van België, red.). In oktober toonde nieuw onderzoek aan dat het ijs in Groenland sneller smelt dan ooit tevoren in de afgelopen 12.000 jaar.

Het smelten van de Groenlandse ijskap dreigt de inspanningen van de mensheid om de klimaatverandering tegen te gaan aanzienlijk te belemmeren. Dat komt omdat het na een bepaald punt catastrofale “feedbacklussen” kan creëren. Laten we het probleem eens wat gedetailleerder bekijken.

Stijgende temperaturen in het noordpoolgebied

De enorme ijskap van Groenland omvat bijna 1,7 miljoen vierkante kilometer landijs. Het ijs bedekt het grootste deel van het grondgebied en is genoeg om de zeespiegel met meer dan 7 meter te laten stijgen, mocht het smelten.

De ijskappen van Groenland en Antarctica hebben tussen 1992 en 2017 samen 6400 miljard ton ijs verloren. Hoewel Groenland veel kleiner is dan Antarctica, heeft het smelten van het noordpooleiland bijgedragen aan 60 procent (17,8 millimeter) van de totale zeespiegelstijging van de aarde als gevolg van smeltende ijskappen.

Dit kan deels zijn omdat de helft van het smelten van Groenland het gevolg is van stijgende luchttemperaturen, die het ijs aan de oppervlakte doen smelten. Op Antarctica is het meeste ijsverlies te wijten aan oceaanwater dat gletsjers doet smelten tot ze loskomen en in het water belanden. Het tempo van ijsverlies neemt echter toe in beide gebieden: zowel in Groenland als op Antarctica is het verzesvoudigd sinds de jaren negentig.

Wanneer er regen op het ijs valt wordt dat proces nog versneld. Dus wat zit er achter de ongeziene regenval van afgelopen maand?

Warme lucht

De temperaturen in het noordpoolgebied stijgen twee keer zo snel als voor de rest van de planeet. Dat gebeurt om een aantal redenen, waaronder veranderingen in bewolking en verdamping van het water, de reflectiviteit van het oppervlak en hoe weersystemen energie transporteren van de tropen naar de poolgebieden. Hierdoor komen extreme weersomstandigheden vaker voor.

De afgelopen jaren is de regen in Groenland meer noordelijk en meer in de winter gevallen. Dit is niet normaal in deze regio, waar er meestal sneeuw valt, en geen regen, bij temperaturen onder het vriespunt.

De regen van deze maand is het resultaat van warme, vochtige lucht die vanuit het zuidwesten van Groenland waait en enkele dagen blijft hangen. In de ochtend van 14 augustus overtroffen de temperaturen op de 3216 meter hoge top van de Groenlandse ijskap het vriespunt, met een piek van 0,48 graden Celsius. Er viel die ochtend en op 15 augustus verschillende uren regen op de ijspiek, wat ongehoord is.

Het is vooral schokkend omdat de warme temperaturen zo laat in de korte zomer van Groenland optraden. Door een gebrek aan sneeuw in deze tijd van het jaar, werden grote vlaktes landijs blootgesteld aan de warme lucht, wat geleid heeft tot een grotere afvoer van regenwater en smeltwater naar de oceanen.

Wanneer het smelten zichzelf versterkt

Neerslag maakt de ijskap meer vatbaar voor het smelten van het oppervlak, omdat op die manier het zogenaamde “albedo-effect” verergerd wordt. Met andere woorden, het smelten versterkt zichzelf.

Als er regen valt, kan de warmte ervan sneeuw doen smelten. Daardoor komt het onderliggende donkere ijs, dat meer zonlicht absorbeert, bloot te liggen. Dit verhoogt de temperatuur aan het oppervlak, wat leidt tot meer smelten.

Helaas is dit niet de enige positieve feedbacklus die de Groenlandse ijskap destabiliseert.

De “smelt-elevatielus” is een andere, waarbij de lagere hoogte van de ijskap leidt tot sneller smelten omdat hogere temperaturen optreden op lagere hoogten.

Ook zorgwekkend is dat hogere temperaturen ertoe leiden dat de gletsjers aan de kust dunner worden, waardoor er meer ijs in de zee kan glippen. Dit versnelt zowel de snelheid van de gletsjerstroom naar de zee en verlaagt het ijsoppervlak, waardoor het wordt blootgesteld aan warmere luchttemperaturen en, opnieuw, het smelten toeneemt.

Wat betekent dit voor de planeet?

Deze positieve feedbacklussen kunnen leiden tot de zogeheten tipping points of kantelpunten: abrupte en onomkeerbare veranderingen in het klimaatsysteem nadat een bepaalde drempel is bereikt. Naarmate de uitstoot toeneemt en de temperatuur op aarde stijgt wordt het waarschijnlijker dat we deze kantelpunten bereiken.

Hoewel de wetenschap over kantelpunten nog in volle ontwikkeling is, zegt het meest recente IPCC-rapport dat ze niet kunnen worden uitgesloten. Het rapport identificeerde waarschijnlijke tipping points, zoals het wijdverbreide smelten van zee-ijs in de Arctische gebieden en het ontdooien van methaanrijke permafrost.

Recente studies laten zien wat de mensheid mogelijk te wachten staat. Een studie van mei van dit jaar toonde aan dat een aanzienlijk deel van de Groenlandse ijskap een kantelpunt bereikt heeft of bijna bereikt heeft, waarbij het smelten zal versnellen, zelfs als de opwarming van de aarde wordt gestopt. Wetenschappers zijn bezorgd dat het bereiken van dit punt een sneeuwbaleffect kan veroorzaken, waardoor andere kantelpunten worden bereikt.

Gesmolten ijs uit zowel de Noordelijke IJszee als Groenland heeft gezorgd voor een instroom van zoet water in de Noord-Atlantische Oceaan. Dit heeft bijgedragen aan de vertraging van een systeem van cruciale oceaanstromingen, die warm water van de tropen naar de koudere Noord-Atlantische Oceaan voeren. Deze stroming, de Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC) genoemd (waartoe de bekende warme Golfstroom behoort) is sinds de jaren vijftig met 15 procent afgenomen.

Als het AMOC verder vertraagt, kunnen de gevolgen voor de planeet ingrijpend zijn. Het kan de West-Afrikaanse moesson destabiliseren, frequentere droogte veroorzaken in het Amazoneregenwoud en het ijsverlies op Antarctica versnellen.

Een existentieel gevaar

De toenemende kans dat kantelpunten bereikt worden, vormt een potentiële, dreigende existentiële bedreiging voor de menselijke beschaving. Maar zelfs als we al een aantal kantelpunten hebben overschreden, zoals sommige wetenschappers suggereren, hebben we nog steeds controle over hoe snel de effecten zich ontvouwen.

Als we de opwarming van de aarde deze eeuw beperken tot 1,5 graden Celsius, geven we onszelf meer tijd om ons aan te passen aan de verwarming die al vastzit in het systeem van de aarde. Maar de tijd dringt: schattingen geven aan dat we de cruciale drempel van 1,5 graad al kunnen bereiken in het midden van de jaren 2030.

De boodschap voor de mensheid is urgent: harde wetenschap, geen flauwe politieke spin, moet de komende jaren klimaatactie dicteren. Net als bij covid-19 geeft het luisteren naar de wetenschappers ons de beste hoop om de planeet te redden.

Auteur Willow Hallgren is wetenschapsjournalist en adjunct-onderzoeker bij het Center for Planetary Health and Food Security aan de universiteit van Griffith, Australië. Ze is gespecialiseerd in de feedbacklussen van het Arctische systeem en in de interacties tussen land en atmosfeer.

–

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner The Conversation