Vis zonder vangst: ‘Kweekvis zal wellicht eerder op de markt komen dan kweekvlees’

De Vlaamse start-up Fishway wil visproducten maken waarvoor geen vis meer hoeft te worden gevangen. Bovendien zal de kweekvis extra gezond zijn.

Wetenschappers waarschuwen er al lang voor: als de visvangst haar huidige tempo en volume aanhoudt, zullen er binnen afzienbare tijd geen commercieel exploiteerbare vispopulaties meer overblijven. Ze zullen allemaal in de vernieling gevist zijn. En het alternatief, de commerciële viskweek, biedt niet altijd soelaas. Er zijn veel schadelijke neveneffecten, zoals watervervuiling, overmatig antibioticagebruik en de vernietiging van mangrovemoerassen.

Inzetten op een duurzame aanpak van zowel vangst als kweek is lovenswaardig, maar niet altijd gemakkelijk te implementeren en controleren. Bovendien eten steeds meer mensen meer vis als alternatief voor vlees, wat de druk verhoogt. Er wordt naarstig gezocht naar technologische innovaties om het tij te keren. Het visverbruik moet worden losgekoppeld van zijn effecten op de ecosystemen.

De Vlaamse start-up Fishway past in dat plaatje. Hij is het geesteskind van econoom Sam Van de Velde, gepokt en gemazeld in het bedrijfsleven, en bio-ingenieur Nina Coolsaet, die haar loopbaan uitbouwde rond de ontwikkeling van voeding voor vis in kwekerijen. De twee zijn al lang bevriend en besloten vorig jaar om samen hun schouders te zetten onder een project voor ‘kweekvis’: visproducten op basis van de kweek van stamcellen, zonder dat de tussenstap van ‘echte’ vis nodig is.

Besparen op energie

Het is de visvariant van kweekvlees, waar al langer sprake van is. Hamburgers en worsten, en misschien zelfs biefstukken, zullen gefabriceerd worden zonder dat er koeien en varkens aan te pas komen, tenzij als leveranciers van stamcellen. De cellen worden in bioreactoren verder gekweekt en later zo gestuurd dat ze marktwaardige vleesproducten vormen.

Voorlopig zit de sector wat vast in de zoektocht naar een economisch haalbare voedingsbodem voor de celkweek. Aanvankelijk werd daarvoor serum van koeienfoetussen gebruikt, maar dat is onethisch, te duur en te moeilijk op te schalen naar industriële hoeveelheden. Er wordt koortsachtig gezocht naar plantaardige alternatieven. Nina Coolsaet werkt daaraan mee – sinds drie jaar is ze adviseur bij het Nederlandse Mosa Meat, de belangrijkste ontwikkelaar van kweekvlees in Europa.

Coolsaet maakt zich sterk dat visfilets kweken sneller zal gaan dan vleeskweken, omdat viscellen eigenschappen hebben die maken dat ze makkelijker hanteerbaar zijn. Zo blijven ze eindeloos doordelen, terwijl vleescellen na verloop van tijd hun delingscapaciteit verliezen en vervangen moeten worden. Omdat vissen koudbloedig zijn, kunnen hun cellen ook een bredere waaier van temperaturen aan dan die van warmbloedige koeien en varkens.

‘We hopen onze viscellen bij kamertemperatuur te kunnen kweken’, zegt Coolsaet. ‘Dan zouden we enorm besparen op energiekosten. Viscellen hebben ook meer flexibiliteit wat omgevingsfactoren zoals zuurtegraad en zuurstofgehalte betreft, zodat de voedingsbodem voor hun kweek minder beperkingen zal opleveren dan bij vlees. Bovendien heeft visvlees met zijn lamellen een makkelijker na te bootsen structuur dan koeienvlees. Ik verwacht dus dat kweekvis eerder op de markt zal zijn dan kweekvlees. Onze producten zullen ook in dierenvoeding kunnen.’

Het is ook de bedoeling om kweekvis ‘gezonder’ te maken voor de consument. Daarom buigt Fishway zich in eerste instantie over de kweek van zoetwatervissen, zoals baars en paling. ‘Zoetwatervissen hebben een betere omzetting van laagwaardige naar hoogwaardige omega-3-vetzuren dan zeevissen’, legt Coolsaet uit. ‘We kunnen laagwaardige omega-3-vetzuren uit soja- of koolzaadolie in de voedingsbodems van onze kweken laten omzetten in hoogwaardige vetzuren, die heel gezond zijn. In onze producten zullen uiteraard geen chemische vervuilers zitten, zoals in veel echte vissen.’

Celkweek van oesters

Fishway is niet het eerste bedrijf dat zich op deze innovatie richt. In Europa is er wel alleen nog de Duitse start-up Bluu Seafood, die op zalm en forel mikt, maar in Azië en Noord-Amerika zijn er meer initiatieven. ‘Er zijn zo veel mogelijkheden om diverse vissoorten te kweken, zelfs garnalen en oesters, dat er niet noodzakelijk veel concurrentie zal zijn’, zegt Sam Van de Velde. ‘De Duitse start-up haalde in minder dan een jaar tijd 7 miljoen euro aan investeringen op, wat uitzonderlijk veel is. Investeerders staan te springen om in duurzame kweekvisprojecten te stappen. Wij hopen tegen het einde van het jaar ook zo’n bedrag op te halen.’

Voorlopig zijn de kantoren van Fishway gevestigd in een laboratorium in de Leuvense Bio-Incubator, dat overgenomen werd van de vorige eigenaar. De bedoeling is dat er in 2025 begonnen wordt met de bouw van een pilotfabriek, met bioreactoren waarin de productie van enkele liters naar 400 liter kan worden opgeschaald. In 2027 moeten industriële hoeveelheden van 5000 liter worden gehaald – in de verwachting dat grootschaligheid de celkweekprocessen niet zal hinderen. Van de Velde en Coolsaet hopen hun producten tegen 2030 op de markt te brengen, voor een prijs die niet noemenswaardig verschilt van die van echte vis.’

Om het goedkeuringsproces van deze ‘nieuwe voeding’ door de bevoegde autoriteiten te stroomlijnen, zullen ze zich aansluiten bij de lobbygroep Cellular Agriculture Europe, die de Europese kweekvleesproducenten verenigt – het Duitse Bluu Seafood maakt er al deel van uit. ‘Mensen maken zich soms zorgen als ze horen dat andere bedrijven met vergelijkbare projecten bezig zijn, maar voor iets wat zo nieuw is als kweekvis is dat eerder een voordeel dan een nadeel’, stelt Van de Velde. ‘Het zal sowieso een uitdaging zijn om de consument ervan te overtuigen dat ons product niet alleen gezond en milieuvriendelijk is, maar ook veilig. In feite zullen onze visproducten gemaakt worden op een manier die vergelijkbaar is met bier- of yoghurtproductie. Dat zal een belangrijk aspect van onze marketing worden.’